Tại “Hội thảo lấy ý kiến doanh nghiệp Dự thảo Luật sửa đổi Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp” diễn ra mới đây, TS. Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã có những ý kiện về sự ra đợi của Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp.
“Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp là hai đạo luật quan trọng trong hệ thống pháp luật về kinh doanh của nước ta, tác động trực tiếp đến sự phát triển của cộng đồng doanh nghiệp và sự thuận lợi của môi trường đầu tư kinh doanh.
Kể từ khi ra đời cho đến nay, các quy định của hai đạo luật này đã thể hiện sự tiên phong, dẫn đầu về tư duy cải cách, tạo cảm hứng và dẫn dắt hệ thống pháp luật của Việt Nam đi theo", TS. Vũ Tiến Lộc khẳng định.
Theo đó, việc thành lập doanh nghiệp, từ giai đoạn đầu mất hàng tháng trời, giờ chỉ còn 1 - 2 ngày, có khi vài giờ đồng hồ.
Hoặc như việc giấy phép kinh doanh, từ giai đoạn còn dè dặt, lo ngại và tư duy quản lý hàng chục giấy phép con mỗi doanh nghiệp phải gánh chịu; đến sự thông thoáng, thuận lợi và cắt giảm điều kiện kinh doanh đang diễn ra mạnh mẽ như hiện nay.
Đặc biệt, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư 2014 đã mạnh mẽ trong việc thể chế Hiến pháp 2013 bảo đảm quyền tự do kinh doanh của người dân. Tư tưởng quan trọng này đã góp phần không nhỏ tạo nên thuận lợi đối với môi trường đầu tư kinh doanh, thúc đẩy mạnh mẽ tinh thần kinh doanh, khởi nghiệp.
TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).
Vị Chủ tịch VCCI đã chỉ ra một số dấu mốc quan trọng của hai đạo luật này.
Trước hết, Luật Doanh nghiệp đã bãi bỏ quy định Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp phải ghi các ngành, nghề đăng ký kinh doanh. Các doanh nghiệp sẽ được kinh doanh những ngành, nghề mà pháp luật không cấm. Các thủ tục thành lập doanh nghiệp đơn giản hơn và thể hiện cách hiểu tiến bộ, việc thành lập doanh nghiệp không phải là xin phép mà là đăng ký.
Đồng thời, Luật Doanh nghiệp đã bỏ nhiều ràng buộc về con dấu để doanh nghiệp có thể tự chủ, tự quyết định; người đại diện của doanh nghiệp cũng được mở rộng, không chỉ giới hạn tối thiểu là một người trước đây; bổ sung về doanh nghiệp xã hội để có những chế định thúc đẩy, khuyến khích và hỗ trợ loại doanh nghiệp này phát triển…
Tiếp đó, Luật Đầu tư đưa ra nguyên tắc khi xác định ngành, nghề kinh doanh có điều kiện; điều kiện kinh doanh, trong đó nhấn mạnh đến việc cấm kinh doanh một số ít ngành nghề hay đặt ra điều kiện kinh doanh cho một số ngành nghề cụ thể chỉ vì bảo đảm các trật tự công (như vì an ninh quốc gia, lợi ích quốc phòng, lợi ích công cộng…) và phải quy định ở cấp Nghị định trở lên, còn lại người dân được quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề còn lại, không ai được xâm phạm quyền quan trọng này.
Cũng lần đầu tiên trong lịch sử về pháp luật kinh doanh tại Việt Nam, có một Danh mục 243 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện được ban hành. Đây là một trong những bước tiến lớn thể hiện sự minh bạch trong chính sách, là biện pháp kiểm soát việc ban hành các quy định về điều kiện kinh doanh - điều mà một thời gian dài trước đây chưa từng làm được.
Luật đầu tư cũng có những thay đổi tích cực về thủ tục đầu tư theo hướng cởi mở, tích cực hơn, đặc biệt đối với nhà đầu tư trong nước, nhà đầu tư nước ngoài có vốn sở hữu dưới 50%,… Đây là bước đà tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư bắt đầu thực hiện các dự án đầu tư.
Ông Lộc nhấn mạnh việc Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư 2014 không chỉ tạo ra đột phá trong lĩnh vực đầu tư, thành lập doanh nghiệp mà còn là các văn bản tạo “cảm hứng” cho các văn bản chuyên ngành về kinh doanh khác.
Qua đó, Chính phủ đã có những chương trình cắt giảm hoá và đơn giản hóa điều kiện kinh doanh, chuyển trọng tâm quản lý nhà nước từ tiền kiểm sang hậu kiểm, liên thông trong giải quyết thủ tục hành chính… Nhờ vậy, môi trường kinh doanh và đầu tư của nước ta đã có những chuyển biến thuận lợi, tốc độ thành lập doanh nghiệp mới trong 3 năm gần đây đạt mức cao nhất trong 20 năm qua, khu vực kinh tế tư nhân đã có những bước phát triển khởi sắc.
Mặc dù có nhiều điểm tích cực nhưng để song hành với sự phát triển và chuyển động của nền kinh tế thì Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp cần có những sửa đổi phù hợp.
