Giải phóng mặt bằng chậm, khiến kéo dài thời gian thực hiện
Theo Thông báo 229/TB-KTNN, các dự án gồm: dự án xây dựng 4 tuyến đường chính, dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu dân cư phía Bắc và hoàn thiện đường trục Bắc - Nam (đoạn từ chân cầu Thủ Thiêm 1 đến đường Mai Chí Thọ) và dự án xây dựng cầu Thủ Thiêm 2.
Báo cáo cũng nêu rõ, hoạt động xây dựng và việc quản lý sử dụng vốn đầu tư các dự án BT trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm cơ bản tuân thủ các chính sách, chế độ, quy định pháp luật của Nhà nước và hợp đồng BT. UBND TP.HCM, các sở ngành, nhà đầu tư và các đơn vị liên quan có nhiều cố gắng trong triển khai thực hiện, điều hành quản lý dự án, bước đầu đã hoàn thành các công trình, hạng mục theo hồ sơ thiết kế được duyệt trong phạm vi mặt bằng đã được giao cho nhà đầu tư.
Tuy vậy, vẫn còn có một số hạn chế, tồn tại như: công tác giải phóng mặt bằng chậm, không thể bàn giao mặt bằng trống cho nhà đầu tư theo cam kết, kéo dài thời gian thực hiện, chưa ký phụ lục hợp đồng để gia hạn thời gian thực hiện; thiết kế kỹ thuật được duyệt của cầu Thủ Thiêm 2 có một số nội dung điều chỉnh so với thiết kế cơ sở nhưng chưa điều chỉnh thiết kế cơ sở; thiết kế bản vẽ thi công, dự toán của một số hạng mục chưa được phê duyệt hoàn chỉnh, chậm thực hiện việc xác nhận giá trị công trình hoàn thành để thanh toán Hợp đồng BT theo định kỳ 3 tháng/ lần...
Trong tổng mức đầu tư được phê duyệt của dự án 4 tuyến đường chính là 12.182 tỷ đồng, tuy nhiên, do cơ chế “thanh toán đồng thời” nên không tính chi phí lãi vay và trượt giá trong Hợp đồng BT và tổng vốn đầu tư được xác định là 8.265,1 tỷ đồng để cân đối thanh toán. Trong đó: chi phí xây dựng 6.500 tỷ đồng (bao gồm, chi phí xử lý nền đất yếu là 2.116 tỷ đồng, chiếm gần 1/3 chi phí xây dựng; chi phí xây dựng 10 cầu trên 4 tuyến đường khoảng 2.008 tỷ đồng; chi phí đầu tư hạ tầng kỹ thuật 1.430 tỷ đồng...)
Ngoài ra, khi so sánh suất đầu tư tại Mục 1, Chương 4, Quyết định số 634/Q9Đ-BXD ngày 9/6/2014 của Bộ Xây dựng, Kiểm toán Nhà nước đã có ý kiến: “Đối với đường giao thông cấp I (tuyến R1) và đường giao thông cấp II (Tuyến R2, R3, R4) thì chi phí được đề cập tính suất đầu tư trong Tổng mức đầu tư của dự án không cao hơn suất đầu tư công bố của Bộ Xây dựng năm 2013. Cụ thể, tổng chi phí các hạng mục trong tổng mức đầu tư của dự án chưa được đề cập trong suất vốn đầu tư của Bộ Xây dựng là 3.860 tỷ đồng chiếm 60,12% và các hạng mục giao thông của dự án so với suất vốn đầu tư của Bộ Xây dựng là 2.561 tỷ đồng chiếm 39,88% trong chi phí xây dựng của tổng mức đầu tư (nền, mặt đường 552,6 tỷ đồng; cầu 2.008 tỷ đồng)”.
Về tiến độ các dự án, Kiểm toán Nhà nước đánh giá tiến độ các dự án BT chậm hơn rất nhiều so với hợp đồng đã ký, nguyên nhân chính là do vướng giải phóng mặt bằng.
