Cần ưu tiên cho doanh nghiệp tư nhân làm dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia với cơ chế phù hợp

Sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân là cần thiết

Tại Tọa đàm: "Đột phá trong cải cách thể chế để kinh tế tư nhân bứt phá", do Tạp chí điện tử Bất động sản Việt Nam phối hợp với Viện Nghiên cứu Bất động sản Việt Nam tổ chức sáng 30/5, các chuyên gia đã thảo luận vấn đề khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia dự án hạ tầng trọng điểm nếu đủ điều kiện.

Thảo luận xoay quanh chủ đề: "Đột phá trong cải cách thể chế để kinh tế tư nhân bứt phá - nhìn từ những dự án trọng điểm của quốc gia đến năm 2045", nhà báo Phạm Nguyễn Toan đề cập đến một tín hiệu đáng mừng, đó là gần đây một số doanh nghiệp tư nhân đã đề xuất tham gia đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, chứng tỏ doanh nghiệp tư nhân không còn đứng ngoài các công trình hạ tầng chiến lược.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là việc này có mạo hiểm, trong bối cảnh tiềm lực và kinh nghiệm của các doanh nghiệp chưa thể đáp ứng hết các yêu cầu của một đại dự án hạ tầng chiến lược lớn nhất lịch sử?

Về vấn đề này, TS. Cấn Văn Lực, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV cho rằng, tinh thần Nghị quyết 68 đã xác lập rõ nguyên tắc bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, không còn phân biệt "trong" hay "ngoài" khu vực công. Tuy nhiên, để tham gia vào các dự án đặc biệt quan trọng của quốc gia, doanh nghiệp dù thuộc thành phần kinh tế nào cũng cần đáp ứng đầy đủ và nghiêm ngặt 4 nhóm tiêu chí then chốt: Công nghệ kỹ thuật, năng lực tài chính, phương án tài chính khả thi, quản trị vận hành và kiểm soát rủi ro.

"Trong đó, khu vực tư nhân có thể làm tốt khâu thi công và quản trị dự án. Bởi với các dự án lớn, khu vực tư nhân thường triển khai hiệu quả hơn, giảm thiểu lãng phí và đảm bảo tiến độ tốt hơn. Tuy nhiên, cơ chế cũng nên mở và không nên nóng vội. Trước mắt, cần hoàn thiện cơ chế và tuân thủ các trình tự, thủ tục”, TS. Cấn Văn Lực nêu quan điểm.

Chung quan điểm không nên nóng vội, TS. Nguyễn Sĩ Dũng, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội nhìn nhận, mọi phương án đưa ra đều có hai mặt, dù cởi mở tư duy nhưng vẫn cần đặc biệt cân nhắc khi tiến hành thực hiện.

Trước tiên phải đề ra các tiêu chí cần đạt được khi lựa chọn doanh nghiệp làm dự án, trên quan điểm là cần chọn phương án nào tốt nhất cho đất nước. Mặt khác, đây là công trình giao thông công cộng, đặc biệt quan trọng với đất nước chứ không đơn giản chỉ là việc kinh doanh để kiếm lời. Vậy nên không thể thiếu vai trò của Nhà nước.

Còn lại, TS. Nguyễn Sĩ Dũng vẫn nhấn mạnh, nên ưu tiên cho các doanh nghiệp Việt Nam; để vừa tránh phụ thuộc, vừa không thể phát triển hết năng lực của các tập đoàn, doanh nghiệp trong nước. Phương án tốt nhất là chọn doanh nghiệp Việt và sau đó họ có thể liên kết, hợp tác với doanh nghiệp nước ngoài để hỗ trợ hoàn thành dự án, Nhà nước nên tạo điều kiện để họ tự do phát triển và không nên can thiệp sâu.

Mạnh dạn giao cho tư nhân những dự án hạ tầng trọng điểm là một trong những tinh thần chủ đạo mà Nghị quyết 68 đặt ra. GS.TS. Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng cho rằng, khu vực kinh tế tư nhân bao giờ cũng năng động, có khả năng kết nối, huy động nguồn lực và thực hiện hiệu quả, khả năng khai thác vận hành cũng tốt hơn. Nếu xác định được vai trò quản lý của Nhà nước một cách rõ ràng thì việc giao cho khu vực kinh tế tư nhân là rất tốt.

Hơn nữa, một yếu tố cần đặc biệt quan tâm chính là thông qua tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam để thúc đẩy nội lực quốc gia, làm chủ công nghệ và ngành công nghiệp đường sắt. Từ đó lan tỏa sang nhiều lĩnh vực khác. Chẳng hạn, nếu có thể làm chủ công nghệ sản xuất thép ray, thì chúng ta cũng có thể làm chủ ngành công nghiệp chế tạo trong nước, GS.TS. Hoàng Văn Cường nói và khẳng định, sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án hạ tầng quan trọng là cần thiết, vấn đề là có cơ chế phù hợp.

Giao cho doanh nghiệp tư nhân theo cơ chế nào?

Bàn đến cơ chế tham gia của doanh nghiệp tư nhân, GS.TS. Hoàng Văn Cường đề cập đến nguyên lý, Nhà nước thường phải nắm giữ và kiểm soát các vấn đề liên quan đến an ninh quốc phòng, gồm cả mặt quân sự và kinh tế, tức là an ninh tài chính trong các dự án hạ tầng quan trọng. Dựa trên nguyên lý này, tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam khi xây dựng phải giải quyết bài toán kinh tế, kết nối các vùng miền, giải quyết được nút thắt logistics, theo đó khối tư nhân hay Nhà nước đầu tư thì cũng phải đạt được mục tiêu kết nối.

