Thích
Bất cập trong khâu tiếp nhận hồ sơ nhà ở xã hội và những rủi ro
Mới đây, sau khi hai dự án tại Hà Nội mở cổng nhận hồ sơ, từ khóa “nhà ở xã hội” (NOXH) lại leo top tìm kiếm và thảo luận nhiều nhất những ngày qua. Tại dự án ở khu vực Đông Anh (cũ), hàng nghìn người xếp hàng để chờ nộp hồ sơ trực tiếp. Trong khi dự án ở Long Biên (cũ), số lượt truy cập quá tải khiến hệ thống đăng ký trực tuyến liên tục nghẽn, người dân hàng tuần liền không thể hoàn tất thủ tục. Còn tại Trung tâm Văn hóa - Thông tin - Thể thao xã Thiên Lộc (Hà Nội), hàng nghìn người xếp hàng dài từ chiều hôm trước, chờ lấy số nộp hồ sơ mua nhà ở xã hội tại dự án CT3 Kim Chung (Đông Anh cũ).
Người dân chờ vào lấy phiếu thứ tự nộp hồ sơ mua nhà ở xã hội CT3 Kim Chung ngày 17/11. (Ảnh: Anh Văn/ Dân Việt)
Theo chia sẻ của đại diện chủ đầu tư, chỉ trong hai ngày đầu, đã có khoảng 2.500 người đến bấm số lấy lượt, trong khi theo kế hoạch, mỗi ngày đơn vị tiếp nhận và kiểm tra khoảng 50 hồ sơ. Trước nhu cầu quá lớn, chủ đầu tư dự án đã thông báo điều chỉnh, tăng gấp số lượng lên 100 hồ sơ/ngày.
Trước đó không lâu, dự án Rice City Long Châu (Long Biên cũ) cũng rơi vào tình trạng nghẽn hệ thống trong thời gian nhận hồ sơ trực tuyến. Tưởng rằng sẽ thuận tiện và dễ dàng nhưng không ít người dân cho biết, trong suốt nhiều ngày họ cứ luẩn quẩn với vòng đăng nhập - tải hồ sơ - lỗi hệ thống, mà vẫn không thể gửi thành công.
Lợi dụng sự mong mỏi sở hữu nhà của người dân, một số nhóm mang danh sàn phân phối liên tục đưa ra những thông tin “có suất nội bộ”, “có căn đẹp”, thu cọc vài trăm triệu cùng lời hứa chắc nịch sẽ lấy được căn. Dù đã có nhiều bài học và cảnh báo trong quá khứ, vẫn có không ít người mắc bẫy.
Chị Ngô Loan là một trường hợp điển hình. Chị chuyển 800 triệu đồng, cùng gia đình anh trai chuyển 640 triệu đồng - gồm cả tiền cọc và tiền chênh - cho một sàn môi giới với hy vọng mua được căn NOXH tại Trung Văn (Nam Từ Liêm cũ). Thế nhưng sau nhiều tháng, chị không hề được liên hệ đi nộp hồ sơ hay xem căn, đòi lại tiền thì môi giới liên tục khất lần. May mắn, toàn bộ quá trình chuyển tiền, viết phiếu thu chị đều cẩn thận ghi hình lại. Sau khi bị dọa gửi đơn tố cáo lên cơ quan chức năng, phía sàn mới chịu trả lại khoản tiền.
Theo tìm hiểu của phóng viên, đơn vị này cũng chính là Công ty Tân Nhật Phát bị khởi tố hồi đầu năm nay sau khi có đơn tố cáo của 24 khách hàng với tổng số tiền bị lừa lên tới 19 tỷ đồng cùng loạt bài được đăng tải trên Báo Lao động(1).
Hay mới đây, trong một diễn đàn chia sẻ kinh nghiệm mua nhà ở xã hội, một người dùng đã chia sẻ câu chuyện của người thân vừa “mua suất” NOXH không phải từ chủ đầu tư mà thông qua một công ty bất động sản. Đơn vị này thu hồ sơ cùng khoản chênh 400 triệu đồng và yêu cầu đóng tiền từng đợt vào tài khoản cá nhân thay vì nộp trực tiếp cho chủ đầu tư.
Câu hỏi đầy lo lắng được đặt ra: Liệu những giao dịch như vậy có an toàn? Liệu có rủi ro vừa mất tiền vừa không có nhà, hay dù lấy được căn thì có nguy cơ bị điều tra và thu hồi căn hộ vì không đúng đối tượng hoặc sai quy trình, thủ tục?