"Tuy nhiên, nói những điểm tích cực trên không phải để cho rằng hai đạo luật này hoàn toàn tốt hay đã hoàn hảo. Với những chuyển biến mạnh mẽ trong nền kinh tế, cũng như những mục tiêu tiếp theo trong thời gian tới, các động lực phát triển tiếp tục đòi hỏi chúng ta phải cải cách hơn nữa, và bắt đầu từ việc nhìn lại hai văn bản luật quan trọng này", ông Lộc cho hay.
Theo vị này, có rất nhiều việc cần phải làm, nhiều vướng mắc cần phải giải quyết và nhiều quy định cần phải sửa đổi từ hai đạo luật này.
Có thể kể đến như: Thủ tục đăng ký doanh nghiệp được ca ngợi là bước tiến của cải cách thủ tục hành chính, tuy nhiên trên thực tế vẫn còn một số vướng mắc, gây khó khăn cho doanh nghiệp như việc xác định mã ngành cấp 4 khi đăng ký kinh doanh, thời gian để hoàn thành việc đăng ký doanh nghiệp trên thực tế với quy định của Luật vẫn còn vênh nhau; hộ kinh doanh buôn chuyến phải thực hiện nhiều thủ tục không cần thiết (thông báo với cơ quan thuế, cơ quan quản lý thị trường ở các địa điểm kinh doanh)… những bất cập này có thể là cản trở, thông điệp ngược cho tinh thần cải cách của luật.
Hay số liệu thống kê cho thấy, hiện nước ta có đến gần 5 triệu hộ kinh doanh cá thể và có đóng góp rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của đất nước.
Tuy nhiên, dù chiếm đến hơn 30% GDP nhưng khung khổ chính sách áp dụng đối với chủ thể kinh doanh này hiện còn rất thiếu, có sự chưa bình đẳng so với các doanh nghiệp hoạt động chính thức. Nhiều chính sách hiện tại khiến cho các hộ kinh doanh cá thể ngần ngại chuyển đổi lên thành doanh nghiệp, mặc dù Luật đã có những quy định về việc chuyển đổi này.
Tất nhiên, liên quan đến chuyển đổi hộ kinh doanh cá thể có nhiều văn bản khác (về thuế, kế toán, đất đai, lao động…) nhưng với tư cách là đạo luật gốc về doanh nghiệp, TS. Lộc cho rằng Luật Doanh nghiệp cần tính đến giải pháp thúc đẩy sự chuyển đổi của hộ kinh doanh cá thể lên thành doanh nghiệp chính thức, tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi và công bằng, tăng cường chất lượng quản trị để dần hình thành một thế hệ doanh nghiệp tư nhân đủ lớn, đủ mạnh.
"Đã tới lúc các hộ kinh doanh, khu vực chiếm đến hơn 30% GDP, cần một khung khổ pháp lý riêng, thậm chí một chương riêng trong Luật Doanh nghiệp, chứ không chỉ vài điều khoản trong Nghị định hướng dẫn Luật Doanh nghiệp như hiện nay.", ông Lộc nhấn mạnh.
Về Luật Đầu tư, mặc dù đã xác định mục tiêu kiểm soát về ngành, nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh, tuy nhiên trên thực tế, việc ban hành các ngành, nghề kinh doanh vẫn ngoài tầm kiểm soát hay chất lượng các điều kiện kinh doanh ở các văn bản pháp luật khác vẫn còn rất nhiều vấn đề.
Theo đó, mỗi khi có đợt rà soát lớn, ví dụ như năm 2018 vừa qua với sức ép mạnh mẽ từ cộng đồng kinh doanh, chỉ đạo quyết liệt từ Chính phủ thì đã các bộ, ngành đều hoàn thành mục tiêu đơn giản hoá và ít nhất 50% điều kiện kinh doanh hiện có như Chính phủ giao. Tuy nhiên, vẫn còn đó câu hỏi về tính bền vững của việc cắt giảm này, cách thức kiểm soát việc ban hành các điều kiện kinh doanh mới.
Thủ tục đầu tư đã có nhiều tiến bộ, cởi mở, tuy nhiên vẫn còn sự chồng chéo giữa các văn bản có liên quan với nhau, chẳng hạn: Thời điểm nào đánh giá tác động môi trường (trước hay sau khi có chấp thuận chủ trương đầu tư?); thủ tục đầu tư của Luật Đầu tư có phải được áp dụng thống nhất không, các văn bản pháp luật chuyên ngành khác có được quyền yêu cầu thêm các loại giấy tờ khác trong hồ sơ không? Rồi những vấn đề liên quan đến đấu giá đất, đấu thầu đất của các dự án đầu tư có yêu cầu nhà nước giao đất,….
TS. Vũ Tiến Lộc cho rằng mối quan hệ giữa Luật Đầu tư với các Luật chuyên ngành khác (Luật Bảo vệ môi trường, Luật Đất đai, Luật Đấu thầu…) cũng cần được bàn đến và phải được giải quyết trong Luật này. Mặc dù còn nhiều vấn đề cần giải quyết nhưng ông Lộc khẳng định vẫn còn rất nhiều không gian để thực hiện những điều chỉnh và sửa đổi.
