Khai thác và quản lý hiệu quả, có chính sách bảo vệ đất hiếm

Yêu cầu về môi trường phải được đặt ở mức cao nhất

Góp ý dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, nhiều đại biểu bày tỏ đồng tình cao với việc, dự thảo Luật bổ sung chương riêng về đất hiếm. Đây là bước hoàn thiện pháp lý đúng thời điểm, phù hợp với bối cảnh thế giới đang cạnh tranh mạnh mẽ về vật liệu chiến lược, năng lượng tái tạo và chuỗi cung ứng công nghệ cao... Việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng cần được quản lý thống nhất ở cấp quốc gia là định hướng phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước.

Theo đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng), dự thảo Luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt ở mức cao nhất; đặt ra các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc: công nghệ tuyển - tách khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, hệ thống quan trắc liên tục, phương án xử lý bùn thải đạt chuẩn IAEA, yêu cầu về phục hồi môi trường sau khai thác ngay từ giai đoạn cấp phép.

"Chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế mới được phép tham gia", đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề nghị nhấn mạnh vai trò giám sát độc lập của cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia trong toàn bộ chuỗi hoạt động tuyển, tách, chế biến đất hiếm, từ thẩm định công nghệ, đánh giá rủi ro, kiểm tra hiện trường, đến giám sát xử lý chất thải và phục hồi môi trường. Đối với đất hiếm, loại tài nguyên có chu kỳ kỹ thuật dài, phải thử nghiệm công nghệ, đánh giá môi trường sâu và xây dựng dây chuyền chế biến phức tạp, thời gian chuẩn bị dự án thường kéo dài từ 3-5 năm.

"Nếu thời hạn ưu tiên quá ngắn, nhà đầu tư có thể buộc phải lập dự án “vội vàng” để giữ quyền, dẫn đến rủi ro không hình thành chế biến sâu. Do đó, tôi đề nghị, luật cho phép quy định nguyên tắc linh hoạt hơn đối với đất hiếm để khuyến khích nhà đầu tư đủ năng lực công nghệ, tránh tình trạng khai thác thô, manh mún", đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nêu.

Về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Thành phố Hồ Chí Minh) đề nghị cân nhắc, bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước, nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị đất hiếm.

Theo đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, dự thảo Luật chưa làm rõ cơ chế lựa chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác, chế biến đất hiếm dựa trên tiêu chí an ninh công nghệ, năng lực chế biến sâu, năng lực quản trị môi trường, trong khi đây là lĩnh vực nhạy cảm có nguy cơ bị thâu tóm tài nguyên hoặc rò rỉ công nghệ nền.

“Vì vậy, cần cân nhắc bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế - công nghệ trước khi chuyển giao công nghệ, xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu hoặc liên doanh quốc tế, nhằm bảo đảm chủ quyền tài nguyên - an ninh kinh tế quốc gia - tự chủ công nghiệp đất hiếm”, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng nói.

Cho rằng việc khai thác, thăm dò đất hiếm rất quan trọng, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đặt câu hỏi, nếu có nguồn tài nguyên này, vấn đề đặt ra là "khai thác, quản lý như thế nào cho hiệu quả, đặc biệt là phải bảo vệ được đất hiếm".

"Các loại khoáng sản khác có thể còn dồi dào, nhưng đất hiếm thì rất hạn chế, trữ lượng không nhiều. Nếu khai thác mà không quản lý chặt chẽ, không có biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt sẽ dễ dẫn đến tình trạng khai thác bừa bãi, thậm chí cả người dân cũng có thể tự ý khai thác. Do đó, đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan quản lý về môi trường quan tâm, quản lý tốt về đất hiếm, có chế độ chính sách trong bảo vệ đất hiếm", đại biểu Phạm Văn Hòa nêu.