Những lo lắng này không phải vô cớ. Mới đây, theo phản ánh của Báo Điện tử VTC News(2), tại dự án nhà ở xã hội Ecohome (Đông Ngạc, Hà Nội), nhiều gia đình rơi vào cảnh bị đòi nhà dù đã bỏ tiền tỷ để mua căn hộ thông qua môi giới, khi chủ đầu tư thông báo thu hồi căn nhà đang ở vì không thuộc nhóm đối tượng theo quy định.
Những sự việc kể trên cho thấy, hành trình tiếp cận nhà ở xã hội của người dân đang tồn tại những lỗ hổng, cả ở khâu tổ chức tiếp nhận hồ sơ lẫn cơ chế giám sát thị trường. Khi nhu cầu chính đáng của người dân ngày càng tăng, còn quy trình tiếp nhận phân tán và chưa khoa học, thì khoảng trống ấy lập tức bị các nhóm cơ hội lợi dụng, gây rủi ro cho nhóm người thu nhập thấp muốn mua nhà ở xã hội.
Những bất cập này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuẩn hóa, số hóa và đồng bộ hóa quy trình tiếp nhận hồ sơ; phải có kênh thông tin minh bạch và chính thống để người dân không còn bị dẫn dắt bởi tin đồn và rơi vào những “cạm bẫy” lừa đảo tinh vi. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để bàn sâu hơn về các giải pháp tổng thể mà nhiều chuyên gia đề xuất, trong đó có kiến nghị quan trọng về thành lập Trung tâm giao dịch nhà ở xã hội quốc gia - một mô hình tập trung, do Nhà nước quản lý, nhằm chấm dứt tình trạng mạnh ai nấy làm và đưa thị trường NOXH đi theo đúng quỹ đạo an sinh.
Số hóa cơ chế phân phối và tiếp cận NOXH là yêu cầu cấp thiết
Mới đây, Bộ Xây dựng vừa có công văn yêu cầu các địa phương ngăn chặn tình trạng rao bán suất nhà ở xã hội, thu tiền giữ chỗ, hay các hình thức môi giới trá hình. Bộ cũng yêu cầu công khai dự án tối thiểu 30 ngày trước khi tiếp nhận hồ sơ, công khai số lượng căn hộ, giá bán, tiêu chí xét duyệt, đồng thời tăng cường hậu kiểm. Nếu phát hiện người mua không đúng đối tượng, phải thu hồi căn hộ theo quy định.
Sở Xây dựng cùng các cơ quan liên quan có trách nhiệm hướng dẫn người dân chuẩn bị hồ sơ, xác nhận đối tượng, điều kiện thu nhập và điều kiện nhà ở theo mẫu quy định.
Địa phương phải chỉ đạo công an phối hợp UBND cấp xã và chủ đầu tư bảo đảm an ninh trật tự tại điểm nhận hồ sơ, tránh tụ tập đông người.
Danh sách người đủ điều kiện mua hoặc thuê mua sau khi ký hợp đồng phải được công khai trên trang của Sở Xây dựng để phục vụ hậu kiểm. Các lực lượng chức năng cần xử lý nghiêm môi giới trái phép, thu tiền giữ chỗ, rao bán “suất ngoại giao”, đồng thời công khai vi phạm để cảnh báo.
Chủ đầu tư tuân thủ quy trình, công bố đầy đủ thông tin dự án và gửi về sở xây dựng, UBND cấp xã để đăng tải. Khi nhận hồ sơ trực tiếp, phải bố trí nhiều điểm tiếp nhận, chia theo khung giờ hoặc khu vực cư trú và có lực lượng hỗ trợ; nếu lượng hồ sơ vượt khả năng, cần có phương án dự phòng và thông báo kịp thời.
Bên cạnh đó, Bộ Xây dựng khuyến khích ứng dụng công nghệ số, tiếp nhận hồ sơ trực tuyến, xếp hàng điện tử, phát hồ sơ online để giảm tải lượng người đến trực tiếp. Đây cũng là yêu cầu của Chính phủ trong việc đẩy mạnh số hóa để xây dựng nền tảng số vững chắc cho phát triển quốc gia, số hóa quy trình, thủ tục hành chính và tái sử dụng dữ liệu đã số hóa để cắt giảm thủ tục cho người dân, doanh nghiệp.
Theo ông Bùi Văn Doanh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Bất động sản Việt Nam (VIRES), vấn đề quan trọng cần được giải quyết lúc này là chuẩn hóa, đồng bộ và số hóa công tác tiếp nhận và xét duyệt hồ sơ, tạo sự thuận tiện cho người dân, giảm chi phí vận hành cho doanh nghiệp, đồng thời giảm rủi ro sai sót do con người trong quá trình thẩm định.
