Giảm phụ thuộc nguồn thu từ đất
PGS. TS. Vũ Sỹ Cường, Khoa Tài chính Công - Học viện Tài chính cho biết, trong hơn một thập kỷ qua, Chính phủ đã có nhiều nỗ lực nhằm giảm quy mô tương đối của ngân sách nhà nước. Nếu như những năm 2000, thu ngân sách đạt gần 30% GDP thì giai đoạn 2016 - 2023 đã giảm còn khoảng 22 - 24% GDP (theo cách tính cũ). Với cách tính mới, tỷ lệ này chỉ còn dưới 20%, thấp hơn so với các quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình.
Theo PGS. TS. Vũ Sỹ Cường, việc giảm quy mô thu ngân sách nhà nước là xu hướng đúng đắn, góp phần hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp và người dân phát triển kinh tế. Tuy nhiên, quy mô thu ngân sách quá thấp cũng có thể ảnh hưởng đến nguồn lực dành cho đầu tư công - một trong những động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế.
Đáng chú ý, trong cơ cấu thu ngân sách, nguồn thu từ đất luôn chiếm tỷ trọng lớn. Đơn cử như 6 tháng đầu năm 2025, khoản thu từ đất đã đạt 243.644 tỷ đồng, tương đương 96% dự toán cả năm và tăng hơn 2,6 lần so với cùng kỳ 2024. Đây là mức tăng đột biến chưa từng có trong nhiều năm qua.
Theo chuyên gia, việc tăng thu chủ yếu dựa vào đất đai là thiếu bền vững, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ tạo ra vòng xoáy "căn bệnh Hà Lan". Bởi giá đất tăng cao sẽ khiến lợi ích từ bất động sản vượt trội, hút dòng vốn của doanh nghiệp và người dân vào lĩnh vực này, điều này đồng nghĩa với việc làm suy giảm đầu tư ở các ngành nghề khác. Khi dòng tiền dồn vào bất động sản, giá tiếp tục bị đẩy lên, thu ngân sách ngắn hạn tăng nhưng về lâu dài sẽ tạo nhiều hệ lụy.
PGS. TS. Vũ Sỹ Cường, Khoa Tài chính Công - Học viện Tài chính
"Giá bất động sản cao sẽ kéo theo chi phí sản xuất tăng, làm giảm sức cạnh tranh của nền kinh tế, đồng thời tạo rủi ro cao cho hệ thống tín dụng khi dòng vốn vay tập trung chủ yếu vào bất động sản. Ngoài ra, tình trạng này còn gây ra nhiều vấn đề xã hội như bất bình đẳng xã hội về thu nhập, tài sản…", PGS. TS. Vũ Sỹ Cường nhấn mạnh. Ông cũng lưu ý, giá bất động sản tăng phi mã trên thực tế đã từng là nguyên nhân quan trọng khiến Nhật Bản tăng trưởng trì trệ và gần đây là Trung Quốc.
Vì vậy, chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần hạn chế phụ thuộc nguồn thu từ đất để tạo điều kiện cho ổn định ngân sách, từ đó thúc đẩy kinh tế phát triển dài hạn.
Thận trọng hơn với chính sách tài khóa, ưu tiên ổn định kinh tế vĩ mô dài hạn
Theo PGS. TS. Vũ Sỹ Cường, hiện nay kinh tế vĩ mô của Việt Nam được dự báo tăng trưởng cao và lạm phát ở mức chấp nhận được. Về lý thuyết, nguyên tắc phối hợp chính sách phù hợp trong bối cảnh này là tài khóa chặt chẽ, tiền tệ nới lỏng. Tuy nhiên, trên thực tế, cả hai chính sách đều đang có xu hướng nới lỏng.
Vì vậy, ông cho rằng, từ cuối năm 2025 và những năm tiếp theo, cần xem xét điều chỉnh theo hướng tài khóa thận trọng hơn. Việc gia tăng đầu tư công, chi cho sắp xếp lại bộ máy và hỗ trợ cán bộ công chức nghỉ việc đã khiến chi ngân sách năm 2025 tăng mạnh. Trong khi đó, tỷ lệ thu ngân sách/GDP của Việt Nam vẫn thấp, nên nếu tiếp tục mở rộng chính sách tài khóa và duy trì thâm hụt cao từ năm 2020 sẽ gây áp lực lớn lên nợ công của Chính phủ và ảnh hưởng đến khả năng huy động vốn cho các dự án cơ sở hạ tầng, gây rủi ro cho phát triển kinh tế đất nước.
