Chuyên gia: Đã đến lúc chuyển từ quy hoạch "từng đô thị" sang "hệ thống đô thị"

Cần chuyển thay đổi tư duy quy hoạch đô thị

Quá trình đô thị hóa tại Việt Nam đang diễn ra mạnh mẽ, đưa đô thị trở thành động lực quan trọng của các vùng và cả nước, đóng góp khoảng 70% GDP cả nước. Tuy nhiên, tốc độ đô thị hóa nhanh cũng kéo theo nhiều thách thức như hạ tầng quá tải, môi trường ô nhiễm, gia tăng rủi ro thiên tai, biến đổi khí hậu... Những vấn đề này đòi hỏi một tư duy mới về phương thức quy hoạch, xây dựng, quản trị, cũng như mô hình phát triển đô thị mới.

Tại sự kiện "Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025" do Bộ Xây dựng phối hợp với Ban Chính sách Chiến lược Trung ương tổ chức vào ngày 05/11, các chuyên gia đã cùng nhau thảo luận về giải pháp nâng cao hiệu quả quy hoạch, quản lý và vận hành đô thị; huy động và phân bổ nguồn lực cho phát triển đô thị xanh và thông minh; cơ chế chính sách cho chuyển đổi số đô thị; mô hình quản lý phát triển đô thị hiện đại; giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu, phòng chống thiên tai và giảm phát thải; gắn kết phát triển đô thị với tiến trình xây dựng nông thôn.

Theo ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, để giải quyết vấn đề bất cập trong việc phát triển đô thị hiện nay, cần chuyển từ tư duy "quy hoạch cho từng đô thị" sang "quy hoạch cho hệ thống đô thị", đảm bảo liên kết vùng, tính mở và khả năng thích ứng trong bối cảnh phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi năng lượng. Đây được xem là bước ngoặt tư duy để tránh tình trạng phát triển cục bộ, thiếu bền vững.

Đồng quan điểm, ông Trương Văn Quảng, Phó tổng thư ký Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, quy hoạch đô thị cần đảm bảo tính tích hợp, liên kết vùng, phân cấp rõ ràng giữa cấp tỉnh và cấp xã/phường.

Theo ông Quảng, không gian kinh tế - xã hội xuất hiện thêm tiềm năng, cơ hội mới khi tái cấu trúc không gian lãnh thổ. Nhưng điều này cũng đòi hỏi các chiến lược về quy hoạch, quản lý phát triển đô thị phải được rà soát lại; trung tâm động lực của tỉnh, vùng, vùng đô thị hóa cần có tư duy mới. Cùng với đó, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cần phải điều chỉnh, hoàn thiện phù hợp với điều kiện phát triển mới. Đồng thời, đẩy mạnh sử dụng công nghệ số như GIS, BIM, 3D để nâng cao hiệu quả quản lý đô thị.

Chuyển từ "quản lý" sang "quản trị", lấy con người làm trung tâm

Tại sự kiện, các chuyên gia cũng thống nhất rằng phát triển đô thị chống chịu khí hậu là nhiệm vụ lâu dài và cấp bách, đòi hỏi sự đổi mới toàn diện về tư duy, phương thức quy hoạch và quản trị.

Bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch – Kiến trúc, Bộ Xây dựng nhấn mạnh: "Chất lượng sống đô thị không chỉ được đo bằng thu nhập hay tiện ích vật chất, mà còn thể hiện ở môi trường sống an toàn, trong lành, văn minh, nhân văn và sáng tạo. Muốn đạt được điều đó, chúng ta phải chuyển từ 'quản lý phát triển' sang 'quản trị phát triển'; từ 'quy hoạch theo cung ứng' sang 'quy hoạch theo nhu cầu và giá trị sống'".

Theo bà, quy hoạch là "ngôn ngữ của tương lai", còn quản trị là "phương thức để biến quy hoạch thành hiện thực". Nếu không có tầm nhìn quy hoạch tốt và cơ chế quản trị hiệu quả, quá trình đô thị hóa có thể dẫn đến phân mảnh, mất bản sắc, thiếu bền vững – điều mà nhiều quốc gia đang phải trả giá.

Bên cạnh việc phát triển đô thị chống chịu khí hậu, vấn đề bảo tồn di sản cũng là nhiệm vụ quan trọng. Ông Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP. Huế cho biết, Huế được nhắc đến không chỉ như một thành phố di sản mà còn là đô thị văn hóa tiêu biểu của Việt Nam trên trường quốc tế; nơi hội tụ di sản vật thể, phi vật thể và cảnh quan sinh thái đặc sắc.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, Huế đang đối mặt với nhiều thách thức từ áp lực đô thị hóa, nhu cầu nhà ở và hạ tầng hiện đại lấn át không gian di sản; các công trình cao tầng đe dọa phá vỡ cảnh quan; bão lũ và xâm nhập mặn ảnh hưởng đến hệ sinh thái; nguồn lực đầu tư cho bảo tồn còn hạn chế, cơ chế xã hội hóa chưa thực sự bền vững.

Trước thực trạng đó, TP. Huế xác định bảo tồn di sản không thể tách rời phát triển đô thị. Giải pháp trọng tâm là quy hoạch gắn di sản với thiên nhiên và cộng đồng, mở rộng không gian di tích theo hướng linh hoạt.

"Cần ứng dụng công nghệ số như GIS, 3D, AI trong quản lý và quảng bá di sản; phát triển công nghiệp văn hóa, sáng tạo từ các giá trị bản địa; đặt cộng đồng ở vị trí trung tâm với các mô hình khởi nghiệp sáng tạo từ di sản...", Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP. Huế gợi mở một số giải pháp.

Tại sự kiện, ở góc độ tài chính, ông Steven Louis Rubinyi, Chuyên gia cao cấp Ngân hàng Thế giới đề xuất mở rộng nguồn vốn ưu đãi, gắn nhãn ngân sách khí hậu và tích hợp đánh giá rủi ro thiên tai vào mọi quyết định đầu tư công.

Ông Antonie Mougenot, Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) thì kiến nghị bắt buộc áp dụng mô phỏng thủy văn - thủy lực trong quy hoạch và cập nhật tiêu chuẩn xây dựng theo kịch bản khí hậu mới.

"Khả năng chống chịu bắt đầu từ quy hoạch, và quy hoạch phải bắt đầu từ nhận diện rủi ro", ông Mougenot khẳng định./.