Việc thu hồi tài sản tham nhũng khó triệt để
Sáng 20/3, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức chất vấn và trả lời chất vấn nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực tòa án, trong đó nhiều đại biểu quan tâm đề cập đến vấn đề thu hồi tài sản tham nhũng.
Đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) nêu vấn đề thu hồi tài sản tham nhũng trong các vụ án để trả cho Nhà nước đã tiến bộ, tuy nhiên vẫn chưa đạt như kỳ vọng của Quốc hội và người dân. Thời gian tới, Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao phối hợp với các cơ quan liên quan như thế nào để việc thu hồi tài sản tham nhũng được nhiều hơn?
Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, trên thế giới hay ở nước ta, việc thu hồi tài sản vẫn không triệt để. Thời gian qua, các cơ quan thi hành tố tụng đã phối hợp với nhau rất tốt nên tỷ lệ thu hồi tài sản tham nhũng đã tăng đáng kể. Theo tổng kết 10 năm của Ban chỉ đạo TW phòng chống tham nhũng, chúng ta thu được 40% số tài sản tham nhũng. Đây là con số rất đáng ghi nhận và biểu dương của các cơ quan tiến hành tố tụng.
Làm thế nào để tăng thu tài sản tham nhũng? Ông Nguyễn Hòa Bình cho rằng, theo quy định của pháp luật, chúng ta chỉ thu hồi những tài sản tham nhũng nếu trong quá trình tố tụng, công an, viện kiểm sát, tòa án chứng minh được tài sản đó có nguồn gốc từ tội phạm tham nhũng, nếu không sẽ rất khó. Muốn thu hồi nhiều hơn thì công tác chứng minh phải rất chất lượng, phải nâng cao hiệu quả điều tra và kịp thời phong tỏa tài sản.
Đối với thế giới, tội phạm tham nhũng là đặc thù, vì thế bên cạnh cơ chế chứng minh tài sản có nguồn gốc từ vi phạm pháp luật, còn có cơ chế thu hồi tài sản mà nghi can tham nhũng không giải trình được nguồn gốc.
"Nếu anh không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp của tài sản thì cũng bị xem là tài sản tham nhũng và bị tịch thu. Trong luật sửa đổi về phòng chống tham nhũng, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cũng đã đặt ra vấn đề này, nhưng Quốc hội đang thận trọng. Tuy nhiên, thế giới đang có cơ chế thu hồi tài sản của các nghi can tham nhũng nhưng không giải trình được nguồn gốc hợp pháp. Nếu chúng ta làm được điều này, tôi nghĩ rằng việc thu hồi tài sản tham nhũng trong tương lai có thể rất cao”, ông Nguyễn Hòa Bình nói.
Cũng bàn về vấn đề thu hồi tài sản tham nhũng, đại biểu Bùi Mạnh Khoa (đoàn Thanh Hóa) cho rằng, thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, theo dõi trên các phương tiện thông tin đại chúng, một số vụ việc người phải thi hành án có nhiều tài sản và đã được kê biên để đảm bảo thi hành án nhưng việc thu hồi tài sản vẫn chậm.
"Nguyên nhân được cho là vướng mắc trong xử lý tài sản chung, tài sản riêng. Đây được coi là điểm nghẽn lớn và cần hướng xử lý", ông Khoa nêu.
Về vấn đề này, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, trên thực tế có những vụ án tham nhũng, ngôi nhà là tài sản hình thành trong hôn nhân, có của vợ, của con, của những người thân trong gia đình của đối tượng tham nhũng nên không thể thu hồi được, đây là quy định của luật, chúng ta buộc phải tuân thủ.
"Tuy nhiên, nếu chúng ta có được cơ chế thu hồi tài sản như nhiều nước áp dụng, tức là cơ chế phi hình sự, tăng nghĩa vụ giải trình, khi đó 1 thậm chí 2, 3, 4 căn nhà dù là tài sản của vợ chồng nhưng nếu đối tượng tham nhũng không giải trình được ngôi nhà đã hình thành như thế nào, tính hợp lý của nó không được pháp luật công nhận, thì sẽ bị tịch thu. Câu chuyện này phụ thuộc vào luật lệ, giải pháp căn cơ chỉ có thay đổi luật chứ không còn cách nào khác”, ông Nguyễn Hòa Bình khẳng định.
Lý giải về bản án khó thi hành, theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, việc tuyên án không rõ nên khó thi hành. Hiện tỷ lệ tuyên không rõ của các bản án đã được khắc phục rất nhiều, tuy nhiên, có những bản án tuyên rõ, đúng nhưng vẫn không thi hành được. Thí dụ, trong vụ án OceanBank, các đối tượng vi phạm pháp luật, gây thất thoát 800 tỷ đồng, xét theo trách nhiệm dân sự, các bị cáo trong vụ án phải chia đều bồi thường phần thiệt hại đó. Nhưng đây là bản án không tuyên không được, rất khó thi hành. Cách nào để bản án thực thi trên thực tế thì chính cơ quan tư pháp cũng chưa nghĩ ra giải pháp.
Tăng cường "tai mắt" giám sát
Cũng tại phiên chất vấn, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long khẳng định, thu hồi tài sản trong vụ việc tham nhũng, kinh tế là một trong những trọng tâm, nhiệm vụ chính trị quan trọng được đặt ra trong ngành tư pháp nói chung và hệ thống thi hành án hình sự nói riêng.
Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp, qua thực hiện tổng hợp nhiều giải pháp, kết quả thu hồi tài sản tham nhũng khá tích cực. Trong 5 tháng, từ tháng 10/2022 đến tháng 3/2023, đã thu hồi được trên 17.000 tỷ đồng, tăng gần 12.000 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2022, tuy nhiên vẫn còn khá nhiều vấn đề đặt ra.
Nguyên nhân khách quan là có những khó khăn trong bản thân vụ án, như số lượng tài sản trong hầu hết các vụ án lớn nằm rải rác ở các địa phương khác nhau trên cả nước. Hai là, nguồn gốc tính pháp lý của nhiều tài sản được kê biên, đưa ra xử lý phức tạp, mất nhiều thời gian cần xác minh làm rõ. Ba là, còn khó khăn trong việc xác định tài sản chung hay riêng, đặc biệt tài sản chung của vợ chồng, hộ gia đình và của các chủ sở hữu khác nhau trong quá trình sản xuất kinh doanh.
Bộ trưởng Lê Thành Long cho hay, thời gian tới, Bộ sẽ bám sát và thực hiện tốt hơn nữa Chỉ thị 04 của Ban Bí thư về tăng cường thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, kinh tế.
Bên cạnh đó, bám sát các ý kiến kết luận của Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, trong đó, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan điều phối như Ban Nội chính Trung ương, Bộ Công an, Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, Tòa án Nhân dân tối cao ở cấp trung ương và địa phương... Đặc biệt, tập trung vào các vụ án lớn được dư luận xã hội quan tâm, thường xuyên báo cáo Chính phủ đề ra giải pháp thuộc thẩm quyền để thực hiện tốt hơn nữa công tác này.
Bộ trưởng cũng đề nghị cơ quan dân cử Quốc hội, đoàn đại biểu Quốc hội và các cơ quan pháp luật tăng cường giám sát.
"Chúng ta có nhiều mắt tập trung vào đây thì việc tẩu tán, giấu tài sản trong các vụ án kinh tế, tham nhũng sẽ giảm đi", ông Long nói./.