Kiểm toán Nhà nước cũng đã đề nghị UBND TP.HCM chỉ đạo UBND quận 1, UBND quận 2, Ban Quản lý đầu tư xây dựng các công trình giao thông, Ban Quản lý đầu tư xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm và các đơn vị liên quan khẩn trương thực hiện việc điều chỉnh thời gian thực hiện dự án, gia hạn thời gian thực hiện hợp đồng, hoàn thành việc giải phóng mặt bằng, di dời hạ tầng kỹ thuật, sớm bàn giao cho nhà đầu tư thi công hoàn thành các dự án BT.
Đồng thời yêu cầu UBND TP.HCM quan tâm, chỉ đạo thực hiện việc xác nhận khối lượng, giá trị hạng mục hoàn thành để thanh toán theo quy định của hợp đồng BT.
Cụ thể, đối với dự án 4 tuyến đường, giá trị khối lượng hoàn thành của dự án đã được cơ quan có thẩm quyền xác nhận là 3.007,5 tỷ đồng nhưng TP.HCM mới cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho nhà đầu tư tương ứng giá trị 1.841,4 tỷ đồng. Đối với Dự án cầu Thủ Thiêm 2 đến nay khối lượng hoàn thành của dự án đã đạt hơn 60% giá trị nhưng nhà đầu tư chưa được xác nhận khối lượng và giá trị để thực hiện việc cấp chứng nhận quyền sử dụng đất. Việc chậm thanh toán có thể dẫn đến phát sinh chi phí của dự án theo quy định của Hợp đồng BT đã ký kết.
Có thiếu sót
Tổng mức đầu tư được phê duyệt của dự án bốn tuyến đường chính ở Thủ Thiêm là 12.182 tỷ đồng. Tuy vậy, do cơ chế “thanh toán đồng thời” nên không tính chi phí lãi vay và trượt giá trong hợp đồng BT. Vì vậy, tổng vốn đầu tư được xác định là trên 8.265 tỷ đồng để cân đối thanh toán. Chi tiết hơn, chi phí xây dựng là 6.500 tỷ đồng, trong đó riêng chi phí xây dựng 10 cây cầu và xử lý nền đất yếu đã chiếm 4.014 tỉ đồng, còn chi phí đầu tư hạ tầng kỹ thuật chỉ vào 1.430 tỷ đồng.
Kiểm toán Nhà nước cho rằng, tại thời điểm lập tổng mức đầu tư dự án, Chính phủ và Bộ Xây dựng đã có nghị định và văn bản điều chỉnh chi phí nhân công để lập và quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình. UBND TP.HCM cũng có chỉ đạo và Sở Xây dựng cũng có báo cáo đề xuất UBND chấp thuận điều chỉnh chi phí nhân công, máy thi công (phần nhân công) khi lập mới dự toán công trình theo mức lương tối thiểu vùng.
Tuy vậy, đến thời điểm phê duyệt tổng mức đầu tư dự án (ngày 28/10/2013), UBND TP.HCM chưa có ý kiến về đề xuất của Sở Xây dựng. Vì vậy, UBND TP.HCM đã quyết định phê duyệt tổng mức đầu tư dự án có khoản chi phí dự phòng chênh lệch mức lương để tránh điều chỉnh tổng mức đầu tư nếu mức lương nhân công theo Nghị định 103/2012/NĐ-CP được áp dụng chung trên địa bàn TP.HCM.
Việc sử dụng chi phí dự phòng đã được UBND TP.HCM quy định tại quyết định phê duyệt dự án và hợp đồng BT. Tuy nhiên, khi thực hiện dự án thì khoản chi phí dự phòng đã không được sử dụng. Khoản chi phí đó trị giá 634,942 tỷ đồng sẽ được giảm trừ khi các bên quyết toán dự án.
Đối với dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu dân cư phía Bắc (khu chức năng số 3 và số 4) và hoàn thiện đường trục Bắc - Nam (đoạn từ chân cầu Thủ Thiêm 1 đến đường Mai Chí Thọ), Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý về tài chính là 72,7 tỷ đồng và kiến nghị xử lý khác 85,1 tỷ đồng.
