1. Tìm hiểu di chúc và thừa kế theo di chúc
Hiện nay, rất nhiều người quan tâm đến quyền thừa kế theo di chúc để vừa thực hiện được di nguyện của người đã mất, vừa đảm bảo được quyền lợi của những người liên quan.
Một số quy định về quyền thừa kế theo di chúc
Điều 624 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về di chúc như sau:
Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.
Căn cứ Điều 631 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về nội dung di chúc như sau:
Nội dung của di chúc
1. Di chúc gồm các nội dung chủ yếu sau:
a) Ngày, tháng, năm lập di chúc;
b) Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc;
c) Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản;
d) Di sản để lại và nơi có di sản.
2. Ngoài các nội dung quy định tại khoản 1 Điều này, di chúc có thể có các nội dung khác".
Như vậy các nội dung trong di chúc đã được quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 631 nêu trên, trong đó có đầy đủ các thông tin: họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản mà người mất để lại.
Di chúc là gì?
Di chúc là sự thể hiện ý chí của một người về việc tài sản của mình sẽ được chuyển giao cho ai sau khi qua đời. Di chúc phải được lập dưới dạng văn bản, nhưng trong một số trường hợp đặc biệt, người lập di chúc có thể lập di chúc miệng. Tuy nhiên, di chúc miệng chỉ có hiệu lực khi người lập di chúc không thể lập di chúc bằng văn bản và phải có ít nhất hai người làm chứng. Dù là hình thức nào, di chúc phải đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật để có hiệu lực thi hành.
Thừa kế theo di chúc là gì?
Tài sản của người đã mất được gọi là di sản. Những người có tên trong di chúc của người đã mất được thừa kế di sản này gọi là thừa kế theo di chúc. Nói dễ hiểu hơn, những người được chỉ định trong di chúc sẽ được hưởng thừa kế, cụ thể là nhận tài sản mà người đã mất để lại theo di nguyện của họ.
Di chúc thể hiện ý chí của người lập về việc để lại tài sản sau khi mất. Ảnh: luat2a.com
Thừa kế theo di chúc có mấy hình thức?
Bộ luật dân sự năm 2015 cũng quy định về các hình thức di chúc dựa trên cách thức lập di chúc của người để lại tài sản. Trong đó, mỗi hình thức di chúc có những đặc điểm và yêu cầu riêng, vì vậy khi lập di chúc, người lập cần lưu ý để đảm bảo tính hợp pháp và hiệu lực của di chúc.
Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng: Đây là loại di chúc được viết tay hoặc đánh máy, không có sự chứng kiến của người khác. Di chúc này phải có đầy đủ chữ ký của người lập di chúc và phải đảm bảo các yêu cầu về hình thức và nội dung theo quy định của pháp luật.
Di chúc bằng văn bản có người làm chứng: Loại di chúc này được lập bằng văn bản và có sự chứng kiến của ít nhất hai người làm chứng. Người làm chứng phải ký tên vào di chúc và xác nhận rằng người lập di chúc tự nguyện, minh mẫn và sáng suốt khi lập di chúc.
Di chúc bằng văn bản có công chứng: Di chúc này được lập bằng văn bản và được công chứng tại cơ quan công chứng có thẩm quyền. Việc công chứng giúp xác nhận tính hợp pháp của di chúc và bảo vệ quyền lợi của người thừa kế.
Di chúc bằng văn bản có chứng thực: Đây là di chúc được lập bằng văn bản và được chứng thực tại Ủy ban nhân dân cấp xã, phường nơi người lập di chúc cư trú. Việc chứng thực giúp đảm bảo tính hợp pháp của di chúc.
Di chúc miệng: Di chúc miệng là loại di chúc được người lập di chúc nói miệng trước mặt ít nhất hai người làm chứng. Di chúc miệng chỉ có giá trị pháp lý trong một số trường hợp đặc biệt, như khi người lập di chúc đang trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng mà không thể lập di chúc bằng văn bản.
Di chúc chung: Di chúc chung là loại di chúc được lập bởi hai hoặc nhiều người cùng chung ý chí để định đoạt tài sản của mình. Di chúc chung phải có sự đồng thuận của tất cả các bên và phải được lập theo đúng quy định của pháp luật.
