Từ hôm trước, con đường từ nghĩa trang về làng được quét dọn sạch sẽ. Không ai bảo ai, nhưng ai có thời gian, kể cả những đứa trẻ, đều tham gia công việc này. Họ chuẩn bị con đường cho những người đã khuất trở về.
Làng tôi cúng cơm tất niên vào buổi tối ngày cuối cùng của năm cũ. Buổi chiều hôm đó, ai không phải lo công việc nhà đều đi ra nghĩa trang làng. Khi đi, họ mang theo những nén hương. Nơi họ thắp hương đầu tiên là khu mộ dòng họ. Ở làng tôi, mỗi dòng họ đều có một khu mộ riêng. Họ thắp hương để mời tổ tiên và những người trong dòng họ đã khuất về ăn Tết với các con, các cháu. Sau đó, các gia đình mới đi thắp hương cho những người thân đã khuất của gia đình mình mà mộ của họ chưa chuyển về trong khu mộ chung của dòng họ.
Cứ khoảng 4 giờ chiều vào ngày cuối cùng hằng năm, anh em tôi cùng các con, các cháu ăn mặc chỉnh tề để ra nghĩa trang. Thường là vào những buổi chiều như thế, mưa xuân bắt đầu bay trên cánh đồng làng. Cánh đồng rộng lớn mờ ảo trong mưa bụi. Một không khí thiêng liêng và da diết dâng lên. Tôi như nhìn thấy rõ những người thân đã khuất của gia đình, của dòng họ tôi và cả những người làng đã mất tự ngàn xưa, hiện về. Họ ăn mặc đẹp đẽ và đứng trên cánh đồng với gương mặt hạnh phúc, đợi cháu con đến đón về nhà ăn Tết.
Khi còn nhỏ, tôi thường hay được lũ bạn thì thào những câu chuyện ma hiện ra ở nghĩa trang làng trong những ngày có gió lạ hay những đêm có mưa. Và lúc nào có việc đi đâu đó qua khu nghĩa trang, lũ trẻ chúng tôi đều nhắm mắt chạy như ngạt thở vì sợ hãi. Tôi nhớ lần đầu tiên cha tôi đưa tôi ra khu nghĩa trang và những ngôi mộ lẻ để mời những người thân đã khuất về ăn Tết. Tôi đã vô cùng sợ hãi khi nghĩ rằng, bất chợt một lúc nào đấy từ một ngôi mộ, một người chết hiện lên.
Nhưng rồi nỗi sợ hãi mơ hồ của tuổi thơ đã tan biến khi đứng trước những ngôi mộ và nghe cha tôi kể về những người đã khuất. Lời kể của cha cứ từng năm, từng năm làm sống lại những người thân yêu của gia đình tôi mà tôi không bao giờ gặp mặt. Đó là những câu chuyện thật giản dị, xúc động và thiêng liêng. Nó tràn ngập trong tâm hồn trẻ thơ của tôi như mưa xuân ấm áp bay trên cánh đồng.
Và một mối liên hệ bí ẩn, kỳ lạ nhưng thật rành mạch và gần gũi giữa những người thân đã khuất và tôi đã được thiết lập. Mối liên hệ ấy được thiết lập qua giọng kể của cha tôi. Cho đến bây giờ, mỗi khi bước chân vào khu nghĩa trang của dòng họ, tôi lại thấy hơi thở ấm áp và gần gũi của những người đã khuất dâng lên. Cảm giác ấy là có thực. Và tôi nghe quanh tôi những giọng nói như tôi đã từng nghe trong những ngôi nhà của làng tôi.
Khi tôi có con, như cha tôi thuở trước, tôi lại đưa các con tôi ra khu nghĩa trang làng trong những buổi chiều như thế để mời những người thân đã khuất về nhà ăn Tết. Và cũng như tôi, lần đầu tiên các con tôi đã run lên vì sợ trước những ngôi mộ. Có đứa không dám khóc thành tiếng nhưng nước mắt giàn dụa, chảy dài trên gương mặt thơ ngây.
Và cũng lại như cha tôi thuở trước, sau khi thắp hương xong, tôi lại kể cho các con, các cháu của tôi về những người thân trong gia đình đã khuất. Tôi kể họ đã sống và đã lao động như thế nào. Tôi kể về những người thân mà tôi đã được sống cùng và cả những người thân tôi cũng chưa bao giờ được gặp như ông nội tôi, như người chú, người cô chết trẻ của tôi. Tôi kể như tôi đã từng sống với họ trong ngôi nhà của ông bà, cha mẹ tôi. Tôi như cảm thấy có mùi trầu cau bay ra từ các cụ bà và mùi thuốc lào bay ra từ các cụ ông.
Vào một năm, sáng mồng Một Tết thức dậy, con gái tôi đã thì thầm với tôi rằng, đêm qua nó gặp cụ nội. Cô bé khoe cụ nội đã cho cô một con tò he đất nung thổi được như một cái còi. Nhưng khi tỉnh dậy, nó đã tìm mà không thấy đâu. Và nó nghĩ, anh trai của nó đã lấy trộm con tò he đất nung ấy khi nó đang ngủ.
Nghe câu chuyện đó, lòng tôi ngập tràn hạnh phúc. Từ lúc đó, tôi biết rằng trong tâm hồn của con gái tôi vĩnh viễn có một món quà vô giá. Cho đến khi lớn lên và khi trở thành một bà già, con gái tôi sẽ chẳng bao giờ quên được món quà của cụ nội của nó, người đã mất cả trăm năm trước khi nó được sinh ra.
Không có một người thân yêu nào của chúng ta cắt rời khỏi chúng ta, cho dù người đó ta không gặp lại hoặc chưa bao giờ gặp. Chính điều đó làm cho tâm hồn và đời sống của chúng ta không cô độc mà giàu có lên. Ngay cả khi chúng ta không thể trò chuyện với ai về những phiền muộn hay thất vọng của chúng ta thì chúng ta vẫn có thể bước đến và trò chuyện với những người thân yêu đã khuất. Và ở đấy, chúng ta chỉ nhận được những an ủi lớn lao và tình yêu thương vô tận.
Thế nhưng, lúc đó, một câu hỏi lại vang lên trong sâu thẳm lòng ta: “Tại sao có nhiều lúc, ta lại không tìm được những an ủi và tình yêu thương từ những người đang sống?”.
