PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng: Kinh tế tư nhân Việt Nam đang được “hun đúc” thêm hào khí dân tộc

Trong cuộc trao đổi với Reatimes về chủ đề này,  PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng, Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Đại học Kinh tế quốc dân nhìn nhận, kinh tế tư nhân của Việt Nam có quy mô và tiềm năng rất lớn, thậm chí có khả năng vươn ra thị trường quốc tế, tạo thành những biểu tượng cạnh tranh của quốc gia. Để tạo động lực tăng trưởng kinh tế từ 7% lên 8% hay 10%, những chính sách mạnh mẽ đang được thúc đẩy sẽ hun đúc thêm hào khí dân tộc, kích hoạt và phát huy tối đa năng lực quan trọng của kinh tế tư nhân, tạo ra một lực lượng hùng hậu, đẩy nhanh quá trình đổi mới và vươn tới những giới hạn cao nhất của nền kinh tế. 

"Kiến tạo cơ chế tốt sẽ thúc đẩy hình thành những tập đoàn có tầm ảnh hưởng lớn trong khu vực, với chiến lược phát triển rõ ràng và khả năng liên kết chặt chẽ để trở thành chỗ dựa vững chắc cho toàn bộ nền kinh tế, hỗ trợ sự phát triển bền vững của doanh nghiệp nhỏ và vừa. Những bước đi chiến lược không chỉ mở ra lối phát triển bền vững mà còn tạo nền tảng cho khả năng vươn mình thành các doanh nghiệp đa quốc gia, góp phần định hình kỷ nguyên mới cho nền kinh tế Việt Nam", chuyên gia nhấn mạnh. 

PV: Một quốc gia hùng cường không thể thiếu được nền kinh tế tư nhân hùng mạnh. Kinh nghiệm quốc tế đã chứng minh điều này ra sao, thưa ông?

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng: Kinh nghiệm quốc tế đã cho thấy rằng, nền kinh tế thị trường chủ yếu vận hành dựa trên sở hữu tư nhân - đó là thành phần chiếm đa số và là động lực chính. Chính nhờ sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế tư nhân mà các quốc gia có thể tối ưu hóa nguồn lực, tăng năng suất lao động và phát huy tối đa sự sáng tạo, từ đó tạo ra sự thịnh vượng chung.

Nhìn sang nước Mỹ, hầu như mọi lĩnh vực mũi nhọn, kể cả ngành vũ trụ, đều do kinh tế tư nhân chi phối. Các tập đoàn công nghệ như Apple, Microsoft, Google… chính là minh chứng rõ ràng cho sức mạnh của kinh tế tư nhân. Ở châu Âu, các quốc gia như Đức hay Anh, tư nhân cũng giữ vai trò chủ đạo - thậm chí ở Anh còn tiến hành tư nhân hóa phúc lợi để tạo động lực phát triển mạnh mẽ hơn.

Còn ở châu Á, nếu nhìn sang Nhật Bản hay Hàn Quốc, Singapore, ta thấy những nền kinh tế có tính cạnh tranh cao cũng đều dựa trên sức mạnh của tư nhân, bởi họ biết tối đa hóa lợi ích và lợi nhuận, biết huy động nguồn lực, khai thác trí tuệ và sáng tạo để đạt được đỉnh cao phát triển.

Ngay cả ở Trung Quốc, dù vốn là nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, nhưng từ khi cải cách và mở cửa (năm 1978), quốc gia này đã chuyển mình vượt bậc nhờ việc tận dụng sức mạnh của kinh tế tư nhân. 

Tựu chung lại, để nền kinh tế phát triển thực chất theo cơ chế thị trường thì cơ chế kế hoạch hóa không còn được xem là động lực phát triển của nhân loại nữa. Thay vào đó, kinh tế tư nhân là nền tảng, là động lực quan trọng và cũng là nơi tạo ra của cải vật chất cho toàn bộ nền kinh tế. Qua kinh nghiệm thực tiễn trong và ngoài nước lẫn các bài học từ lịch sử hiện đại, tôi thấy rằng việc đẩy mạnh phát triển kinh tế tư nhân chính là một trong những điểm then chốt để điều chỉnh, thay đổi cơ cấu, chuyển hướng trạng thái phát triển một cách nhanh nhất, giúp quốc gia sớm đạt được sự thịnh vượng, phồn vinh.

PV: Việt Nam đã trải qua gần 40 năm đổi mới, gắn với đó là quá trình hình thành, phát triển của đội ngũ doanh nghiệp tư nhân. Ông cảm nhận ra sao về sự phát triển và lớn mạnh của lực lượng doanh nghiệp này?

