Các nguyên lý của Chủ nghĩa Đô thị mới
Khái niệm Chủ nghĩa Đô thị Mới (New Urbanism) là một phong trào thiết kế đô thị nhằm tạo ra các khu định cư hướng tới người đi bộ, giảm thiểu các tác động của đô thị hóa đến môi trường tự nhiên, đồng thời hướng đến nâng cao công bằng xã hội trong quy hoạch đô thị. Các học giả của Chủ nghĩa Đô thị mới đã chỉ ra những nguyên lý chung của chủ nghĩa này: It phương tiện cá nhân hơn, nhiều không gian đi bộ liên kết, công viên và không gian công cộng hơn, nhiều tiện ích cho người dân hơn.
Các nguyên lý của Chủ nghĩa Đô thị mới lần đầu xuất hiện vào những năm 1980 với vai trò là phương án thay thế vùng ngoại ô và những khu vực lộn xộn trong thành phố. Những khu vực này được đặc trưng bởi phân vùng mật độ thấp, các tòa nhà và nhà ở không được sử dụng - hậu quả của Thế chiến thứ hai. Mục tiêu của Chủ nghĩa Đô thị mới là tạo ra các thành phố dành cho người đi bộ và từ đó xóa bỏ sự phụ thuộc vào ô tô.
Ý tưởng chung của chủ nghĩa này là những khu dân cư được tạo ra bởi sự kết hợp của các tòa nhà ở dành cho nhiều gia đình, các doanh nghiệp đang phát triển và những khu thương mại nằm dọc theo hệ thống đường phố. Tất cả không gian này sau đó sẽ được chia đôi với một khu phố chính, nơi tất cả các hoạt động của thị trấn sẽ tập trung lại ở một vị trí trung tâm.
Cụ thể, cư dân của một đô thị mới sẽ không phải đi bộ quá năm phút để sử dụng các dịch vụ tiện ích của thành phố như trung tâm thương mại, việc làm... bởi các khu phức hợp nhà ở và kinh doanh. Bên cạnh đó, thành phố cũng sẽ giảm thiểu lượng ô tô một cách mạnh mẽ bằng việc giảm diện tích đất xây dựng các bãi đỗ xe lớn, chỉ xây dựng những bãi đỗ xe nhỏ và sâu.
Đồng thời, các tòa nhà sẽ được sử dụng với mục đích hỗn hợp, tức là bao gồm cả căn hộ nhà ở và văn phòng được sắp xếp trong cùng một tòa nhà. Các không gian cộng đồng như công viên, sân chơi… cũng sẽ được mở rộng và tối ưu hóa vai trò trong đời sống của cư dân.
Những ý tưởng gây tranh cãi
Trong hai thập kỷ qua, Chủ nghĩa Đô thị mới đã nổi lên như một sự thay thế gây tranh cãi cho các mô hình phát triển đô thị thông thường. Mặc dù ngày càng phổ biến, nó đã nhận được những đánh giá và phê bình đầy hoài nghi trên các tạp chí quy hoạch, kiến trúc và địa lý.
Nhìn chung, các bài phê bình có thể được chia thành những bài liên quan đến hiệu suất thực nghiệm, mối quan hệ tư tưởng và văn hóa cùng với chất lượng thẩm mỹ. Một số nhà phê bình cho rằng, không gian riêng tư của cư dân bị thu hẹp lại với thiết kế dày đặc của đô thị mới. Các khu dân cư hỗn hợp bao gồm cả bãi đỗ xe và đường dùng chung sẽ khiến cho không gian sinh sống của cư dân không được tách biệt nhau và do đó, dẫn đến mất đi sự riêng tư.
Bên cạnh đó, một số chuyên gia cũng lên tiếng chỉ trích các đô thị mới không phải “đô thị kiểu mẫu” theo phong cách Mỹ, và sẽ càng làm khoảng cách giàu nghèo trở nên nghiêm trọng hơn khi những khu vực mới này sẽ thu hút nhiều người giàu có hơn là những người có thu nhập thấp.
Mặc dù còn nhiều thiếu sót trong thu thập dữ liệu chứng minh để đưa ra kết luận, nhưng có ý kiến cho rằng những lý lẽ phê bình và phản đối Chủ nghĩa Đô thị mới vẫn chưa thuyết phục. Phần lớn các tài liệu phê bình không toàn diện bởi việc chỉ sử dụng những bức tranh biếm họa, lấy mẫu không đầy đủ các dự án, hiểu biết thiếu sót về các nguyên tắc và thực hành của Đô thị mới. Một số phán đoán được đưa ra quá sớm, với những kỳ vọng không thực tế và sự thiên vị về hệ tư tưởng. Trong khi đó, những người theo Chủ nghĩa Đô thị mới vẫn tiếp tục học hỏi từ những phê bình này và lấp đầy lỗ hổng trong nghiên cứu. Chủ nghĩa Đô thị mới vẫn được coi là một giải pháp thay thế linh hoạt, thiết thực và có cơ sở cho các phương thức phát triển đất đai thông thường.
Các chiến lược của Chủ nghĩa Đô thị mới và các dòng tư tưởng nhánh của nó như dự án “Thành phố 15 phút” - dự án quy hoạch thành phố với những tính toán luôn đặt con người vào vị trí trung tâm để di chuyển theo cách nhanh nhất, đã được thử nghiệm trên toàn cầu.
Một trong những dự án đầu tiên và đáng chú ý nhất là khu phố Stapleton ở Denver, tiểu bang Colorado, Mỹ. Khu phố này đã được quy hoạch lại để trở thành một trong những khu hỗn hợp dân cư và thương mại lớn nhất ở Denver, với điểm nhấn là các công viên công cộng. Một nghiên cứu từ Đại học Colorado kết luận rằng Stapleton thực sự có tốc độ xe cao hơn, ít người đi xe đạp hơn và ít người sử dụng phương tiện công cộng hơn khi so sánh với các khu vực lân cận khác.
Nhìn chung, dù đã và đang nhận về nhiều ý kiến trái chiều về cả mặt thiết kế, kiến trúc và hiệu quả thực sự, nhưng Chủ nghĩa Đô thị mới vẫn đang phát triển mạnh mẽ trên con đường tạo ra một cuộc cách mạng trong quy hoạch đô thị. Liệu thực sự con người có thể sống trong một thành phố hoàn hảo hay một không gian bó hẹp, rắc rối và ít sự riêng tư, câu trả lời sẽ có trong tương lai khi Chủ nghĩa Đô thị mới tiếp tục bổ sung nhiều công nghệ hiện đại trong quy hoạch và kiến trúc của những thành phố đi bộ thông minh./.