Cụ thể, khi áp dụng phương thức tiếp nhận hồ sơ online sẽ giảm được thời gian nộp hồ sơ cho người dân, tạo công bằng và khắc phục được tình trạng quá tải tại điểm nhận hồ sơ trực tiếp. Đồng thời tránh tình trạng người dân phải xếp hàng chờ đợi vừa mất thời gian vừa phản cảm và gây mất trật tự. Mặt khác, khi được triển khai một cách đồng bộ, hệ thống số hóa sẽ rút ngắn đáng kể thời gian xử lý, loại bỏ phần lớn thủ tục giấy tờ rườm rà và tạo ra một cơ chế phối hợp liền mạch giữa cơ quan quản lý, chủ đầu tư và người dân trong toàn bộ vòng đời của dự án. Việc số hóa cũng là điều kiện để tăng cường giám sát cộng đồng, từ đó tạo ra sự công bằng, minh bạch trong lĩnh vực nhà ở xã hội.
Trung tâm của mô hình này là hệ thống quản lý đối tượng thụ hưởng - nơi toàn bộ quy trình tiếp nhận, xác thực, xét duyệt và phân bổ nhà ở xã hội được tự động hóa. Người dân thuộc diện chính sách hoặc thu nhập thấp có thể nộp đơn trực tuyến, tải tài liệu, ký số và theo dõi tiến độ từng bước mà không phải xếp hàng hay phụ thuộc vào khâu trung gian.
Nhờ kết nối trực tiếp với các cơ sở dữ liệu quốc gia, hệ thống có thể xác minh thu nhập, điều kiện nhà ở, tình trạng cư trú gần như theo thời gian thực, giảm tối đa sai sót và loại bỏ nguy cơ “lách luật”. Trên nền dữ liệu này, thuật toán chấm điểm theo đúng tiêu chí luật định, xếp hạng hồ sơ công khai và liên tục cập nhật danh sách chờ theo thời gian nộp, mức độ ưu tiên và tiêu chuẩn của từng nhóm đối tượng.
Khi nguồn cung sẵn sàng, hệ thống tự động ghép căn phù hợp cho người đủ điều kiện, bảo đảm công bằng, minh bạch và tối ưu hóa tài sản công, đồng thời chấm dứt hoàn toàn cơ hội cho những hành vi can thiệp, xin - cho hay trục lợi suất mua.
Phải nhìn nhận rằng, trong thời gian qua, việc phát triển nhà ở xã hội đã có những bước tiến lớn khi Chính phủ, Bộ Xây dựng và các cơ quan chức năng từng bước hoàn thiện hành lang pháp lý, siết chặt kỷ cương thị trường và tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển và tiếp cận nhà ở xã hội.
Nhiều địa phương và chủ đầu tư đã chủ động vào cuộc, rà soát quy trình, tăng cường hướng dẫn, công khai thông tin và bố trí thêm nguồn lực để giảm áp lực trong giai đoạn cao điểm. Đây là tín hiệu cho thấy quyết tâm chung trong việc đưa chính sách đi vào cuộc sống, đúng với mục tiêu an sinh.
Trong khí thế ấy, để quy trình phân phối NOXH thực sự thông suốt, hạn chế rủi ro và phục vụ đúng đối tượng, giải pháp cốt lõi vẫn nằm ở việc chuẩn hóa và số hóa toàn bộ khâu tiếp nhận - xét duyệt - phân bổ.
“Một hệ thống vận hành tập trung, minh bạch, liên thông dữ liệu và giảm tối đa sự can thiệp thủ công sẽ là nền tảng để chấm dứt tình trạng quá tải, ngăn chặn trục lợi chính sách, đồng thời bảo đảm các căn NOXH đến được đúng tay những người thực sự cần. Đây cũng là hướng đi được nhiều chuyên gia đồng thuận, và là chìa khóa để thị trường nhà ở xã hội vận hành bền vững trong giai đoạn tới”, ông Bùi Văn Doanh nhận định.
Tuy nhiên, theo ông Doanh, để thực hiện số hóa trong lĩnh vực nhà ở xã hội như đề cập ở trên là cả một quá trình khó khăn, phức tạp, từ nền tảng công nghệ đến quyết tâm chính trị và năng lực cán bộ, nhưng không thể không làm. Bởi chuyển đổi số không những là xu hướng không thể đảo ngược mà còn là nhiệm vụ cấp bách được Đảng và Nhà nước đặt ra để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới thắng lợi.
