Dự án tuyến đường sắt Yên Viên – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đầu tư từ năm 2004 với nguồn vốn trái phiếu Chính phủ. Tuyến đường có chiều dài 131km, nối từ ga Yên Viên (Hà Nội) đến cảng Cái Lân (Quảng Ninh), với tổng mức đầu tư ban đầu là 7.663 tỷ đồng. Dự án được chia thành 4 tiểu dự án độc lập, khởi công vào năm 2008 và dự kiến hoàn thành vào năm 2011.
Theo thiết kế, tuyến đường sắt sử dụng đường khổ lồng (1.435m và 1.000m), trang bị hệ thống thông tin tín hiệu hiện đại cùng các nút giao khác mức với quốc lộ. Tốc độ khai thác cho phép tàu khách đạt 120km/h, tàu hàng 80km/h. Khi hoàn thành, thời gian di chuyển bằng tàu khách từ Hạ Long về Yên Viên sẽ rút ngắn còn 1,5-2 giờ, tàu hàng là 3-4 giờ, đáp ứng nhu cầu vận tải hành khách và hàng hóa trên tuyến Hà Nội – Quảng Ninh.
Tuy nhiên, đến năm 2011, dự án phải tạm dừng do chủ trương cắt giảm đầu tư công của Chính phủ. Trong số 4 tiểu dự án, chỉ đoạn Hạ Long – cảng Cái Lân (dài 5,6km) được đưa vào sử dụng năm 2014, trong khi 3 tiểu dự án còn lại vẫn dở dang. Điều này gây lãng phí lớn do các hạng mục thi công chưa hoàn thiện và tồn đọng khối lượng vật tư, thiết bị trị giá hàng trăm tỷ đồng (bao gồm ray, động cơ, tà vẹt…). Số vật tư này đã được Bộ Giao thông Vận tải bàn giao cho Tổng công ty Đường sắt Việt Nam quản lý, bảo quản.
Ảnh minh hoạ
Theo VnExpress, Bộ Giao thông vận tải đã báo cáo Chính phủ phương án tái đầu tư dự án đường sắt này sau thời gian dài đình hoãn. Đơn vị tư vấn đã hoàn thành việc rà soát, đánh giá hiệu quả đầu tư và lập hồ sơ báo cáo nghiên cứu khả thi điều chỉnh. Kết quả cho thấy cần thay đổi công năng vận chuyển của tuyến đường.
Trước đây, dự án được thiết kế chủ yếu để phục vụ vận chuyển hàng hóa, đặc biệt là hàng từ khu vực Vân Nam (Trung Quốc) về cảng Cái Lân. Tuy nhiên, quy hoạch cảng biển hiện nay đã chuyển trọng tâm phát triển sang khu vực Hải Phòng (cảng Lạch Huyện), khiến tuyến đường cần được quy hoạch lại theo hướng kết nối trên hành lang Đông - Tây, trở thành một phần của tuyến Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng.
Theo quy hoạch quốc gia và ngành đường sắt, hành lang kết nối từ Hà Nội qua Bắc Ninh, Hải Dương tới Quảng Ninh hiện có nhiều di sản văn hóa và khu du lịch nổi tiếng, dẫn đến nhu cầu vận tải hành khách tăng cao. Dự báo cho thấy tuyến Yên Viên – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân sẽ phục vụ nhu cầu vận tải hành khách lớn hơn so với vận tải hàng hóa như dự kiến ban đầu.
Trong số các tiểu dự án, chỉ đoạn Hạ Long – cảng Cái Lân đã đưa vào khai thác. Các tiểu dự án còn lại bao gồm: Tiểu dự án 2 và 3: Xây dựng mới đoạn Lim – Phả Lại (dài 35km) và nâng cấp, cải tạo đoạn Phả Lại – Hạ Long (dài 78km); tiểu dự án 4: Đoạn Yên Viên – Lim hiện trùng với tuyến đường sắt Hà Nội – Đồng Đăng và đã là đường đơn khổ lồng (1.435mm và 1.000mm), nên chưa cần đầu tư thêm.
Để đáp ứng nhu cầu vận tải, đô thị hóa và phát triển du lịch, đơn vị tư vấn đề xuất điều chỉnh từ đường đơn khổ lồng sang đường đơn khổ tiêu chuẩn (1.435mm), đồng thời thay đổi chức năng và vị trí một số nhà ga dọc tuyến.
Với những thay đổi này, Bộ Giao thông vận tải ước tính cần thêm khoảng 4.000 tỷ đồng, nâng tổng vốn đầu tư dự án lên khoảng 8.300 tỷ đồng, tăng thêm 700 tỷ đồng so với mức ban đầu. Bộ đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ đưa dự án vào danh mục đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026-2030 để bố trí vốn và hoàn tất các thủ tục điều chỉnh, tạo điều kiện sớm hoàn thiện dự án.
