TP.HCM: Giải tỏa 'cơn khát' vật liệu xây dựng để khơi thông dòng vốn đầu tư công

Thiếu hụt cục bộ các loại vật liệu xây dựng chủ lực

Thông tin trên được các diễn giả, chuyên gia chia sẻ tại Tọa đàm "Đầu tư công: Gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng 2026" do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ đạo, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP.HCM tổ chức tại TP.HCM. Tọa đàm diễn ra trong bối cảnh năm 2025, tổng kế hoạch vốn đầu tư công của cả nước lên tới hơn 1,08 triệu tỷ đồng.

Theo các chuyên gia, thực tiễn triển khai đầu tư công thời gian qua cho thấy, dù quy mô vốn ngày càng gia tăng. Nguyên nhân không chỉ đến từ yếu tố khách quan mà chủ yếu xuất phát từ những điểm nghẽn nội tại kéo dài, trong đó nổi bật là công tác giải phóng mặt bằng và tình trạng thiếu hụt cục bộ các loại vật liệu xây dựng chủ lực như cát san lấp, đá xây dựng và đất phục vụ thi công.

Theo bà Nguyễn Ngọc Thúy, Phó Giám đốc Sở Nông Nghiệp và Môi Trường TP.HCM, tại TP.HCM, trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, áp lực lên hệ thống hạ tầng đô thị ngày càng gia tăng khi hàng loạt dự án giao thông, chỉnh trang đô thị và hạ tầng liên vùng đồng loạt được triển khai. Việc khởi công nhiều công trình trọng điểm trong thời gian gần đây thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của thành phố trong thúc đẩy đầu tư công, cũng đặt ra thách thức không nhỏ đối với công tác quản lý đất đai, khoáng sản và môi trường.

Thực tế cho thấy, các mỏ vật liệu truyền thống đang gặp nhiều vướng mắc về thủ tục khai thác, trong khi yêu cầu bảo vệ môi trường ngày càng chặt chẽ. Điều này khiến nguồn cung vật liệu xây dựng không theo kịp nhu cầu, đặc biệt trong bối cảnh các dự án quy mô lớn như Vành đai 3, chuẩn bị triển khai Vành đai 4 hay tuyến cao tốc TP.HCM - Mộc Bài đều cần khối lượng rất lớn cát, đá và đất san lấp.

Sự khan hiếm cục bộ vật liệu trong thời gian qua đã trực tiếp tác động đến tiến độ thi công và giải ngân vốn đầu tư công. Đây không còn là vấn đề riêng của TP.HCM mà đã trở thành bài toán chung của cả vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, đòi hỏi phải có sự phối hợp liên vùng và điều phối nguồn lực ở quy mô lớn hơn.

Tai khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói chung và Cần Thơ nói riêng, trong thời gian ngắn, đồng loạt triển khai các dự án hạ tầng quy mô lớn, đặc biệt là các dự án giao thông. Việc thiếu cơ chế điều phối hiệu quả ở quy mô vùng đã dẫn đến khan hiếm cát, đá và một số vật liệu chủ yếu, giá vật liệu tăng cao so với thời điểm mời thầu, ảnh hưởng đến năng lực tài chính và khả năng huy động vật tư của nhà thầu. Một số gói thầu phải thi công cầm chừng, kéo theo chậm tiến độ và chậm giải ngân vốn đầu tư công.

Ông Nguyễn Văn Hòa, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Cần Thơ cũng cho rằng, việc xác định rõ các "điểm nghẽn" cần tập trung tháo gỡ, triển khai đồng bộ các giải pháp mang tính căn cơ, bền vững, giải quyết được điểm nghẽn đầu tư công là một nguồn lực rất quan trọng trong tăng trưởng kinh tế đạt mục tiêu Chính phủ chỉ đạo là tăng trưởng đạt 2 con số. Đơn cử, việc khai thông nguồn cung cấp vật liệu xây dựng cho dự án, chủ động xác định nguồn vật liệu hiện có, kết hợp với các địa phương trong vùng có mỏ vật liệu để hỗ trợ cho thành phố, bảo đảm nguồn cung ổn định.

Bên cạnh đó, công khai, cập nhật kịp thời giá vật liệu xây dựng trên địa bàn; yêu cầu các nhà thầu chủ động tìm kiếm, đa dạng hóa nguồn cung, bảo đảm tiến độ thi công theo cam kết. Nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị đầu tư, chú trọng công tác khảo sát, thu thập dữ liệu, lập hồ sơ dự án đảm bảo hồ sơ dự án đạt chất lượng để thẩm định kịp thời.

