Xây dựng mô hình phát triển bao trùm và hoàn thiện hệ thống chính sách để thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân

Đây là một trong những nội dung được trao đổi tại Tọa đàm đối thoại chính sách với chủ đề "Các giải pháp đột phá tháo gỡ các điểm nghẽn phát triển khu vực kinh tế tư nhân" do Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) tổ chức sáng 15/8.

Những nút thắt hạn chế quá trình phát triển của khu vực kinh tế tư nhân

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu, Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) đánh giá, sau gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ cả về lượng và chất, từng bước khẳng định vai trò trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đến năm 2024, khu vực này chiếm 53,4% tổng vốn đầu tư xã hội, 82,07% tổng lao động trong nền kinh tế, đóng góp 38,6% tổng lợi nhuận trước thuế và 51% tổng thu nhập tạo ra cho người lao động trong khu vực doanh nghiệp.

Đặc biệt, khu vực kinh tế tư nhân đã đóng góp 43% tổng GDP và chiếm tới 57% vào mức tăng trưởng GDP năm 2024 - mức đóng góp lớn nhất trong các thành phần kinh tế. Bình quân giai đoạn 2011 - 2024, khu vực này đạt tốc độ tăng trưởng 6,3%/năm, cao hơn mức bình quân chung toàn nền kinh tế (5,48%/năm).

"Những con số này khẳng định vững chắc vai trò trung tâm và tiềm năng to lớn của khu vực kinh tế tư nhân, đồng thời đặt nền tảng cho việc nâng tầm vị trí của khu vực này thành động lực chính trong thực hiện mục tiêu tăng trưởng nhanh, bền vững của Việt Nam", GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu nhận định.

GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu cũng cho biết thêm, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đặt ra các mục tiêu cụ thể đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045. Cụ thể là phấn đấu có 2 triệu doanh nghiệp hoạt động trong nền kinh tế; đóng góp khoảng 55 - 58% GDP và 35 - 40% tổng thu ngân sách Nhà nước. Đến năm 2045, mục tiêu là có ít nhất 3 triệu doanh nghiệp, kinh tế tư nhân đóng góp trên 60% GDP và trở thành lực lượng có năng lực cạnh tranh cao trong khu vực và toàn cầu.

Tuy nhiên hiện nay, so với kỳ vọng trở thành trụ cột phát triển kinh tế quốc gia, khu vực kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều bất cập. Theo GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu, đây là khu vực có hiệu quả kinh doanh, trình độ khoa học công nghệ, năng suất lao động và thu nhập người lao động thấp nhất trong các thành phần kinh tế. Đồng thời, khu vực này đang có dấu hiệu "hụt hơi" trong quá trình phát triển.

Nhận định về những tồn tại trong quá trình phát triển của khu vực kinh tế tư nhân, GS.TS. Ngô Thắng Lợi, Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) chỉ ra 4 vấn đề chính.

Thứ nhất, nhận thức và tư duy về kinh tế tư nhân vẫn còn hạn chế. Việc phân định các bộ phận cấu thành khu vực này chưa đầy đủ, dẫn tới chưa đánh giá đúng sức mạnh thực tế. Tư duy phổ biến vẫn coi kinh tế tư nhân chỉ gồm doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh, hoặc đơn thuần là phép cộng các bộ phận rời rạc, chưa nhìn nhận đây là một chỉnh thể thống nhất.

Thứ hai, điểm nghẽn liên quan đến định vị không rõ vị trí kinh tế tư nhân trong mối quan hệ với các khu vực kinh tế khác. Tâm lý e ngại rằng sự phát triển của kinh tế tư nhân có thể lệch khỏi định hướng xã hội chủ nghĩa vẫn tồn tại, trong khi nhận thức về nguyên tắc "các thành phần kinh tế bình đẳng trước pháp luật" chưa đồng nhất. Bên cạnh đó, vẫn còn sự mâu thuẫn trong tư duy khi đồng thời khẳng định kinh tế tư nhân là "động lực chính" và kinh tế nhà nước giữ vai trò "chủ đạo".

Thứ ba, hệ thống chính sách còn nhiều khía cạnh thiếu tính bao trùm, tạo ra nhiều "nút thắt" ở ba khâu: Tiếp cận cơ hội kinh doanh (vốn, đất đai…); triển khai hoạt động sản xuất - kinh doanh; phân phối thu nhập, đặc biệt trong chính sách thuế.

Thứ tư là điểm nghẽn liên quan đến chính bản thân khu vực kinh tế tư nhân. Các bộ phận cấu thành kinh tế tư nhân còn hoạt động độc lập, mâu thuẫn, có những biểu hiện cạnh tranh không lành mạnh; thiếu sự liên kết giữa kinh tế tư nhân trong nước với người Việt Nam định cư ở nước ngoài.

