Nhà ở xã hội đang được dư luận quan tâm và làm "nóng" nghị trường Quốc hội những ngày qua. Thảo luận về dự án Luật Nhà ở (sửa đổi), nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng cần phát triển nhiều nhà ở xã hội cho thuê vì phân khúc này đang thiếu.
Đại biểu Nguyễn Văn Hiển (đoàn Lâm Đồng) nhận xét dự thảo đang đi theo hướng đảm bảo cho người thu nhập thấp được sở hữu nhà ở xã hội, thay vì đảm bảo cho họ "quyền có chỗ ở". Trong khi đó, nhà ở là tài sản quá lớn, quá sức với đại bộ phận người có thu nhập thấp. Ông lo ngại hệ quả người dân khai man về thu nhập để được mua nhà, hoặc người đầu cơ mượn tên công nhân để đăng ký mua.
Bên cạnh đó, với những ưu đãi với phát triển nhà ở xã hội hiện nay, chủ đầu tư sẽ chọn xây nhà để bán, thu hồi vốn nhanh hơn. Ít chủ đầu tư quan tâm tới phân khúc quản lý vận hành nhà ở xã hội, cho thuê nhà ở xã hội vì khó làm, thu hồi vốn chậm.
Vì vậy, vị đại biểu kiến nghị cơ quan soạn thảo cần tách bạch quy định, chính sách loại hình nhà ở để bán với nhà ở cho thuê và thuê mua. Việc tạo cơ chế ưu đãi với nhà ở cho thuê đáp ứng nhu cầu và điều kiện kinh tế của đại bộ phận lao động trẻ trong xu hướng dịch chuyển ngày càng nhiều đến các khu vực kinh tế trọng điểm, thành phố lớn, đô thị.
Đồng tình quan điểm trên, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội, ông Vũ Hồng Thanh, cho rằng thị trường nhà ở tại Việt Nam đang thiếu hẳn phân khúc nhà ở xã hội cho thuê và thuê mua. Nhu cầu với loại nhà này khá lớn và cũng phù hợp với mức sống và thu nhập của hầu hết người lao động hiện nay.
"Nhà xã hội cũng cần có những phân khúc khác nhau. Nếu họ đủ tiền thì mua luôn, còn không thì thuê, trường hợp nằm ở giữa có thể thuê mua", ông Vũ Hồng Thanh nói và đề xuất cần linh hoạt để giúp nhiều người nhất tiếp cận nhà xã hội.
Ông lấy ví dụ ở các nước phương Tây, hình thức thuê mua nhà xã hội được thực hiện tương đối hiệu quả. Hầu hết sinh viên, người bắt đầu đi làm không đủ tiền mua nhà nên vừa làm, vừa trả góp trong vài chục năm.
Trao đổi với PV Reatimes, ông Nguyễn Văn Đỉnh - Chuyên gia pháp lý đầu tư, kinh doanh bất động sản đánh giá, đây là một đề xuất đúng đắn, có tính xây dựng tuy nhiên khó thực hiện hiệu quả.
“Ở nhiều quốc gia, người ta làm nhà xã hội chủ yếu để cho thuê chứ không phải để bán. Bởi việc mua nhà với phần đa người lao động thu nhập thấp là quá khó, trừ khi có đột phá về tín dụng và ưu đãi. Người nghèo đi thuê nhà, đó là lẽ đương nhiên, xã hội nào cũng thế”, ông Nguyễn Văn Đỉnh nói.
Tuy nhiên, theo vị chuyên gia, nhà ở xã hội cho thuê ở Việt Nam lại kém phát triển bởi hai yếu tố:
Thứ nhất là do trở ngại tâm lý “an cư lạc nghiệp” của người dân. Theo ông Nguyễn Văn Đỉnh, nhà ở xã hội cho thuê hiện chỉ giải quyết được nhu cầu chỗ ở của người dân ở hai đô thị lớn là TP.HCM và Hà Nội, còn ở những địa phương khác người dân không hào hứng với việc này.
Ông lấy ví dụ dự án nhà ở xã hội tại Thạch Linh, TP. Hà Tĩnh do Quỹ Đầu tư phát triển Hà Tĩnh làm chủ đầu tư có khoảng 500 căn, thì 400 căn bán rất tốt với giá rất ưu đãi. Còn 20% quỹ căn còn lại dành cho thuê, thông báo tới 15 lần nhưng chỉ có khoảng 1, 2 hồ sơ nộp trong khi giá thuê chỉ vài chục ngàn/m2.
“Người dân không có nhu cầu thuê, thậm chí có phần "sĩ diện" khi cho rằng ở nhà thuê là điều xấu hổ”, ông Đỉnh nói và chỉ ra sự đối lập ở thị trường Bắc Ninh. Ở tỉnh này, kể cả nhà ở thương mại lẫn nhà ở xã hội đều cho thuê rất tốt, tiền cho thuê một căn chung cư trên dưới 10 triệu đồng, ngang với một căn hộ tại TP. Hà Nội. Đạt được điều này, chủ yếu do khách thuê là các chuyên gia người Hàn Quốc và Nhật Bản.
“Đó là thói quen của người nước ngoài, coi chuyện thuê nhà là điều bình thường. Nếu thói quen này lan tỏa đến nhiều người dân thì mới giải quyết được bài toán cho thuê nhà ở xã hội”, ông Đỉnh cho biết.
Thứ hai là góc độ chủ đầu tư. Theo quy định hiện hành, chủ đầu tư phải dành tối thiểu 20% diện tích nhà ở xã hội trong dự án để cho thuê, sau 5 năm mới được bán. Đây cũng là vướng mắc, nhiều nhà đầu tư muốn tháo gỡ quy định này để thu hồi vốn được sớm.
Ông Nguyễn Văn Đỉnh nêu thực tế, quy định này đã khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó trong nhiều năm qua, vì căn hộ không cho thuê được cũng không được bán. Sau khi nhiều đơn vị kiến nghị, dự thảo Luật Nhà ở (sửa đổi) đã tiếp thu, sửa đổi thành các chủ đầu tư xây dựng không bắt buộc phải dành 20% diện tích nhà ở xã hội trong dự án để cho thuê, tức là việc nhà ở xã hội cho thuê gần như “thả nổi”.
Theo ông, để thu hút doanh nghiệp thực hiện dự án nhà ở xã hội cho thuê, quan trọng nhất là chính sách tín dụng ưu đãi. Thí dụ nước Anh có gói tín dụng để làm nhà cho thuê lãi suất gần như bằng 0, có thể chỉ là 0%, 1%. Thay vì Nhà nước bỏ tiền ra đầu tư công để cho thuê sẽ dẫn đến câu chuyện tăng bộ máy biên chế và tiềm ẩn nguy cơ thất thoát tham nhũng thì họ cho doanh nghiệp làm nhà ở cho thuê vay lãi suất tối đa 2%. Như vậy, doanh nghiệp mới sẵn sàng bỏ phần tiền 30% sẵn có và 70% vốn vay với lãi suất rất thấp, lựa chọn phương án “bỏ tiền cục nhặt tiền lẻ” này.
Vì thế, để mở rộng và phát triển nhà ở xã hội cho thuê, ông Nguyễn Văn Đỉnh nhấn mạnh cần chính sách tín dụng, hỗ trợ thực chất để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào phân khúc này. Còn về mặt xã hội, khi người dân thấy rõ lợi ích khi thuê thì thói quen, tâm lý “an cư lạc nghiệp” sẽ dần thay đổi./.
