Theo UBND tỉnh Quảng Ngãi, trong các năm qua, công suất khai thác bảo đảm so với nhu cầu sử dụng cát xây dựng trên địa bàn tỉnh (không tính cho cao tốc Quảng Ngãi - Hoài Nhơn vì có cơ chế riêng), giá cát là vật liệu xây dựng thông thường được quản lý vận hành theo cơ chế thị trường ổn định. Tuy nhiên, trong giai đoạn từ cuối năm 2022 đến nay, do nguồn cung nhỏ hơn nhu cầu sử dụng rất nhiều, dẫn đến giá cát bị đẩy lên rất cao so với giá các năm trước.
Chỉ định cấp phép mỏ đất?
Để giải quyết tình trạng khan hiếm này, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã chỉ đạo Sở Tài nguyên và Môi trường đẩy nhanh thủ tục cấp phép khai thác 11 mỏ cát đã đấu giá thành trong năm 2022 và đầu năm 2023 với trữ lượng dự báo hơn 4,2 triệu m3.
Đồng thời, UBND tỉnh đã bổ sung danh mục hàng hóa là cát làm vật liệu xây dựng thuộc diện phải kê khai giá. Do đó, UBND tỉnh dự báo, trong thời gian tới, giá cát sẽ “bình ổn” và cơ bản đáp ứng nhu cầu sử dụng cho xây dựng.
Trong khi đó, công tác quản lý nguồn vật liệu đắp, san nền các dự án đầu tư nổi lên nhiều vấn đề. Theo UBND tỉnh này, nguồn đất làm vật liệu san lấp trên địa bàn tỉnh được quy hoạch là rất lớn. Đồng thời, UBND tỉnh đã khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác đối với đất đồi dùng làm vật liệu san lấp, cơ bản đáp ứng đủ nhu cầu cho các dự án đầu tư công.
Tuy nhiên, tài liệu chúng tôi thu thập được thể hiện, UBND tỉnh này vừa thừa nhận, công tác quản lý nguồn vật liệu đất đắp còn nhiều bất cập. Cụ thể, các mỏ đất đa số được khoanh định và cấp chỉ định cho các doanh nghiệp để phục vụ cho các công trình đầu tư công, nhưng các doanh nghiệp được cấp mỏ thì đa số không liên quan gì đến thi công công trình đầu tư công mà chỉ bán lại đất đắp cho các nhà thầu thi công các công trình này, làm tăng giá thành vật liệu đất đắp. Do đó, nhiều dự án đầu tư công khi triển khai xây dựng rất bị động về nguồn đất san lấp, làm ảnh hưởng đến tiến độ triển khai dự án và kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công.
Ngày 15/5/2023, báo cáo đến Bộ Nội vụ về tình hình sản xuất kinh doanh, đầu tư công, xây dựng hạ tầng và xuất nhập khẩu trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, ông Đặng Văn Minh, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi thừa nhận nguyên nhân của thực trạng này là công tác khoanh định mỏ vật liệu để phục vụ cho các dự án đầu tư công chưa cụ thể.
“Các chủ đầu tư chỉ dựa vào quy hoạch khoáng sản chung của tỉnh để tổ chức khảo sát, lập dự án, nhưng chưa khảo sát kỹ về các mỏ đã được cấp phép hay chưa, trữ lượng bao nhiêu, có đáp ứng cho dự án hay không, chủ mỏ có được phép cung cấp đất cho dự án hay không”, người đứng đầu chính quyền tỉnh Quảng Ngãi báo cáo.
Mặt khác, công tác chuẩn bị nguồn vật liệu trong quá trình lập báo cáo nghiên cứu khả thi chưa được các nhà đầu tư quan tâm đúng mức, chưa xác định cụ thể mỏ vật liệu cho dự án, đến khi triển khai thi công, các nhà thầu phải tự tìm kiếm nguồn vật liệu để thi công nên rất bị động, tạo điều kiện cho các chủ mỏ gần dự án cho thể găm hàng, ép giá, gây khó khăn cho nhà thầu thi công.
Đó là chưa kể, đơn vị tư vấn chưa làm tròn nhiệm vụ điều tra, khảo sát mỏ vật liệu trong quá trình lập dự án đầu tư; chưa đề xuất mỏ vật liệu trong hồ sơ dự án hoặc tham chiếu các mỏ đã được cấp phép khai thác để lập dự án, nên đến khi triển khai thi công, các mỏ này không đủ tính pháp lý vì không có tên trong Giấy phép khai thác khoáng sản đã cấp hoặc hết trữ lượng.
Không dễ quản lý hoạt động khai thác và giá bán?
Theo tìm hiểu của phóng viên, ngày 24/9/2022, Công ty TNHH MTV Thịnh Hưng kê khai giá đất đắp và san lấp dùng làm vật liệu xây dựng tại mỏ đất Trường Bắn, Thao trường huấn luyện huyện Mộ Đức, gửi đến Sở Xây dựng để cơ quan này thẩm định và công bố giá. Thế nhưng, hồ sơ kê khai giá đất của công ty này lại không có Bảng phân tích giá đất và các chứng từ, bảng dự toán chi tiết.
Theo Sở Xây dựng, hồ sơ kê khai giá đất của doanh nghiệp phải có văn bản kê khai giá; bảng phân tích chi phí giá đất làm vật liệu đắp và san lấp công trình. Trong đó, nội dung các chi phí cấu thành giá đất đắp theo hướng dẫn tại Công văn số 872/HD-SXD ngày 18/5/2022 của Sở Xây dựng hướng dẫn bổ sung phương pháp xác định giá đất làm vật liệu đắp và san lấp công trình trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Cùng với đó, hồ sơ phải có là chứng từ hoặc dự toán chi phí phải bổ sung để phục vụ công tác thẩm định.