Hoàn thiện thể chế đồng bộ, minh bạch và ổn định, đặc biệt ở các lĩnh vực đầu tư, đất đai, tín dụng và hợp tác công - tư

Từ những điểm nghẽn đã nêu, GS.TS. Ngô Thắng Lợi nêu rõ 4 giải pháp tháo gỡ tương ứng. Trước hết, phạm vi nhận diện khu vực kinh tế tư nhân cần được mở rộng. Nếu trước đây khái niệm này thường chỉ bao gồm doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh, thì nay nên bổ sung thêm các thành phần như kinh tế tư nhân của người Việt Nam định cư ở nước ngoài, khu vực kinh tế phi chính thức được pháp luật thừa nhận, hộ kinh doanh phi nông nghiệp và kinh tế hộ gia đình trong nông nghiệp. Song song với đó, cần thay đổi tư duy, coi kinh tế tư nhân là một chỉnh thể thống nhất gồm hộ kinh doanh, doanh nghiệp siêu nhỏ, doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp vừa và các tập đoàn kinh tế tư nhân lớn.

"Vấn đề tiếp theo là cần khẳng định rõ vai trò "động lực chính" của khu vực này, trên cơ sở lý luận và thực tiễn. Quan điểm này không đối lập với nguyên tắc kinh tế nhà nước giữ vai trò "chủ đạo", mà ngược lại, hai khu vực cần phối hợp và hỗ trợ lẫn nhau để tạo sức bật cho tăng trưởng.

Song hành với đó là yêu cầu xây dựng mô hình phát triển bao trùm và hoàn thiện hệ thống chính sách bảo đảm sự bình đẳng giữa các khu vực kinh tế. Doanh nghiệp tư nhân cần được tạo điều kiện tiếp cận nguồn lực, cơ hội kinh doanh và phân phối kết quả ngang bằng với doanh nghiệp nhà nước và FDI. Chính sách cũng nên phân hóa theo từng nhóm, từ hỗ trợ các tập đoàn lớn đầu tư khoa học - công nghệ, mở rộng thị trường; khuyến khích doanh nghiệp nhỏ vươn lên quy mô vừa; đến trợ lực cho doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hộ kinh doanh, kinh tế hộ nông nghiệp và khu vực phi chính thức", GS.TS. Ngô Thắng Lợi đề xuất.

Ngoài ra, theo GS.TS. Ngô Thắng Lợi, để tăng sức mạnh nội tại, mô hình hiệp hội doanh nghiệp cần được nâng cấp theo hướng chuyên nghiệp hơn, trao quyền quản lý cho các doanh nhân tâm huyết và thành đạt, vận hành theo nguyên tắc thị trường. Các hiệp hội mang tính địa phương nên được tổ chức lại ở quy mô vùng, loại bỏ rào cản hành chính đang chia cắt các mối liên kết kinh tế, lấy sự thống nhất nội tại làm tiêu chuẩn kết nối.

Cũng bàn về giải pháp tháo gỡ những vướng mắc để thúc đẩy phát triển khu vực tư nhân, TS. Trần Văn Thế, Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và Phát triển Indel cho rằng, cần hoàn thiện thể chế theo hướng đồng bộ, minh bạch và ổn định, đặc biệt ở các lĩnh vực đầu tư, đất đai, tín dụng và hợp tác công - tư. Cải cách thủ tục hành chính phải đi vào thực chất, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí tuân thủ.

"Đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh phải trở thành trụ cột trong chiến lược phát triển doanh nghiệp tư nhân. Cùng với đó, khả năng tiếp cận nguồn lực cho doanh nghiệp nhỏ và vừa thông qua tăng tỷ trọng tín dụng, hỗ trợ lãi suất cho dự án chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo cần được nâng cao", Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và Phát triển Indel nhấn mạnh.

Về mặt chính sách, TS. Trần Văn Thế kiến nghị, Nhà nước cần hỗ trợ tài chính cho các sáng kiến liên kết, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp lớn dẫn dắt SME nhằm tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các dự án đầu tư công và chuỗi cung ứng công nghiệp quốc gia.

"Cần ban hành cơ chế ưu đãi về thuế, tài trợ tài chính, hỗ trợ kỹ thuật và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Đồng thời, Nhà nước cần sửa đổi để cho phép, tạo điều kiện hỗ trợ viên chức hoặc tổ chức sở hữu tài sản trí tuệ, sản phẩm khoa học được góp vốn thành lập doanh nghiệp", TS. Trần Văn Thế khẳng định./.