2. Các trường hợp đặc biệt của thừa kế theo di chúc
Pháp luật cũng quy định rất rõ việc phân chia thừa kế theo di chúc trong những trường hợp đặc biệt.
Trường hợp không được hưởng thừa kế theo di chúc
Căn cứ tại khoản 1 Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015, nếu người có tên trong di chúc thuộc các trường hợp dưới đây thì sẽ không được hưởng quyền thừa kế theo di chúc:
- Người có hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người để lại di sản; hoặc có hành vi ngược đãi nghiêm trọng, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người để lại di sản. Và những hành vi này đã bị kết án.
- Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản.
- Người có hành vi cố ý xâm phạm tính mạng của người thừa kế khác nhằm mục đích được hưởng toàn bộ hoặc một phần di sản mà người đã mất để lại cho người thừa kế đó. Và hành vi này đã bị kết án.
- Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong quá trình họ lập di chúc; hoặc có hành vi giả mạo, sửa chữa, che giấu, hủy di chúc nhằm mục đích được hưởng toàn bộ hoặc một phần di sản mà người đã mất để lại.
Tuy nhiên, nếu người lập di chúc biết rõ các hành vi của những người này nhưng vẫn quyết định để tên của họ trong di chúc thì họ vẫn được hưởng quyền thừa kế theo di chúc.
Trường hợp được hưởng thừa kế dù không có tên trong di chúc
Ngược lại, có nhiều trường hợp tuy không có tên trong di chúc nhưng vẫn được hưởng thừa kế. Đó là những trường hợp nào? Căn cứ Điều 644 Bộ luật Dân sự năm 2015 cụ thể như sau:
- Con chưa thành niên của người để lại di chúc.
- Cha, mẹ, vợ hoặc chồng của người để lại di chúc.
- Con dù đã thành niên nhưng không có khả năng lao động.
Tuy nhiên, nếu những người này từ chối nhận di sản hoặc thuộc các trường hợp không có quyền hưởng di sản thì không được nhận di sản.
3. So sánh thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật
Ngoài hình thức thừa kế theo di chúc, Bộ luật Dân sự cũng quy định một hình thức thừa kế khác, đó là thừa kế theo pháp luật. Hai hình thức này có nhiều điểm khác biệt và được áp dụng trong những tình huống khác nhau.
Sau đây là bảng so sánh thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật:
| Tiêu chí | Thừa kế theo di chúc | Thừa kế theo pháp luật |
|---|---|---|
| Căn cứ pháp lý | Chương XXII Bộ luật Dân sự 2015 | Chương XXIII Bộ luật Dân sự 2015 |
| Định nghĩa | Là sự thể hiện ý chí của người lập di chúc về việc phân chia tài sản của mình sau khi qua đời, theo đó, người lập di chúc quyết định ai sẽ là người thừa kế và nhận tài sản gì. | Là hình thức thừa kế được áp dụng khi người để lại tài sản không lập di chúc hoặc di chúc không hợp lệ. Pháp luật sẽ quyết định những người thừa kế và cách thức chia tài sản dựa trên các quy định về hàng thừa kế. |
| Hình thức | Có thể được thể hiện dưới dạng di chúc bằng văn bản hoặc di chúc miệng (di chúc miệng chỉ có hiệu lực trong những trường hợp đặc biệt). | Thường được thực hiện qua văn bản, là sự thỏa thuận giữa những người thừa kế hoặc quyết định của cơ quan có thẩm quyền khi không có di chúc. |
| Thời điểm làm thủ tục | Người lập di chúc phải còn sống, minh mẫn và sáng suốt khi lập di chúc. Di chúc có thể được thay đổi, sửa đổi hoặc hủy bỏ khi người lập di chúc còn sống. | Xảy ra khi người để lại di sản đã qua đời và không có di chúc hợp pháp, hoặc di chúc không có hiệu lực toàn bộ hoặc một phần. |