Ngoài ra, dù lạm phát chưa tăng, nhưng giá nhà đất và thị trường chứng khoán lại biến động mạnh - hệ quả từ chính sách tài khóa và tiền tệ nới lỏng. Vì vậy cần xem xét áp dụng chính sách tài khóa thận trọng hơn.
Đồng thời, phải tiếp tục cải thiện kỷ luật ngân sách, đặc biệt trong khâu giải ngân vốn đầu tư công. Thực tế cho thấy, dù Chính phủ đã áp dụng nhiều biện pháp mạnh mẽ, nhưng việc thực hiện dự toán chi, nhất là chi đầu tư, vẫn còn nhiều thách thức. Do đó, cần có những biện pháp quyết liệt hơn để tiết kiệm chi tiêu, tăng cường phối hợp giữa các bộ ngành và địa phương trong lập và chấp hành dự toán, đồng thời tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về quản lý, phân bổ vốn đầu tư công, phù hợp hơn với điều kiện thực thi ở Việt Nam.
Ở chính sách tài khóa, PGS. TS. Vũ Sỹ Cường cho rằng, các chính sách tài khóa nhằm thích ứng với bối cảnh mới vẫn chậm được ban hành, chẳng hạn Quỹ Hỗ trợ đầu tư cho doanh nghiệp với các giải pháp đủ mạnh để giữ chân và thu hút tập đoàn lớn trong bối cảnh áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu. Bên cạnh đó, chưa có những quy định cụ thể hóa việc ưu tiên cho các lĩnh vực then chốt như giáo dục, khoa học - công nghệ, cũng như đảm bảo an sinh xã hội, đặc biệt khi hệ thống các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước đang trong quá trình sắp xếp lại.
Một vấn đề quan trọng cần được làm rõ là kế hoạch vay và trả nợ công trong trung và dài hạn, nhất là khi Việt Nam chuẩn bị triển khai nhiều dự án đầu tư quy mô lớn như đường sắt cao tốc hay điện hạt nhân. Việc thiếu thông tin chi tiết về chiến lược quản lý nợ có thể làm gia tăng rủi ro đối với tính bền vững ngân sách.
Từ cuối năm 2025 và những năm tiếp theo, cần xem xét điều chỉnh theo hướng tài khóa thận trọng hơn. (Ảnh minh hoạ)
Ở khía cạnh phối hợp chính sách, theo chuyên gia, với mặt bằng lãi suất hiện nay và cấu trúc của thị trường vốn, việc tiếp tục nới lỏng tiền tệ là rất khó. Nhu cầu vốn trong nước, bao gồm cả vốn trung và dài hạn, vẫn phụ thuộc chủ yếu vào tín dụng ngân hàng, trong khi tỷ lệ dư nợ tín dụng/GDP cuối năm 2024 đã lên tới 134%, cao hơn nhiều quốc gia. Tính đến cuối tháng 7/2024, chênh lệch giữa dư nợ tín dụng và huy động vốn đã gần gấp đôi, trong khi Chính phủ đang thúc đẩy tăng trưởng tín dụng để đạt mục tiêu GDP. Điều này tạo ra áp lực lớn đối với chính sách tiền tệ, đặc biệt trong việc điều tiết lãi suất huy động trên thị trường 1.
Theo PGS. TS. Vũ Sỹ Cường, cần điều hành chính sách tiền tệ theo hướng chủ động và linh hoạt, vừa tăng khả năng tiếp cận tín dụng gắn với kiểm soát rủi ro và xử lý nợ xấu, vừa thúc đẩy lộ trình nâng hạng thị trường chứng khoán, đồng thời kiểm soát rủi ro hệ thống liên thông giữa ngân hàng, chứng khoán và bất động sản.
"Thực hiện điều hành cả tài khóa và tiền tệ trong bối cảnh nền kinh tế chưa có đột phá về mô hình tăng trưởng là nhiệm vụ rất khó khăn. Giai đoạn 2025 - 2026 cần kiên định nguyên tắc tài khóa chủ động và linh hoạt trong ngắn hạn, nhưng phải tuân thủ kỷ luật ngân sách và đảm bảo cân đối tài chính về dài hạn. Tăng trưởng kinh tế cao là quan trọng, nhưng sự ổn định bền vững của nền kinh tế trong dài hạn còn có ý nghĩa lớn hơn với quốc gia. Và tăng trưởng kinh tế cần dựa trên cải thiện năng suất và hiệu quả thay vì chỉ dựa vào các biện pháp ngắn hạn", PGS. TS. Vũ Sỹ Cường nhấn mạnh./.
