PV: Thưa luật sư Nguyễn Văn Học, nhìn từ vụ việc việc cháy tòa chung cư Grenfell ở Anh, luật sư có ý kiến gì về vụ cháy ở nước ngoài và nhìn về một số vụ cháy chung cư tại Việt Nam? Công tác đền bù sẽ như thế nào?
LS Nguyễn Văn Học: Vụ hỏa hoạn của tòa chung cư Grenfell ở London vừa qua đã gây ra hậu quả nặng nề và tâm lý hoang mang cho những người dân đang sinh sống ở các nhà chung cư về công tác phòng cháy chữa cháy khi có thông tin cho rằng vụ cháy xảy ra đã không có tín hiệu cảnh báo nào phát ra, không có bình cứu hỏa hay dụng cụ xịt nước.
Ở Việt Nam những năm qua cũng từng chứng kiến nhiều vụ cháy chung cư lớn. Điển hình như vụ hỏa hoạn xảy ra tại tòa nhà ITC tại thành phố Hồ Chí Minh; tổ hợp Keangnam đường Phạm Hùng hay Khu đô thị Xa La tại thành phố Hà Nội… khiến cư dân hoang mang, lo lắng.
Nhìn chung các vụ cháy này đều cho thấy công tác phòng cháy chữa cháy và tình trạng an toàn phòng cháy chữa cháy hiện nay ở các chung cư đang ở tình trạng đáng báo động; một số nơi chưa được quan tâm đúng mức, buông lỏng quản lý, giám sát; vẫn còn hiện tượng thờ ơ, thiếu trách nhiệm dù đã được cảnh báo từ trước. Đặc biệt công tác đền bù sau hỏa hoạn còn gây nhiều tranh cãi, tốn nhiều thời gian công sức cho các bên liên quan do không thỏa thuận được mức giá đền bù, phương thức đền bù hợp lý.
Để hạn chế, phòng ngừa những sự việc tương tự xảy ra thì bên cạnh việc khẩn trương tìm ra nguyên nhân gây cháy còn phải rà soát toàn bộ hệ thống phòng cháy chữa cháy ở các chung cư, đặc biệt các chung cư cũ tiềm ẩn nhiều rủi ro về cháy nổ; quản lý giám sát chặt chẽ các điều kiện về an toàn phòng cháy chữa cháy; tuyên truyền, phổ biến kiến thức cho người dân để nâng cao ý thức về phòng chống cháy nổ; việc đền bù cho những người bị thiệt hại phải được tiến hành nhanh chóng, kịp thời để khắc phục phần nào những mất mát, ổn định cuộc sống cho người dân.
PV: Có ý kiến cho rằng hiện nay rất ít công trình mua bảo hiểm cháy nổ dù quy định pháp luật đã bắt buộc. Dù không được mua bảo hiểm nhưng các công trình vẫn được đưa vào sử dụng. Đây là một lỗ hổng của pháp luật có thể khiến phát sinh các rắc rối về sau liên quan đến đền bù thiệt hại. Luật sư có ý kiến như thế nào về “lỗ hổng này”?
LS Nguyễn Văn Học: Pháp luật đã quy định và công bố cụ thể Danh mục cơ sở có nguy hiểm về cháy, nổ; điều kiện, mức phí bảo hiểm cháy, nổ; số tiền bảo hiểm. Theo đó, các chung cư được xác định là cơ sở có nguy hiểm về cháy, nổ phải thực hiện bảo hiểm cháy, nổ bắt buộc đối với tài sản của cơ sở đó.
Tuy nhiên, thời gian vừa qua nhiều tòa nhà chung cư, nhà cao tầng chưa đủ điều kiện an toàn về phòng cháy chữa cháy, chưa mua bảo hiểm cháy nổ bắt buộc theo quy định nhưng vẫn được đưa vào sử dụng, vẫn tiến hành bàn giao nhà cho người dân bất chấp nguy cơ về cháy nổ có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Đây là một lỗ hổng của pháp luật có thể phát sinh các rắc rối về sau liên quan đến đền bù thiệt hại.