Đối với dự án cầu Thủ Thiêm 2, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị giảm thanh toán cho nhà thầu 3,8 tỷ đồng; giảm giá trị hợp đồng còn lại 4 tỷ đồng; hoàn thiện thủ tục theo quy định để thanh toán 11,9 tỷ đồng; giảm giá trị dự toán 25,6 tỷ đồng.
Đối với dự án 4 tuyến đường chính, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị giảm thanh toán cho nhà thầu 17,5 tỷ đồng; giảm giá trị các hợp đồng còn lại 1,6 tỷ đồng; hoàn thiện thủ tục theo quy định để thanh toán chi phí phát sinh 50,5 tỷ đồng; giảm giá trị dự toán 86,3 tỷ đồng; giảm giá trị hợp đồng đối với khối lượng không thực hiện 254,9 tỷ đồng.
Lý do là điều chỉnh quy hoạch nên phạm vi phần đường trên tuyến R1 chuyển thành cầu cạn qua dự án Quảng trường Trung tâm và sẽ bổ sung dự toán thay thế; một phần khối lượng không thực hiện so với dự toán ban đầu nhằm phù hợp với điều kiện thực tế của dự án…
KTNN đã xác định Thành phố có thiếu sót trong việc phê duyệt tổng mức đầu tư của dự án xây dựng 4 tuyến đường chính vì không kịp thời cập nhật để tính lại chi phí dự phòng trượt giá làm tăng tổng mức đầu tư chưa đúng 350,91 tỷ đồng. Tuy vậy, khoản chi phí này đã được loại trừ nên không ảnh hưởng đến việc cân đối thanh toán khi ký Hợp đồng BT và giá trị quyết toán dự án hoàn thành.
Kiểm toán Nhà nước cũng có ý kiến xung quanh kết luận của Thanh tra Chính phủ về việc khảo sát không kỹ dẫn đến tăng chi phí đầu tư xử lý nền đất yếu 481,3 tỷ đồng trong tổng mức đầu tư.
Báo cáo kiểm toán cho rằng: Trong việc lập tổng mức đầu tư, chi phí xây dựng được tính theo khối lượng chủ yếu từ thiết kế cơ sở, các khối lượng khác dự tính và giá xây dựng phù hợp với thị trường theo quy định tại Nghị định 112/2009/NĐCP. Đồng thời, trong quá trình triển khai thực hiện ở bước thiết kế bản vẽ thi công, các đơn vị có liên quan đã đưa ra phương án xử lý nền đất yếu phù hợp và tiết kiệm được chi phí trên theo ý kiến chỉ đạo của UBND TP.HCM tại Quyết định số 5872/QĐ-UBND ngày 28/10/2013.
Thanh tra Chính phủ hồi tháng 6/2019 đã phát hiện tổng mức đầu tư của các dự án BT tăng sai trên 1.734 tỷ đồng. Tuy nhiên, tại phụ lục của kết luận thanh tra thì số liệu liên quan đến tổng mức đầu tư kiến nghị xác định lại của các dự án BT là gần 2.303 tỷ đồng. Qua xem xét hồ sơ, Kiểm toán Nhà nước nhận thấy, Dự án cầu Thủ Thiêm chỉ sai 3,4 tỷ đồng, dự án đầu tư xây dựng bốn tuyến đường chính do tính toán khối lượng chưa đúng gần 18,9 tỷ đồng dẫn đến tăng chi phí xử lý nền đất lên hơn 481 tỷ đồng. Một số khoản khác đã được nhà đầu tư rà soát và giảm trừ trong báo cáo cho Kiểm toán Nhà nước.
Kiểm toán Nhà nước cũng xác nhận rằng, một số chi phí phát sinh tăng do việc điều chỉnh thiết kế nhà đầu tư cam kết không tính vào chi phí của dự án. Nhà đầu tư đã chấp hành các quy định liên quan đến nghĩa vụ tài chính với ngân sách nhà nước, thuế giá trị gia tăng, chấp hành các quy định chế độ tài chính, kế toán theo quy định.
