Phá bỏ Hàm cá mập, giải phóng không gian cho quảng trường
Mới đây, UBND TP. Hà Nội đã yêu cầu các đơn vị liên quan sớm nghiên cứu, xây dựng quy hoạch cải tạo không gian, xây dựng công viên, không gian mở tại khu vực phía đông hồ Hoàn Kiếm. Dự kiến, Hà Nội sẽ phá bỏ tòa nhà "Hàm cá mập" (phố Đinh Tiên Hoàng) để cải tạo, chỉnh trang lại quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục.
Đáng chú ý, nhiều chuyên gia về kiến trúc, quy hoạch đều ủng hộ, cho rằng đây là điều cần thiết để mở rộng không gian phát triển văn hóa, cộng đồng cho khu vực hồ Hoàn Kiếm.
Hà Nội sẽ phá bỏ tòa nhà Hàm cá mập (phố Đinh Tiên Hoàng) để cải tạo, chỉnh trang lại quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục.
Trao đổi với Reatimes, TS.KTS. Trương Văn Quảng, Phó Tổng Thư ký Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam đánh giá, khu vực Hồ Hoàn Kiếm không chỉ là di sản văn hoá của Hà Nội mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa, giá trị lịch sử quan trọng đối với cả nước. Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục từng gắn liền với phong trào yêu nước đầu thế kỷ 20, do các sĩ phu như Lương Văn Can, Nguyễn Quyền lãnh đạo. Vào những năm 1970, trước thời kỳ đổi mới, khu vực này chưa có nhiều công trình cao tầng, chủ yếu là các tòa nhà thấp tầng, ngoại trừ Tòa thị chính và Bưu điện Bờ Hồ.
Trước ý nghĩa lịch sử quan trọng của khu vực này, TS.KTS. Trương Văn Quảng đề xuất Hà Nội cần từng bước phá bỏ các công trình cao tầng quanh Hồ Hoàn Kiếm, thay vào đó mở rộng không gian công cộng để phục vụ người dân, giữ gìn cảnh quan và giá trị di sản của khu vực.
"Việc quy hoạch lại khu vực Hồ Gươm còn xuất phát từ thực tiễn địa điểm này mỗi năm có hàng trăm sự kiện lớn nhỏ. Ngoài việc tổ chức không gian đi bộ Hồ Gươm vào dịp cuối tuần, các dịp kỷ niệm lớn của đất nước, thành phố đều tổ chức hoạt động văn hóa nghệ thuật. Tuy nhiên, không gian công cộng ở Hồ Gươm đang chật hẹp. Đông Kinh Nghĩa Thục là quảng trường duy nhất ở khu vực, diện tích chỉ khoảng 5.000m2. Mỗi lần diễn ra các sự kiện lớn, chính quyền đều tổ chức cấm hoặc hạn chế phương tiện lưu thông, hạn chế người tham gia khi thấy nguy cơ quá tải", lãnh đạo Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam nhận định.
TS.KTS. Trương Văn Quảng, Phó Tổng Thư ký Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam
Hà Nội đã nhiều lần tổ chức các cuộc thi cải tạo nhằm nâng cao chất lượng không gian khu vực phía đông Hồ Gươm, đặc biệt là quanh Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Trong đó, nhiều phương án đã được đề xuất để gia tăng không gian sinh hoạt, không gian công cộng. Một số ý tưởng từng được đưa ra liên quan đến việc di dời các công trình không có giá trị di sản hoặc công trình của cơ quan nhà nước nhằm tối ưu hóa cảnh quan đô thị.
Hiện nay, thành phố đang xem xét phương án gỡ bỏ tòa nhà "Hàm cá mập". Thực tế, ngay từ khi xây dựng, công trình "Hàm cá mập" đã vấp phải nhiều ý kiến trái chiều do thiết kế không hài hòa với cảnh quan khu vực. Tuy nhiên, vì chi phí xây dựng lớn, việc tháo dỡ, di dời chưa thể thực hiện ngay mà chỉ dừng lại ở cải tạo, nâng cấp.
Theo TS.KTS. Trương Văn Quảng, công trình này đang chủ yếu phục vụ hoạt động kinh doanh, không còn giữ vai trò như một tài nguyên di sản văn hóa của khu vực, không đóng góp đáng kể vào sinh hoạt cộng đồng. Chuyên gia này cũng bày tỏ sự tiếc nuối khi công trình kiến trúc này không còn giữ nguyên thiết kế ban đầu của TS. Tạ Xuân Vạn, mà đã có nhiều thay đổi do tác động của cộng đồng, từ màu sắc cho đến hình khối.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu tháo dỡ đã được ấp ủ từ lâu và hiện đang được thành phố chỉ đạo xem xét. Bên cạnh "Hàm cá mập", các công trình như trụ sở Sở Văn hóa và Thể thao, Viện Văn học (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), Chi cục Dân số Hà Nội, trụ sở Điện lực Hoàn Kiếm… cũng đang nằm trong diện đề xuất di dời để cải tạo không gian.
