Việt Nam có một thành phố sụt lún nhanh gấp 2 lần nước biển dâng, chuyên gia chỉ ra 4 nhóm nguyên nhân chính

Tại buổi họp báo kinh tế - xã hội ngày 13/11, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. HCM cho biết tình trạng sụt lún nền đất trên địa bàn đang diễn biến ngày càng nghiêm trọng, đưa TP. HCM vào nhóm các đô thị có tốc độ lún nhanh nhất thế giới. Đây là nguy cơ trực tiếp đe dọa an toàn hạ tầng, khả năng chống ngập và sự phát triển bền vững của thành phố trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.

Theo khảo sát của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), nền đất TP. HCM đã lún tích lũy khoảng 100cm từ năm 1990 đến nay, với tốc độ lún trung bình 2-5cm mỗi năm. Ở những khu vực tập trung nhiều công trình thương mại, tốc độ này có thể lên đến 7-8cm/năm, cao gấp hai lần tốc độ mực nước biển dâng (khoảng 1cm/năm). Sụt lún kết hợp với triều cường và nước biển dâng đang đẩy TP. HCM đến nguy cơ “chìm dần” trong những thập kỷ tới.

Để kiểm soát tình trạng lún nền, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. HCM đang hoàn thiện hệ thống mốc độ cao hạng 4 giai đoạn 2025-2026, phục vụ quy hoạch đô thị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và đánh giá mức độ biến dạng mặt đất. Cùng với đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai dự án “Hiện đại hóa hệ thống độ cao quốc gia”, dự án xây dựng bốn mốc độ cao thế kỷ tại Đại học Quốc gia TP. HCM, xã Nhuận Đức (Củ Chi cũ), khu Láng Le (Bình Chánh cũ) và Nhà thiếu nhi Cần Giờ. Công tác đo thủy chuẩn đã hoàn tất từ năm 2023 và sẽ tiếp tục được quan trắc trong các chu kỳ 2024-2025 trước khi bàn giao dữ liệu cho địa phương.

Ngoài phối hợp với JICA xây dựng Dự thảo dự án hỗ trợ kỹ thuật nhằm đánh giá toàn diện nguyên nhân gây sụt lún và đề xuất giải pháp tổng thể. Sở Khoa học và Công nghệ cũng triển khai đề tài mô phỏng - dự báo biến dạng mặt đất, đồng thời thành phố đang áp dụng kỹ thuật INSAR vi phân để quan trắc liên tục tại Khu công nghiệp Tân Tạo và xã Bình Hưng (Bình Chánh cũ).

Theo các chuyên gia, có bốn nguyên nhân chính gây sụt lún tại TP. HCM. Thứ nhất, nhiều khu vực nằm trên nền địa chất yếu, dễ lún tự nhiên ngay cả khi không có tác động bên ngoài. Thứ hai, tải trọng từ giao thông - đặc biệt các tuyến có lưu lượng xe tải, xe bồn, container lớn hoặc tuyến metro đi qua - khiến bề mặt đất bị nén liên tục. Thứ ba, các công trình nhà ở, chung cư và cao ốc gây áp lực lên nền đất, dù ảnh hưởng này có xu hướng giảm nhờ công nghệ móng hiện đại. Cuối cùng, việc khai thác nước ngầm vượt quá giới hạn cho phép hoặc bê tông hóa quá mức làm giảm khả năng thấm nước mưa, khiến mực nước ngầm hạ thấp, dẫn đến lún nền.

Trước thực trạng đó, TP. HCM đã đặt mục tiêu giảm khai thác nước ngầm từ 716.000m3/ngày xuống 255.000m3/ngày vào năm 2025 và đến nay tiến độ đang đạt yêu cầu. Thành phố cũng đã công bố bản đồ vùng cấm và vùng hạn chế khai thác nước dưới đất, đồng thời giao Sawaco mở rộng mạng lưới cấp nước mặt để thay thế nhu cầu khai thác nước giếng.

Song song các biện pháp kỹ thuật, TP. HCM đang triển khai nhiều giải pháp chống ngập như dự án chống ngập do triều có xét đến biến đổi khí hậu, nạo vét hệ thống thoát nước, vận hành trạm bơm và các van ngăn triều ở nhiều khu vực trọng điểm nhằm giảm thiểu tác động của sụt lún lên đời sống dân cư.

Đại diện Phòng Đo đạc, Bản đồ và Viễn thám cho biết sụt lún bề mặt đất là “một tai biến địa chất hiện hữu” mà TP. HCM không thể né tránh. Dù diễn ra từ từ, hiện tượng này kết hợp với biến đổi khí hậu, triều cường và thời tiết cực đoan có thể gây ra hậu quả rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến công trình kỹ thuật, dân sinh và tăng rủi ro ngập lụt diện rộng. TP. HCM hiện được xếp vào vị trí thứ 2 trong nhóm 10 đô thị lún nhanh nhất thế giới - một cảnh báo cấp bách về yêu cầu ứng phó lâu dài.

Trong định hướng đô thị thông minh, thành phố đang xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung, trung tâm nghiên cứu mô phỏng và dự báo phát triển kinh tế - xã hội, đô thị và môi trường, nhằm nâng cao khả năng giám sát và đưa ra kịch bản ứng phó hiệu quả với sụt lún nền đất trong tương lai.