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng: Những tập đoàn kinh tế tư nhân của Việt Nam đã có những bước đi chiến lược vượt trội, không chỉ tạo ra những thay đổi cách mạng mà còn khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Tôi lấy ví dụ, FPT từng chỉ là một công ty phần mềm nhỏ bé, nhưng giờ đây đã phát triển thành một tập đoàn lớn với giá trị cả tỷ USD. Đây chính là mô hình điển hình để các doanh nghiệp có thể học hỏi, khơi nguồn sáng tạo cho tương lai “kỳ lân công nghệ" của riêng mình, từ sản phẩm phần mềm đến các giải pháp trí tuệ nhân tạo đột phá.

Nhiều tập đoàn đã đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển, xây dựng bộ máy quản lý hiện đại và tập trung vào những giá trị cốt lõi. Những bước đi chiến lược này không chỉ mở ra lối phát triển bền vững mà còn tạo nền tảng cho khả năng vươn mình thành các doanh nghiệp đa quốc gia, góp phần định hình kỷ nguyên mới cho nền kinh tế Việt Nam.

PV: Như vậy, khi đã vượt qua nỗi lo "cơm áo gạo tiền" thì động lực cho doanh nhân bươn chải trên thương trường là khát vọng làm giàu để cống hiến cho kỷ nguyên phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc. Ông cảm nhận ra sao về văn hóa kinh doanh của doanh nhân Việt Nam thời đại mới?

PGS. TS. Nguyễn Thường Lạng: Theo tôi, kể từ khi chúng ta bắt đầu đổi mới nền kinh tế, đặc biệt là khoảng 15 năm trở lại đây, khu vực kinh tế tư nhân được đặt ngang hàng với các thành phần kinh tế khác thay vì bị “kỳ thị” như trước, đã có những chuyển biến vô cùng tích cực. Ngày nay, kinh tế tư nhân gần như được đặt đúng vị trí của nó, trở thành một động lực rất mạnh cho nền kinh tế. 

Doanh nhân Việt Nam ngày càng ý thức rõ sứ mệnh làm giàu, khai thác nguồn lực, đổi mới sáng tạo để mang lại thịnh vượng cho dân tộc. Tư duy của họ cũng khác trước: Không chỉ dừng ở quy mô nhỏ, mà còn vươn lên tầm cỡ vừa, lớn, thậm chí là các tập đoàn hàng đầu thế giới. Điển hình, như VinFast hay TH, là minh chứng cho tinh thần “dám nghĩ, dám làm” và đã biến khát vọng ấy thành hiện thực. Bên cạnh đó, đã có không ít tỷ phú USD người Việt xuất hiện trên sàn chứng khoán cho thấy khu vực kinh tế tư nhân hoàn toàn có khả năng sáng tạo giá trị và mang lại sự thịnh vượng cho không chỉ cá nhân, gia đình mà còn cho cộng đồng, cho đất nước.

Tôi cũng nhận thấy, doanh nhân tư nhân Việt Nam hiện nay có nhận thức rất cao về sứ mệnh của mình, có tầm nhìn chiến lược về mô hình kinh doanh, mô hình phát triển. Họ xác định rõ từng bước đi: Từ “không đến có”, từ “có ít thành có nhiều”, từ “quốc gia ra khu vực”, rồi “từ khu vực tới quốc tế”. Họ sẵn sàng học hỏi từ những nước đi trước, không chỉ để làm cho chính mình "no đủ", mà còn góp phần tạo dựng hình ảnh đẹp của dân tộc trên trường quốc tế.

Tôi cho rằng, đây là một sự thay đổi mang tính căn bản và sẽ không dừng lại ở hiện tại; mà ngược lại, càng ngày càng lan tỏa và được nâng cấp mạnh mẽ hơn. Dường như kinh tế tư nhân Việt Nam đang được “hun đúc” thêm hào khí dân tộc, niềm tự hào của đất nước và di sản vinh quang từ các thế hệ đi trước. Kinh tế tư nhân Việt Nam chính là nơi hội tụ tinh hoa, trí tuệ của người Việt để tạo ra những đột phá mới. Trong kỷ nguyên vươn mình này, tôi tin chắc các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam sẽ còn ghi dấu ấn bằng những bước tiến vượt bậc chưa từng có trong lịch sử.

PV: Ông có nhắc đến trường hợp VinFast và TH, là minh chứng cho những bước đi đột phá của doanh nghiệp tư nhân Việt Nam vươn tầm quốc tế. Vậy ông có thể phác họa cụ thể hơn về đặc điểm của các doanh nghiệp mang tầm vóc dân tộc? 