Một trong các nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do công tác kiểm tra, giám sát của các cơ quan chức năng đối với việc thực hiện đầy đủ các biện pháp phòng cháy chữa cháy của các chủ đầu tư diễn ra chưa thực sự hiệu quả; Ngoài ra pháp luật về phòng cháy chữa cháy hiện còn nhiều bất cập, chưa có chế tài xử lý đủ mạnh để răn đe nên nhiều Chủ đầu tư vì quan tâm đến lợi nhuận trước mắt mà lơ là trách nhiệm về an toàn phòng cháy chữa cháy.
Để giảm thiểu những sự việc đáng tiếc xảy ra liên quan đến công tác phòng cháy chữa cháy, ngoài việc các cơ quan chức năng cần hoàn thiện giải quyết những bất cập trong các quy định pháp luật về phòng cháy chữa cháy thì người dân, chủ đầu tư cũng cần ý thức về trách nhiệm của mình đối với việc thực hiện nghiêm túc những quy định về phòng cháy chữa cháy; chủ đầu tư hoặc đơn vị đang quản lý vận hành nhà chung cư có trách nhiệm phân bổ và công bố công khai mức thu và thực hiện mua bảo hiểm cháy nổ bắt buộc đối với phần sở hữu chung của từng nhà chung cư, người dân có trách nhiệm mua bảo hiểm cháy nổ bắt buộc đối với phần sở hữu riêng của mình; phân định rõ diện tích chung, riêng của chung cư để xác định trách nhiệm của các bên khi xảy ra cháy nổ.
Công tác phòng cháy chữa cháy và tình trạng an toàn phòng cháy chữa cháy hiện nay ở các chung cư đang ở tình trạng đáng báo động.
PV: Thưa luật sư, nếu các tòa nhà chung cư xảy ra cháy thì phải xét các điều kiện pháp lý của tòa nhà như thế nào để quy trách nhiệm cho các bên liên quan?
Luật sư Nguyễn Văn Học: Theo luật phòng cháy và chữa cháy số 27/2001/QH10 được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 40/2013/QH13 đã quy định cụ thể trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong đầu tư xây dựng và sử dụng công trình.
Theo đó, Chủ đầu tư phải có trách nhiệm thực hiện thủ tục trình duyệt dự án, thiết kế về phòng cháy và chữa cháy; chỉ được thi công khi thiết kế về an toàn phòng cháy và chữa cháy của công trình đã được duyệt; tổ chức kiểm tra, giám sát thi công, nghiệm thu và bàn giao công trình trước khi đưa vào sử dụng. Trong quá trình thi công công trình, nếu có thay đổi thiết kế thì phải giải trình hoặc thiết kế bổ sung và phải được duyệt lại. Chủ đầu tư, nhà thầu xây dựng phải bảo đảm an toàn về phòng cháy và chữa cháy thuộc phạm vi trách nhiệm của mình. Trong quá trình sử dụng công trình, cơ quan, tổ chức, cá nhân phải thường xuyên kiểm tra, duy trì các điều kiện về phòng cháy và chữa cháy.
Do đó, khi tòa nhà chung cư xảy ra cháy thì phải xem xét điều kiện pháp lý của tòa nhà đã đầy đủ chưa, hệ thống phòng cháy chữa cháy của công trình có đảm bảo đúng quy định hay không; Chủ đầu tư đã thực hiện thủ tục trình duyệt và được Cơ quan cảnh sát phòng cháy chữa cháy thẩm duyệt thiết kế về phòng cháy và chữa cháy chưa; có thi công công trình đúng thiết kế được duyệt hay không; trước khi đưa công trình vào sử dụng có thông báo với Cơ quan cảnh sát phòng cháy chữa cháy về việc bảo đảm các điều kiện an toàn phòng cháy và chữa cháy đúng quy định; cũng như việc kiểm tra, duy trì các điều kiện về phòng cháy chữa cháy có thường xuyên hay không trong quá trình sử dụng để xác định trách nhiệm của các bên liên quan.
PV: Sau một số vụ cháy xảy ra, cư dân còn lo ngại hơn là trong trường hợp nếu có cháy xảy ra thì trách nhiệm các bên sẽ như thế nào?