"Dù vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều, nhưng với định hướng đưa văn hóa trở thành một ngành công nghiệp sáng tạo trong hệ thống UNESCO, Hà Nội đang từng bước đổi mới không gian đô thị. Nếu được triển khai hợp lý, việc quy hoạch khu vực Hồ Gươm sẽ góp phần nâng cao giá trị cảnh quan và thúc đẩy sự phát triển bền vững của phố cổ trong tương lai", TS.KTS. Trương Văn Quảng khẳng định.
Đồng tình với chủ trương nghiên cứu mở rộng không gian công cộng khu vực Hồ Gươm, KTS. Trần Huy Ánh, Ủy viên thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội cho rằng việc này là cần thiết trong bối cảnh dân số Hà Nội đã tăng mạnh. Trước đây, quy hoạch thành phố được xây dựng cho khoảng 250.000 dân, nhưng hiện nay con số này đã lên gần 10 triệu, khiến việc mở rộng không gian công cộng, đặc biệt tại khu vực Hồ Gươm, trở nên tất yếu.
"Cá nhân tôi rất ủng hộ quyết tâm phá bỏ, di dời nhiều công trình ở khu vực Hồ Gươm để nhường chỗ cho không gian công cộng. Đây là một tư duy đột phá khi đặt lợi ích văn hóa, cảnh quan lên trên lợi ích vật chất, góp phần kiến tạo không gian xứng tầm với một Thủ đô nghìn năm văn hiến," KTS. Trần Huy Ánh bày tỏ.
Cần quy hoạch theo hướng phát triển không gian ngầm
Cũng theo TS.KTS. Trương Văn Quảng, việc cần thiết lúc này là phải tiếp nối tiền lệ như trước đây, TP. Hà Nội cần tiếp tục tổ chức thêm các cuộc thi cải tạo khu vực Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục để hoàn thiện quy hoạch tổng thể khu vực, đảm bảo sự hài hòa giữa di sản đô thị, kiến trúc cảnh quan và sự kết nối giữa giá trị truyền thống với xu hướng hiện đại.
Mục tiêu của cuộc thi là tạo ra một không gian vừa giữ được nét cổ kính đặc trưng của khu vực Hồ Gươm, vừa phản ánh sự phát triển của Hà Nội trong kỷ nguyên mới. Thành phố sẽ nghiên cứu, lựa chọn, bàn giao cho đơn vị có đủ năng lực để nghiên cứu, thiết kế và trình phương án. Các phương án này sẽ được xem xét, thẩm định thông qua Hội đồng tư vấn, Hội đồng thẩm định và các chuyên gia pháp lý trước khi được phê duyệt triển khai.
Bên cạnh đó, TS.KTS. Trương Văn Quảng cho rằng, việc điều chỉnh quy hoạch ngày càng có ý nghĩa hơn khi tuyến metro Nam Thăng Long – Trần Hưng Đạo dự kiến sẽ có nhà ga C9 kết nối với khu vực Nhà hát Lớn.
Đặc biệt, sau khi dỡ bỏ tòa nhà "Hàm cá mập", chuyên gia đề xuất cần xây mới cả phần kiến trúc ở dưới lòng đất để tối ưu hóa giá trị sử dụng của khu đất này. Nếu kết hợp quy hoạch mở rộng không gian quanh Hồ Gươm với phát triển hạ tầng ngầm, Hà Nội có thể tạo nên một quảng trường rộng rãi, tăng cường kết nối với khu phố cổ. Điều này không chỉ cải thiện chất lượng đô thị mà còn mở ra cơ hội phát triển theo hướng kết hợp giữa truyền thống và hiện đại.
Dựa trên kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới, ông Nguyễn Tiến Đạt, Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Hà Nội cũng cho biết, việc phát triển công trình ngầm tại Hà Nội là cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng gia tăng.
Tại các nước châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc hay Singapore, hệ thống công trình ngầm rất phổ biến, giúp tối ưu hóa không gian sử dụng trên mặt đất. Nếu áp dụng mô hình này, Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục có thể trở thành một không gian văn hóa mở rộng, phục vụ tổ chức sự kiện, triển lãm và các hoạt động cộng đồng.
"Khi các chức năng như bãi đỗ xe, trung tâm thương mại, dịch vụ… được bố trí dưới lòng đất, diện tích mặt đất sẽ được giải phóng để tạo thêm không gian công cộng phục vụ người dân và du khách. Việc xây dựng công trình ngầm cũng giúp hạn chế sự xuất hiện của các tòa nhà cao tầng quanh Hồ Hoàn Kiếm, góp phần bảo tồn tầm nhìn và cảnh quan khu vực," ông Nguyễn Tiến Đạt nêu quan điểm.
Việc phát triển hạ tầng ngầm không chỉ giúp giải quyết vấn đề quỹ đất hạn chế tại khu vực trung tâm mà còn tạo điều kiện để Hà Nội xây dựng một không gian đô thị hiện đại, hài hòa giữa bảo tồn và phát triển. Nếu được triển khai đúng hướng, đây có thể là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao chất lượng không gian sống, đồng thời thúc đẩy du lịch và các hoạt động văn hóa tại khu vực Hồ Gươm./.