Công trình trọng điểm dù được ưu tiên nhưng vẫn thiếu vật liệu xây dựng

Ở góc nhìn của doanh nghiệp trong lĩnh vực vật liệu xây dựng, ông Phan Tấn Đạt, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Khoáng sản và Xây dựng Bình Dương (KSB) cho hay, ở khu vực TP.HCM hiện nay, sau khi sáp nhập tỉnh Bình Dương và Bà Rịa -Vũng Tàu có trữ lượng về khoáng sản làm vật liệu xây dựng rất lớn. Theo số liệu đã được các cơ quan chuyên môn đánh giá thăm dò, phê duyệt và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đến độ sâu từ -70m đến -120m, hiện nay ở TP.HCM có 46 mỏ đá đã được cấp giấy phép với công suất khai thác khoảng 17 triệu m³/năm. Diện tích được quy hoạch khai thác khoáng sản 2.230ha, trữ lượng tài nguyên đã được phê duyệt lên đến trên 1.194 triệu m3 đủ điều kiện để đưa vào hoạt động khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng. Ngoài ra trữ lượng đá phía dưới còn rất lớn – gấp nhiều lần khối lượng đã được phê duyệt ở trên. Trong tương lai, khi điều kiện kỹ thuật, công nghệ cho phép thì hoàn toàn có thể đưa vào khai thác để phục vụ cho các công trình xây dựng của khu vực.

Thế nhưng, một nghịch lý đang diễn ra là dù trữ lượng còn rất lớn, công nghệ khai thác của doanh nghiệp được đầu tư khá tiên tiến và hiện đại, các mỏ đã hoàn thành thủ tục pháp lý hiện nay dù đã hoạt động hết công suất cấp phép nhưng vẫn không đủ cung cấp cho các công trình. Tình trạng này dẫn đến hệ lụy là các công trình trọng điểm sử dụng vốn ngân sách nhà nước, dù được hưởng nhiều cơ chế ưu tiên đặc thù, vẫn thiếu vật liệu, đối mặt với nguy cơ chậm tiến độ và phát sinh chi phí, ảnh hưởng lớn đến kế hoạch đầu tư công.

Liên quan những bất cập trong công tác tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản, ông Đạt cho biết, hiện nay, Nhà nước đấu giá quyền khai thác khoáng sản trong lòng đất nhưng mặt đất phía trên lại thuộc quyền sử dụng của tổ chức, cá nhân khác. Điều này đẩy doanh nghiệp trúng đấu giá vào thế vô cùng khó khăn. Dù Luật Đất đai 2024 quy định thu hồi đất cho hoạt động khoáng sản, nhưng thực tế quy trình thu hồi đất của dân rất phức tạp, kéo dài và khó dứt điểm. Doanh nghiệp thường xuyên bị ép giá đền bù gấp 5 đến 10 lần giá thị trường, dẫn đến nhiều dự án trúng đấu giá nhưng bị treo vì không thể thỏa thuận đền bù, không thể hoàn thiện thủ tục cấp phép, gây lãng phí lớn nguồn lực xã hội và tài nguyên quốc gia.

Tìm kiếm vật liệu mới thay thế vật liệu truyền thống

Trước thực trạng trên, nà Nguyễn Ngọc Thúy, Phó Giám đốc Sở Nông Nghiệp và Môi Trường TP.HCM đánh giá, vai trò của cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và khoáng sản ngày càng trở nên quan trọng. Với chức năng tham mưu và điều phối, ngành nông nghiệp và môi trường TP.HCM xác định rõ trách nhiệm trong việc tháo gỡ các nút thắt liên quan đến quy hoạch khoáng sản, thủ tục cấp phép khai thác mỏ và cải cách hành chính trong định giá, thu hồi đất.

Hướng tới giai đoạn 2026-2030, nhiều giải pháp trọng tâm đang được đặt ra trước hết là rà soát, điều chỉnh quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản theo hướng sát với nhu cầu thực tiễn của các dự án hạ tầng trọng điểm. Cùng với đó, việc tăng cường phối hợp giữa TP.HCM và các địa phương trong vùng để thống nhất phương án điều phối, chia sẻ nguồn vật liệu xây dựng được xem là giải pháp căn cơ nhằm giảm áp lực thiếu hụt cục bộ và ổn định thị trường. Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường cam kết sẽ nỗ lực hết mình để khơi thông nguồn lực tài nguyên, đảm bảo "mạch máu" vật liệu cho các công trình, góp phần hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng năm 2026 và các năm tiếp theo.

Trước áp lực ngày càng lớn lên nguồn cát sông truyền thống, Sở Nông nghiệp và Môi trường khuyến khích và sẽ kiến nghị thành phố có cơ chế ưu tiên cho các doanh nghiệp nghiên cứu, sử dụng cát biển (sau khi đã được xử lý đạt chuẩn) và các vật liệu xây dựng xanh, vật liệu tái chế... để giảm tải áp lực cho cát sông truyền thống.

Việc khuyến khích sử dụng cát biển sau xử lý đạt chuẩn, vật liệu xây dựng xanh và vật liệu tái chế cũng được xem là hướng đi cần thiết, phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn trong dài hạn.

Trong bối cảnh đó, nếu các nút thắt về vật liệu xây dựng và cơ chế phối hợp không được tháo gỡ kịp thời, đầu tư công, động lực quan trọng nhất của tăng trưởng sẽ khó phát huy đầy đủ vai trò dẫn dắt. Ngược lại, việc giải quyết hiệu quả những điểm nghẽn này sẽ tạo điều kiện để đầu tư công bứt tốc, không chỉ trong ngắn hạn mà còn đặt nền móng hạ tầng vững chắc cho phát triển kinh tế -xã hội giai đoạn 2026-2030 và các năm tiếp theo./.