Luật sư Nguyễn Văn Học: Trong điều 584 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, tài sản của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường. Theo đó, để xác định được người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi tòa nhà chung cư xảy ra cháy thì cần phải xác định được nguyên nhân cháy, hệ thống phòng cháy chữa cháy của toà nhà và công tác quản lý vận hành, giám sát toà nhà. Trên cơ sở đó, Cơ quan có thẩm quyền kết luận nguyên nhân do cá nhân hoặc đơn vị nào thì cá nhân hoặc đơn vị đó phải có trách nhiệm bồi thường.
Trong trường hợp tòa nhà chung cư bị cháy gây thiệt hại nghiêm trọng mà một trong các nguyên nhân là do chung cư không có hệ thống phòng cháy chữa cháy đủ tiêu chuẩn, công tác quản lý giám sát tòa nhà không được thực hiện đúng quy định thì Chủ đầu tư, Đơn vị quản lý vận hành nhà chung cư sẽ phải chịu trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại.
PV: Nếu xảy ra cháy chung cư thì trách nhiệm của chủ đầu tư tới đâu nếu như do lỗi thiết kế không đảm bảo phòng cháy chữa cháy?
Luật sư Nguyễn Văn Học: Theo quy định tại Nghị định số 79/2014 hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Phòng cháy chữa cháy thì nhà chung cư được xác định là cơ sở có nguy hiểm về cháy, nổ.
Theo đó, đối với nhà chung cư cao 05 tầng trở lên, thiết kế về phòng cháy và chữa cháy phải được Cơ quan cảnh sát phòng cháy và chữa cháy thẩm duyệt; còn đối với nhà chung cư có chiều cao từ 09 tầng trở lên thì trước khi đưa vào sử dụng phải thông báo với Cơ quan cảnh sát phòng cháy và chữa cháy về việc bảo đảm các điều kiện an toàn phòng cháy và chữa cháy.
Ngoài ra, pháp luật cũng nghiêm cấm hành vi thi công công trình nhà cao tầng, có nguy hiểm về cháy nổ mà chưa có thiết kế được duyệt về phòng cháy và chữa cháy cũng như nghiệm thu và đưa vào sử dụng công trình khi chưa đủ điều kiện bảo đảm an toàn về phòng cháy và chữa cháy.
Do đó, nếu nguyên nhân gây cháy chung cư là do lỗi của Chủ đầu tư khi thi công thiết kế công trình không đảm bảo phòng cháy và chữa cháy thì Chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm bồi thường toàn bộ thiệt hại về tài sản, sức khỏe, tính mạng cho những người bị thiệt hại.
PV: Luật sư có lời khuyên nào cho người mua, nếu xảy ra cháy nổ thì cần có xác minh nào để nhận được đền bù hợp lý nhất, tránh được tranh cãi với chủ đầu tư?
Luật sư Nguyễn Văn Học: Theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 về Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thì các thiệt hại được xác định để bồi thường là thiệt hại do tài sản, sức khỏe và tính mạng bị xâm phạm. Đối với tài sản thì thiệt hại do tài sản bị xâm phạm bao gồm tài sản bị mất, bị hủy hoại hoặc bị hư hỏng; lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản bị mất, bị giảm sút và chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế và khắc phục thiệt hại.
Pháp luật cũng quy định người bị thiệt hại yêu cầu bồi thường thiệt hại phải nêu rõ từng khoản thiệt hại thực tế đã xảy ra, mức yêu cầu bồi thường và phải có chứng từ hoặc giấy biên nhận hợp lệ về các khoản chi phí hợp lý, về thu nhập của người bị thiệt hại.
Do đó, để phòng tránh những rủi ro có thể xảy ra thì trước khi quyết định mua nhà, người mua phải tìm hiểu cặn kẽ các giấy tờ pháp lý của Dự án, chỉ mua nhà ở các Dự án đã tuân thủ đầy đủ các điều kiện và có văn bản xác nhận của Cơ quan quản lý chuyên ngành theo quy định.
Mặt khác, để có thể nhận được khoản đền bù hợp lý khi xảy ra cháy nổ, tránh những tranh cãi không đáng có với Chủ đầu tư thì người dân cần lưu ý những khoản thiệt hại yêu cầu bồi thường phải là thiệt hại thực tế đã xảy ra và phải có chứng từ chứng minh những khoản chi phí hợp lý liên quan.
Trân trọng cảm ơn ông!