Tăng kiểm soát thực thi, bảo vệ tài nguyên

Liên quan đến dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 15 luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, đại biểu Nguyễn Thị Lan (Hà Nội) cho rằng, ở Việt Nam, mạng lưới thú y cơ sở vẫn còn chênh lệch, năng lực giám sát xét nghiệm chưa đồng đều và nguy cơ vi khuẩn kháng thuốc lan từ chăn nuôi sang người ngày càng rõ. Bài học từ dịch tả lợn châu Phi và cúm gia cầm cho thấy, hệ thống thú y mạnh sẽ kiểm soát dịch bệnh tốt hơn.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan đề nghị, dự thảo Luật cần nhấn mạnh hơn yêu cầu tăng cường năng lực hệ thống thú y, hoàn thiện giám sát, cảnh báo, kiểm nghiệm, kiểm soát sử dụng thuốc thú y và kháng sinh; đồng thời, thúc đẩy kết nối thú y - y tế - môi trường theo mô hình "Một sức khỏe". "Đây không chỉ là nhiệm vụ của ngành nông nghiệp mà còn góp phần trực tiếp bảo vệ sức khỏe nhân dân và nâng cao khả năng ứng phó dịch bệnh quốc gia", đại biểu Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật cần quy định yêu cầu năng lực tối thiểu của thú y cơ sở, chuẩn hóa lại hệ thống đào tạo thú y. Bất kể mô hình tổ chức nào cũng cần bảo đảm các cấp chính quyền, đặc biệt cấp tỉnh và cấp xã, có đủ nhân lực và công cụ phát hiện sớm, xử lý kịp thời dịch bệnh theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới và Tổ chức Thú y Thế giới. Cùng với đó, bổ sung nguyên tắc huy động nguồn lực khoa học công nghệ trong nước, gồm các viện nghiên cứu, trường đại học, phòng thí nghiệm đạt chuẩn tham gia giám sát và đánh giá rủi ro dịch bệnh.

Tại phiên họp, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) kiến nghị, việc thống nhất pháp lý phải đi cùng với cơ chế vận hành; thủ tục phải đi cùng năng lực hậu kiểm và dữ liệu hóa quản lý, nhiều thủ tục kéo dài không phải do luật khó mà do cơ quan quản lý giữ thông tin rời rạc, doanh nghiệp phải trải qua nhiều vòng; phân quyền phải đi theo với rủi ro môi trường, không theo địa giới hành chính...

"Luật càng hoàn thiện theo hướng rõ điều, trách nhiệm, tiêu chí và cách áp dụng, giảm giấy tờ nhưng tăng kiểm soát thực thi, bảo vệ tài nguyên bằng cơ chế kinh tế thay vì chỉ dựa trên biện pháp hành chính", đại biểu Hà Sỹ Đồng nêu.

Bổ sung 7 nội dung vào Chương trình Kỳ họp thứ 10

Trước đó, sáng cùng ngày, Quốc hội đã thông qua việc sửa đổi, bổ sung Chương trình Kỳ họp thứ 10 với 394/399 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành, chiếm 83,30% tổng số đại biểu.

Theo đó, Quốc hội bổ sung 7 nội dung vào chương trình Kỳ họp thứ 10 để trình Quốc hội xem xét, thông qua, bao gồm: Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030; dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố Hồ Chí Minh; dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị quyết số 136/2024/QH15 về tổ chức chính quyền đô thị và thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng; chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng đường bộ cao tốc Vinh - Thanh Thủy; về bổ sung ngân sách nhà nước đợt 2 (nguồn vốn không hoàn lại nước ngoài) năm 2025; về việc điều chỉnh nội dung Nghị quyết số 94/2015/QH13 của Quốc hội về chủ trương đầu tư Cảng hàng không quốc tế Long Thành; việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 170/2024/QH15 ngày 30/11/2024 của Quốc hội về cơ chế, chính sách đặc thù để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc đối với các dự án, đất đai trong kết luận thanh tra, kiểm tra, bản án tại Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Đà Nẵng và tỉnh Khánh Hòa.

Quốc hội sẽ bố trí thời gian cụ thể trong chương trình để xem xét thông qua đối với dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế; đồng thời xem xét bổ sung một số nội dung, trong đó có cơ chế, chính sách đặc thù để triển khai các dự án lớn của Thủ đô Hà Nội. Thời gian tiến hành sẽ được điều chỉnh phù hợp để không thay đổi tổng thời gian làm việc của Kỳ họp.