Mặt khác, theo ông Cường, có thể giao cho tư nhân làm dự án hạ tầng quan trọng, nhưng phải là các doanh nghiệp có khả năng tuân thủ được các điều kiện, làm chủ được công nghệ, chuyển giao công nghệ… Đồng thời, có hình thức quản lý phù hợp. Doanh nghiệp được toàn quyền khai thác kinh doanh, nhưng quyền định đoạt quản lý là ở phía Nhà nước.

Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cũng đề cập đến cơ chế liên doanh, liên kết. Mỗi doanh nghiệp sẽ có một thế mạnh riêng, vì vậy, có thể liên doanh, liên kết để tận dụng được những thế mạnh đó và tạo ra sức mạnh tập thể, liên thông.

"Nếu làm được như vậy, chúng ta sẽ vừa đạt được các mục tiêu khi làm dự án hạ tầng, như kết nối vùng miền, logistics, làm chủ công nghệ, vừa khơi dậy được khối tư nhân tham gia vào các dự án trọng điểm, vừa thực hiện thành công mục tiêu liên kết các doanh nghiệp tư nhân với nhau", ông Cường nói.

TS. Nguyễn Văn Khôi, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, nguyên Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội cũng đồng tình việc phân định trách nhiệm của Nhà nước, dựa trên cơ chế, chính sách rõ ràng được ban hành để điều tiết và kiểm soát quá trình thực hiện. Cùng với đó, việc phân cấp giữa Trung ương và địa phương cũng cần được cân nhắc kỹ, tùy thuộc vào tính chất, quy mô và địa bàn triển khai dự án.

TS. Nguyễn Văn Khôi nhấn mạnh ba tiêu chí hàng đầu về công nghệ - kỹ thuật, năng lực tài chính, và tổ chức thi công, triển khai dự án. Trong đó, quan trọng là phải khuyến khích áp dụng công nghệ tiên tiến ngay từ khâu tư vấn, đầu tư cho đến triển khai và quản trị dự án; đảm bảo yếu tố chuyển giao công nghệ, nhất là đối với các nhà thầu có yếu tố nước ngoài; doanh nghiệp tham gia phải có khả năng huy động vốn, giá cả hợp lý, cạnh tranh.

Riêng về tổ chức thi công và triển khai dự án, các nhà thầu quốc tế sau khi trúng thầu thường chia nhỏ gói thầu và triển khai thi công với tiến độ rất nhanh. Vì vậy, kỹ năng tổ chức, điều hành đóng vai trò cực kỳ quan trọng và nên trở thành một trong những tiêu chí đánh giá chủ chốt.

Còn các phương thức triển khai cần thể hiện rõ trách nhiệm và quyền hạn của mỗi bên thông qua hợp đồng. Trong đó, các phương thức đầu tư như PPP, BOT, BT... phải được thiết kế linh hoạt nhưng đi kèm với cam kết rõ ràng về trách nhiệm.

Trong đó, lựa chọn phương thức đầu tư cần linh hoạt tùy vào từng lĩnh vực cụ thể. Với những công trình mang tính chất đặc biệt, liên quan đến quốc phòng - an ninh, Chủ tịch VNREA đồng tình, Nhà nước cần nắm vai trò chủ đạo.

"Tuy nhiên, đối với các dự án hạ tầng, đặc biệt là giao thông, logistics nên mạnh dạn mở rộng hơn nữa vai trò của khu vực tư nhân. Bởi trên thực tế, nhiều doanh nghiệp Nhà nước đang gặp hạn chế về cả năng lực tài chính lẫn nhân sự, trong khi khu vực tư nhân với ưu thế về quản trị, quản lý dòng vốn và triển khai, hoàn toàn có thể làm tốt hơn, tất nhiên là dưới sự giám sát chặt chẽ của Nhà nước", Chủ tịch VNREA chia sẻ.

Dưới góc nhìn của chuyên gia pháp lý, GS.TS. Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) cho hay, việc xây dựng dự đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam có thể thực hiện theo phương thức đối tác công tư (PPP). Tuy nhiên, có một số điểm cần lưu ý nếu muốn thành công.

"Trước đây, chúng ta cũng đã có những dự án đối tác công tư, trong đó phần tư là nhiều, nhưng chưa thể thực hiện thành công. Nguyên nhân là do cách thiết kế hạ tầng pháp lý chưa chuẩn. Phương thức đầu tư PPP có một điểm đặc biệt là sẽ giúp kinh tế tư nhân phát triển. Tuy nhiên, Luật PPP đang có yếu điểm, vẫn gắn với vấn đề ngân sách quản lý của nhà nước. Tôi cho rằng điều này là chưa ổn", GS. TS. Lê Hồng Hạnh chỉ rõ.

Vì vậy, ông Hạnh đề xuất hoàn thiện cơ chế để doanh nghiệp tư nhân có quyền chủ động triển khai trên nền tảng quy định pháp luật, tạo ra sự kết hợp hài hòa giữa Chính phủ và doanh nghiệp tư nhân.

"Khi doanh nghiệp tư nhân được giao dự án có nhu cầu liên kết, hợp tác với ai thì để họ tự quyết định. Nếu không trao quyền để doanh nghiệp tư nhân chủ động thì rất khó để họ tham gia triển khai dự án một cách hiệu quả. Nhà nước cần có vai trò hỗ trợ thực sự cho doanh nghiệp tư nhân, có thể thông qua hỗ trợ lãi suất, hoặc bảo lãnh vay vốn… Điều quan trọng hiện tại là cần rà soát, sửa đổi đồng bộ hệ thống pháp luật từ Luật PPP, Luật Đất đai, Luật Đấu thầu… mới có thể tạo ra nền tảng thể chế vững chắc để doanh nghiệp tham gia thực hiện dự án trọng điểm quốc gia", Chủ tịch VIAC góp ý./.