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng: Tôi cho rằng, các tập đoàn như Vingroup, Sun Group, FPT, TH… đã đạt được những thành tựu đặc biệt, khi khai thác tiềm năng của Việt Nam và sức mạnh thời đại, và họ có thể tiến xa hơn nữa.

Ví dụ, trong lĩnh vực ô tô điện, khi đối thủ quốc tế liên tục áp dụng công nghệ cao và đổi mới sáng tạo, các tập đoàn của chúng ta cũng chủ động đầu tư vào công nghệ mới và công nghệ cốt lõi.

Ngoài việc tận dụng thị trường bất động sản - dù là phân khúc nhà ở, căn hộ cao cấp, trung tâm thương mại hay bất động sản công nghiệp - chúng ta cần chuyển hướng đầu tư sang các lĩnh vực như công nghiệp bán dẫn và AI, như cách Vingroup đang làm. Đây là con đường giúp các tập đoàn tích lũy tài chính vững chắc, phát triển những cách làm sáng tạo và không ngừng cải tiến để tạo ra giá trị sản phẩm vượt trội.

Với nền tảng tài chính, nhân lực và quản trị vững mạnh, các tập đoàn như Vingroup, Sun Group, FPT, TH… hoàn toàn có tiềm năng vươn lên gấp nhiều lần so với hiện tại. Nếu biết nắm bắt cơ hội, đầu tư đúng trọng tâm và phát huy tối đa lợi thế của mình, các doanh nghiệp có thể đạt được những bước đột phá lớn hơn trong tương lai, đem lại giá trị tích cực cho cộng đồng.

PV: Vai trò của các doanh nghiệp, tập đoàn tư nhân lớn cần được nhận diện như thế nào, thưa ông? 

PGS. TS. Nguyễn Thường Lạng: Nếu đất nước đặt mục tiêu tăng trưởng GDP 10% trong điều kiện thuận lợi, các tập đoàn cần đạt mức tăng trưởng doanh thu từ 15 - 25%. Những tập đoàn mạnh mẽ này sẽ trở thành chỗ dựa vững chắc cho toàn bộ nền kinh tế, hỗ trợ sự phát triển bền vững của doanh nghiệp nhỏ và vừa, hướng tới tương lai thịnh vượng cho cả nước.

Trong bối cảnh kỷ nguyên mới, không thể chỉ dừng lại ở những thành tựu đã đạt được. Các tập đoàn cần đổi mới chiến lược và mô hình kinh doanh, tập trung vào đổi mới sáng tạo, cập nhật xu thế công nghệ, tập trung vào phát triển và thương mại hóa công nghệ cao. Ví dụ, FPT đang chuyển mình theo hướng các vật liệu mới và bán dẫn dựa trên trí tuệ nhân tạo; TH đẩy mạnh công nghệ sinh học.

Các tập đoàn này không chỉ cần có chiến lược đầu tư bài bản, xây dựng kết cấu phát triển vững chắc và hỗ trợ đào tạo nhân lực tinh hoa, mà còn cần được tạo điều kiện để vươn ra thị trường quốc tế - trở thành “con át chủ bài”, “con sếu đầu đàn” của Việt Nam có đủ sức cạnh tranh toàn cầu. Mục tiêu cần được đặt ra không chỉ là lọt vào top 500 doanh nghiệp, mà có thể vươn tới top 100 doanh nghiệp lớn nhất thế giới.

PV: Thực tế, các số liệu thống kê cho thấy rằng, doanh nghiệp ngoài nhà nước chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ, năng suất và năng lực cạnh tranh vẫn còn thấp. Vậy điều gì đang cản bước doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa vươn lên trở thành những doanh nghiệp lớn và cao hơn là tập đoàn kinh tế tư nhân hùng mạnh, thưa ông?

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng: Đúng là như vậy. Hiện có tới khoảng 90% doanh nghiệp ở nước ta thuộc loại nhỏ và vừa, thậm chí siêu nhỏ. Điều này cho thấy khu vực tư nhân ở Việt Nam chủ yếu vẫn là các doanh nghiệp quy mô nhỏ. Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận rằng, nhiều doanh nghiệp đang nỗ lực vươn lên thành doanh nghiệp lớn, nhưng lại gặp rất nhiều rào cản, phần lớn xuất phát từ hệ thống thể chế hiện hành.