Mới đây, ngày 15/3/2023, Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Quốc Tiến cũng xây dựng Bảng niêm yết giá cát vàng dùng trong xây dựng và giá gạch đất sét nung gửi Sở Xây dựng thẩm định và công bố giá. Tuy nhiên, Sở Xây dựng tỉnh Quảng Ngãi cho rằng, ngày 17/11/2022, Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Quốc Tiến đề nghị công bố giá cát vàng làm vật liệu xây dựng tại mỏ cát thôn Nghĩa Lập, xã Đức Hiệp, huyện Mộ Đức và xã Hành Phước, huyện Nghĩa Hành tại Công văn số 04/CBG-VLXD với giá đề nghị công bố là 136.364 đồng/m3 (chưa bao gồm thuế VAT), Sở Xây dựng tỉnh Quảng Ngãi đã tổng hợp đưa vào công bố giá quý IV/2022 tại Công văn số 37/SXDCL&VL ngày 10/1/2023 là 136.364 đồng/m3 (chưa bao gồm thuế VAT).
Tại Bảng niêm yết giá ghi ngày 15/3/2023, Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Quốc Tiến niêm yết giá cát vàng làm vật liệu xây dựng tại mỏ cát nêu trên là 227.273 đồng/m3 (chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng) tăng 66,67% nhưng không nêu rõ nguyên nhân. Để có cơ sở cập nhật, công bố giá cát vàng làm vật liệu xây dựng theo quy định, Sở Xây dựng tỉnh Quảng Ngãi đề nghị phân tích nguyên nhân, làm rõ nội dung biến động của các yếu tố hình thành giá đã tác động làm tăng giá cát, kèm theo tài liệu chứng minh. Trường hợp Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Quốc Tiến không có văn bản phản hồi hoặc các yếu tố cấu thành giá bất hợp lý có thể vi phạm quy định tại khoản 2, Điều 10 của Luật Giá, Sở Xây dựng tỉnh Quảng Ngãi sẽ tổng hợp báo cáo UBND tỉnh chỉ đạo xử lý theo quy định pháp luật về giá.
Trong khi việc kê khai tăng giá bất thường đang được cơ quan chức năng tiếp tục xử lý, thì hoạt động khai thác của các mỏ đất cũng không dễ quản lý. Theo tìm hiểu của chúng tôi, mỏ đất thôn Thanh Bình, xã Phổ Thuận, thị xã Đức Phổ đã được UBND tỉnh cấp phép khai thác cho Công ty TNHH MTV Đầu tư và Xây lắp HB tại Giấy phép số 29/GP-UBND ngày 4/7/2022. Theo báo cáo của công ty này, từ ngày 1/1/2023 đến 31/3/2023 đơn vị chưa tiến hành khai thác nên chưa kê khai thuế tài nguyên cũng như chưa xuất hóa đơn thuế VAT.
Tuy nhiên, theo Sở Xây dựng tỉnh Quảng Ngãi tại văn bản số 796/SXD-CL&VL ngày 27/4/2023 về việc báo cáo kết quả kiểm tra giá bán đất làm vật liệu đắp, cát xây dựng thực tế so với giá kê khai, niêm yết và công bố giá của Sở Xây dựng Quảng Ngãi, từ ngày 1/4/2023 đến ngày 18/4/2023, Công ty Công ty TNHH MTV Đầu tư và Xây lắp HB đã khai thác 38.389,95m3 và đã xuất hóa đơn thuế VAT cho 3 đơn vị (Công ty TNHH Hoàng Yên 10.543,25m3; Công ty TNHH Thành Trung 18.861,5m3; Công ty cổ phần 19/8 Quảng Ngãi 8.985,2m3) với đơn giá là 34.230 đồng/m3 chưa bao gồm thuế VAT.
Sở Xây dựng tỉnh Quảng Ngãi còn nhận thấy, trong quá trình khai thác xuất hiện nhiều đá lẫn trong đất, nên phát sinh nhiều chi phí để phá đá mới khai thác được. Sở Xây dựng đã thực hiện kiểm tra hiện trường mỏ đất, nhận thấy mỏ đất có đang hoạt động và có nhiều tảng đá trong khu vực mỏ, các thiết bị máy xúc, máy đục đá đang hoạt động để khai thác đất.
Về giá bán cát, Công ty TNHH Xây dựng và Quảng cáo Hồng Sang được UBND tỉnh cấp Giấy phép khai thác số 51/GP-UBND ngày 10/9/2020 gồm cát làm vật liệu xây dựng thông thường và cát làm vật liệu san lấp trong diện tích Dự án Nạo vét đất, cát bồi lấp công trình tiêu úng, thoát lũ, chống sạt lở vùng hạ lưu sông Thoa thuộc phường Phổ Quang và phường Phổ Văn, thị xã Đức Phổ.
Theo báo cáo của công ty này, họ có bán cát san nền và cát xây dựng cho Công ty Cổ phần xây dựng Phú Hòa với tổng khối lượng 203,21m3 và đã xuất đầy đủ hóa đơn giá trị gia tăng theo quy định. Trong đó, cát san lấp bán với giá là 63.636,36 đồng/m3 (chưa bao gồm thuế VAT) và cát xây dựng là 136.363,64 đồng/m3 và 181.818,18 đồng/m3 (chưa bao gồm thuế VAT).