| Người để lại di sản | Người thành niên, minh mẫn, không bị ép buộc, lừa dối khi lập di chúc. Người đủ 15 – 18 tuổi, được ba mẹ hoặc người giám hộ đồng ý việc lập di chúc. | Áp dụng khi người để lại di sản qua đời mà không có di chúc hợp pháp hoặc di chúc không hợp lệ. |
| Người thừa kế | Là những người được chỉ định trong di chúc hoặc những người không được nêu tên trong di chúc nhưng vẫn có quyền thừa kế theo các quy định của pháp luật (ví dụ: người thừa kế bắt buộc như con cái, vợ/chồng, cha mẹ). | Người thừa kế được xác định dựa trên các hàng thừa kế được pháp luật quy định, bao gồm ba hàng thừa kế: – Hàng thừa kế thứ nhất: Con cái, vợ/chồng, cha mẹ. – Hàng thừa kế thứ hai: Anh/chị em, ông bà nội ngoại, cô/dì/chú/bác. – Hàng thừa kế thứ ba: Những người có quan hệ huyết thống xa hơn (chú/bác/cô/dì…). |
| Phân chia di sản | Tài sản sẽ được phân chia theo đúng ý nguyện của người lập di chúc, theo các chỉ định cụ thể trong di chúc. | Tài sản sẽ được chia đều cho những người thừa kế trong cùng một hàng thừa kế. Nếu người thừa kế hàng trước chết, từ chối nhận di sản, hoặc bị truất quyền hưởng thừa kế, tài sản sẽ được chia cho những người thừa kế ở hàng sau, theo thứ tự ưu tiên. |
Có nhiều khác biệt giữa thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật. Ảnh: luatminhtu.vn
4. Ví dụ về thừa kế theo di chúc
Để hiểu hơn về quyền thừa kế theo di chúc, bạn có thể theo dõi các ví dụ sau.
Tình huống 1
Giữa năm 2024, bố anh An để lại di chúc viết tay trên tờ giấy A4, nêu rõ ý nguyện là để toàn bộ tài sản lại cho anh An. Đến cuối năm, bố anh An mất vì bệnh. Lúc này, anh trai và em gái anh An đòi phân chia tài sản vì cho rằng di chúc của bố không hợp pháp do không được công chứng, chức thực.
Trong trường hợp này, các luật sư chia sẻ: Nếu di chúc được lập khi bố anh An minh mẫn, sáng suốt và không bị đe dọa, cưỡng ép hay lừa dối trong khi lập di chúc thì bản di chúc này dù không được công chứng, chứng thực vẫn được coi là hợp pháp, có hiệu lực. Điều này có nghĩa anh An được hưởng toàn bộ di sản theo di chúc mà bố anh để lại.
Tình huống 2
Một ví dụ về thừa kế theo di chúc khác để bạn tham khảo là ông Nam có 1 người con trai duy nhất là anh Đông. Trước khi mất, ông Nam để lại di chúc cho anh Đông hưởng toàn bộ tài sản. Trước đó, anh Đông làm ăn thua lỗ, bị công ty X kiện đòi đền bù. Sau này, khi nhận di chúc từ bố thì anh Đông từ chối quyền thừa kế. Lúc này, công ty X cho rằng anh Đông đang tẩu tán tài sản để trốn tránh trách nhiệm, vì vậy, muốn khởi kiện anh Đông.
Điều 620 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác”. Như vậy, nếu công ty X chứng minh được anh Đông từ chối quyền thừa kế để không thực hiện nghĩa vụ đền bù cho công ty thì hoàn toàn có thể khởi kiện. Và trường hợp này, anh Đông có thể bị bác bỏ quyền từ chối quyền hưởng di sản thừa kế.
Tranh chấp tài sản thừa kế không phải là hiếm gặp. Ảnh: lavn.com.vn
Những thông tin trên giúp bạn hiểu hơn về quyền thừa kế theo di chúc để đảm bảo quyền lợi của mình cũng như tránh các tình huống tranh chấp xảy ra trong gia đình nếu chẳng may có người thân qua đời. Truy cập Batdongsan.com.vn để cập nhật thêm nhiều bài viết hữu ích khác.