Mặc dù Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách thuận lợi, chúng ta vẫn thiếu một cơ chế thực sự hiệu quả để giúp 90% doanh nghiệp nhỏ và vừa ấy có thể phát triển thành quy mô vừa và lớn trong một khoảng thời gian nhất định, ví dụ trong khoảng 5 năm. Bên cạnh đó, trước đây, chúng ta cũng chưa có một lộ trình hay mục tiêu rõ ràng để liên kết các doanh nghiệp lại với nhau, giúp doanh nghiệp vừa trở thành doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp lớn vươn lên thành những tập đoàn quy mô khu vực và quốc tế.

Tóm lại, thể chế hiện tại vẫn thiếu một chiến lược chi tiết để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển lên tầm khu vực và quốc tế, cần tiếp tục được hoàn thiện hơn nữa để hiện thực hóa mục tiêu. Tôi nhận thấy điều này đang được thúc đẩy mạnh mẽ trong thời gian gần đây. Nhận thức về vai trò của kinh tế tư nhân đang thay đổi, kỳ vọng sẽ sớm có cơ chế đột phá để tạo nền tảng cho các doanh nghiệp phát triển vững mạnh, đóng góp hiệu quả hơn và phát huy tối đa vai trò của mình đối với tăng trưởng và hình ảnh kinh tế của quốc gia. 

Mặt khác, dù đã bước sang nền kinh tế thị trường gần 40 năm, nhưng ở đâu đó chúng ta vẫn bắt gặp văn hóa kinh doanh của tư nhân còn giữ nét “làm ăn kiểu cũ”, nhỏ lẻ, chưa chuyên nghiệp và chưa vững theo chuẩn mực quốc tế. Nhiều doanh nghiệp mải chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, mới chỉ đảm bảo cho mình một sự phát triển vừa tầm, ổn định; sản xuất ra những sản phẩm chất lượng không đạt yêu cầu, thậm chí là làm nhái mác thương hiệu, thay vì đầu tư xây dựng thương hiệu thật sự bền vững. 

Ở các hộ kinh doanh cá thể, dù có những cái tên như chả cá hay các quán phở truyền thống nổi tiếng từ rất lâu, nhưng vẫn chưa thực sự khẳng định được thương hiệu trên trường quốc tế. Trong khi đó, chúng ta lại thấy những câu chuyện thành công như “Phở Việt Nam” nhưng lại “made in Thai Lan” và được bán “ào ào” ở Mỹ, thu được lợi nhuận rất lớn. 

Điều này cho thấy cần có một bước nhảy vọt trong cách thức hoạt động của kinh tế tư nhân, các hộ kinh doanh cá thể ở Việt Nam. Họ cần có những cách làm đổi mới theo hướng tạo ra tầm nhìn dài hạn hơn, bài bản hơn với mối liên kết rộng hơn để có thể tận dụng tối ưu những cơ hội.

Đổi mới cách làm, thay đổi văn hóa kinh doanh, và nhanh chóng tiếp cận các công nghệ số cùng nền tảng đổi mới sáng tạo là vấn đề then chốt. Nếu “nhảy” vào những lĩnh vực mũi nhọn, tạo ra những sản phẩm chất lượng vượt trội và tuân thủ chuẩn mực quốc tế, thì kinh tế tư nhân sẽ thực sự trở thành trụ cột lớn của nền kinh tế trong kỷ nguyên vươn mình. 

Cùng với đó, sự hỗ trợ từ các tập đoàn lớn để tạo ra một hệ sinh thái phát triển nền kinh tế tư nhân cho doanh nghiệp nhỏ và vừa là rất cần thiết. Khi đạt được điều đó, các doanh nghiệp không chỉ vượt qua những rào cản ngắn hạn mà còn có thể vươn mình mạnh mẽ với tốc độ nhanh nhất, quy mô lớn nhất và hiệu quả cao nhất.

PV: Xét trên góc độ hiệu quả vốn sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp ngoài nhà nước cần 1,61 đồng vốn để tạo ra 1 đồng doanh thu thuần. Số liệu này của doanh nghiệp nhà nước là 2,66 đồng và doanh nghiệp FDI là 1,03 đồng. Ông có bình luận gì về những số liệu này?

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng: Theo tôi, hiệu quả sử dụng vốn của một doanh nghiệp phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Trước hết, chúng ta phải tính đến chi phí: Từ điện, nước, đất đai, cho đến chi phí vận hành bộ máy, nhân lực… Nếu duy trì một bộ máy cồng kềnh, sử dụng lao động dư thừa, hoặc lãng phí tài nguyên như điện, nước, thì chắc chắn hiệu quả kinh doanh sẽ giảm. Thêm vào đó, nếu sản phẩm không có điểm gì độc đáo thì khó mà bán với giá cao. Ngược lại, khi doanh nghiệp tạo ra được những mặt hàng đặc sắc, giá trị gia tăng cao, biên lợi nhuận mới có cơ hội mở rộng.

