Kể cũng lạ, mới ngày nào những cành cây khẳng khiu còn phủ đầy lộc non. Vậy mà quay đi quay lại đã là vòm lá xanh rì. Rồi những chùm nụ nhú lên, lặng lẽ vươn những tua dài tủa tủa màu xanh nhạt ánh sắc nâu. Và chỉ đợi nắng mới bừng lên, những vòm xanh ấy bung ra những chùm hoa tím ngát, tràn ngập phố phường.
Bằng lăng là loài cây đặc thù của Ấn Độ, được di thực và hiện trồng nhiều ở Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Thân cây thẳng, nhẵn nhụi, lá xanh lục dài 8 -15cm hình ô van hoặc elip. Về mùa thu và mùa đông, lá chuyển sang màu vàng hoặc màu đỏ rồi rụng dần, trơ lại những cành cây khẳng khiu. Xuân sang, khi tiết trời ấm áp, cây bắt đầu đâm chồi nảy lộc và phủ xanh tán lá rất nhanh, để đến đầu hè là sắc hoa nhuộm tím phố phường.
Hoa bằng lăng mọc thành chùm dài 20 - 40cm. Bông hoa có 6 cánh mỏng manh, giữa là chùm nhị mềm mại vàng tươi. Người ta thường gọi là bằng lăng tím, nhưng thực ra hoa bằng lăng có nhiều màu. Ngoài màu tím ngát chủ đạo, còn có cây tím nhạt, trắng lợt hoặc tím phớt hồng. Hoa bằng lăng mới nở màu rất tươi. Nhưng chỉ hai ba hôm là hoa bắt đầu tàn, màu nhạt dần, chuyển sang trắng lợt rồi rụng đầy gốc cây.
Trong cái nắng đầu hè vàng như mật, cánh bằng lăng mỏng như cánh chuồn như trở nên trong suốt, lung linh huyền ảo…
Hà Nội trồng rất nhiều bằng lăng. Từ cuối tháng Tư, đầu tháng năm, hầu như đi đến bất cứ đâu ta cũng bắt gặp sắc tím của loài hoa này. Bằng lăng được trồng quanh hồ Hoàn Kiếm, trồng trong các công viên, trên khắp phố phường và len lỏi vào tận những con phố cổ rêu phong. Có những con phố trồng chuyên bằng lăng như Trần Khát Chân, Đại Cồ Việt, Thịnh Liệt… hay ở dải phân cách giữa đường trên và đường dưới phố Kim Mã.
Bằng lăng có sức sống mãnh liệt, hầu như ở đâu cây cũng có thể sinh trưởng tốt và ra hoa. Ngay ở cả những con phố cổ nhà cửa ken đặc, vỉa hè lát kín gạch đá, nhưng chỉ cần một ô đất nhỏ là bằng lăng đều có thể vươn lên mạnh mẽ. Nhiều cây chằng chịt vết sẹo và nhẵn bóng mồ hôi, vậy mà chỉ cần có cái nắng cái gió của mùa Hè là bừng lên sắc hoa tím ngát. Hoa bằng lăng không rực rỡ như hoa phượng mà sắc tím của nó rất hợp với nét thâm trầm cổ kính của Hà Hội ba mươi sáu phố phường.
Bằng lăng len lỏi vào khắp các con phố cổ
Vì vậy, cứ vào mùa hoa bằng lăng là các thiếu nữ Hà thành, cả các bà các cô… thế nào cũng có dịp tạo dáng với những cánh áo dài thướt tha dưới vòm hoa bằng lăng tím ngát. Chính vì thế, sắc tím bằng lăng dịu dàng chẳng biết tự bao giờ đã trở nên thân quen với các thiếu nữ Hà thành duyên dáng, kín đáo, gắn bó với phố phường Hà Nội như một nét không thể thiếu bên mái ngói thâm nâu đón Hạ sang…
Bằng lăng thân thuộc với Hà Nội là thế nhưng chẳng hiểu sao, mỗi khi bắt gặp sắc tím bằng lăng đâu đó, tôi lại nhớ đến miệt vườn miệt thứ sông nước Miền Tây, lại nhớ giọng ca Thanh Tuấn – Thanh Kim Huệ trong bài tân cổ “Hoa tím bằng lăng” của Linh Châu (Mặc Tuyền):
Trời tháng tư, em mặc áo hoa cà
Qua ngõ nhà anh, em kéo nghiêng vành nón…
Giả bộ vô tình… làm rớt cánh bằng lăng.
…Cầm hoa em mỉm miệng cười
Như màu hoa tím trọn đời thuỷ chung.