Khi so sánh với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, có thể thấy họ thường làm ăn bài bản, tối ưu chi phí, mở rộng thị trường đến mức tối đa, tạo ra sản phẩm tinh xảo, bán được giá tốt, nên hiệu quả kinh doanh của họ nhiều khi cao gấp đôi chúng ta. Từ thực tế đó, tôi cho rằng doanh nghiệp Việt Nam (kể cả tư nhân lẫn Nhà nước) phải tự đánh giá lại một cách khách quan, sâu sắc và chính xác hiệu quả sản xuất, kinh doanh của mình. Hãy cố gắng cắt giảm chi phí đến mức tối đa; xây dựng mô hình kinh doanh tối ưu; tận dụng, tích hợp mọi nguồn lực một cách hiệu quả; tạo ra sản phẩm chất lượng, đa dạng, đáp ứng đúng nhu cầu thị trường, và quan trọng là phải có giá trị gia tăng cao.

Ở góc độ quản lý, chúng ta chưa thật sự tối ưu, vẫn để lãng phí về thời gian, nguồn vốn, điện nước, cơ sở hạ tầng… Bên cạnh đó, doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa xây dựng được nhiều thương hiệu mạnh. Chỉ khi thương hiệu càng lớn thì giá bán mới càng cao, lợi nhuận càng tốt. Có thể thấy sự nỗ lực rất lớn của nhiều doanh nghiệp tư nhân đang tiếp cận thị trường toàn cầu, nhưng để vươn xa hơn, bắt buộc họ phải tiếp tục đổi mới mô hình kinh doanh, đẩy nhanh vòng quay vốn và sáng tạo liên tục.

Từ những so sánh trên, rõ ràng khối doanh nghiệp tư nhân Việt Nam còn nhiều hạn chế: Chi phí cao, lợi nhuận thấp. Muốn thay đổi, phải đảo ngược hoàn toàn mô hình hiện tại: Hướng đến lợi nhuận cao, chi phí thấp, doanh thu lớn, thương hiệu mạnh. Đổi mới mô hình đó sang mô hình mới một cách căn bản thì chắc chắn doanh nghiệp tư nhân Việt Nam sẽ không kém gì tư nhân các nước và thậm chí sẽ có những điểm mang tính vượt trội.

PV: Doanh nghiệp tư nhân có khả năng làm tốt những nhiệm vụ quan trọng để kiến thiết hình ảnh của quốc gia. Gần đây, Thủ tướng Chính phủ đã giao nhiệm vụ và đặt hàng các tập đoàn kinh tế tư nhân của Việt Nam tham gia phát triển hệ thống hạ tầng như đường sắt tốc độ cao, như Trường Hải (THACO) nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, sản xuất toa tàu và tiến tới sản xuất đầu máy cho đường sắt tốc độ cao; Tập đoàn Hòa Phát làm ray đường sắt tốc độ cao… Theo chuyên gia, Nhà nước cần tiếp tục có chiến lược ra sao để thúc đẩy đầu tư tư nhân vào các dự án hạ tầng trọng điểm của nền kinh tế?

PGS. TS. Nguyễn Thường Lạng: Trước đây, mô hình đối tác công - tư (PPP) đã đạt được nhiều thành tựu, nhưng giờ đây chúng ta cần đổi mới để mở rộng sự tham gia của khu vực kinh tế tư nhân vào đầu tư hạ tầng cơ sở, đặc biệt là các kết cấu như sân bay, bến cảng, đường sắt... Các tập đoàn tư nhân đã chứng minh năng lực của mình và giờ đây cần có cơ chế cho phép họ tham gia sâu rộng hơn, góp phần bù đắp những thiếu hụt nguồn đầu tư trong lĩnh vực này.

Chúng ta cần tháo gỡ các rào cản về mặt thể chế để doanh nghiệp tư nhân Việt Nam có thể chủ động, tích cực tham gia vào việc hoàn thiện, phát triển và nâng cấp hạ tầng cơ sở cùng với kinh tế nhà nước và các tổ chức quốc tế. Đồng thời, cần đổi mới hoàn toàn hạ tầng cơ sở Việt Nam sang xu hướng hiện đại, văn minh, xanh sạch, ưu tiên phát triển cả kinh tế số, để hướng tới phát triển bền vững, giảm các tắc nghẽn không đáng có gây lãng phí nguồn lực, cản trở tăng trưởng. 

- Trân trọng cảm ơn chuyên gia đã dành thời gian trao đổi với Reatimes!