Quảng Ninh: Từ miền đất di sản đến khát vọng "trung tâm du lịch xanh"

Hướng tới năm 2030, tầm nhìn 2045, Quảng Ninh nuôi dưỡng khát vọng trở thành trung tâm du lịch xanh, du lịch biển đảo hàng đầu cả nước và đủ sức cạnh tranh, vươn tầm thành trung tâm du lịch quốc tế. Triết lý “xanh” được Quảng Ninh lan tỏa từ tư duy kiến tạo của chính quyền đến chiến lược đầu tư của doanh nghiệp - hiện diện trong từng điểm đến, từng sản phẩm du lịch đột phá, đẳng cấp, có trách nhiệm.

Một chuỗi giá trị xanh đang dần hình thành với các loại hình thân thiện, thích ứng với môi trường như du lịch MICE, nghỉ dưỡng cao cấp - sinh thái, chăm sóc sức khỏe, du lịch văn hóa, lễ hội… chú trọng chiều sâu, chất lượng, hướng tới dòng khách chi tiêu cao. Song song với đó là đầu tư cho hạ tầng bền vững, tăng cường kết nối liên vùng, thúc đẩy kinh tế đêm theo hướng văn minh, kiểm soát chặt chẽ và giảm thiểu tác động đến môi trường - để phát triển nhưng không đánh đổi, và tăng trưởng luôn song hành cùng gìn giữ.

Từ thực tế quan sát và góc nhìn của chuyên gia quy hoạch nghiên cứu sâu về phát triển bền vững gắn với tăng trưởng xanh - ESG, PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên, Chủ tịch Viện Khoa học Công nghệ Đô thị xanh nhìn nhận, Quảng Ninh đang tạo nên dấu ấn khác biệt trên bản đồ du lịch trong nước cũng như ngày càng khẳng định vị thế quốc tế khi theo đuổi mục tiêu phát triển du lịch xanh, biến những thách thức về môi trường, cảnh quan vùng di sản thành động lực nâng cấp toàn bộ chuỗi giá trị tăng trưởng. Theo ông, cách tiếp cận này cho thấy Quảng Ninh không chỉ dừng lại ở việc “giảm tác động” mà đang tiến tới “tái cấu trúc cách thức phát triển”.

“Quảng Ninh đang từng bước chuyển áp lực bảo tồn thành lợi thế cạnh tranh, khi môi trường được bảo vệ tốt hơn thì sức hấp dẫn của điểm đến càng tăng, thời gian lưu trú dài hơn và khả năng chi trả của du khách cao hơn. Đó cũng là nền tảng để hình thành chuỗi giá trị du lịch xanh có chiều sâu, tạo dư địa tăng trưởng dài hạn, đồng thời nâng cao hình ảnh và vị thế của tỉnh như một hình mẫu về phát triển du lịch gắn với tăng trưởng xanh và trách nhiệm với môi trường”, chuyên gia đúc kết.

Trong cuộc trao đổi sâu hơn với Reatimes, PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên nhiều lần nhấn mạnh, điểm khác biệt của Quảng Ninh nằm ở chỗ tỉnh đã tiếp cận du lịch xanh như một chiến lược tích hợp, gắn chặt với quy hoạch đô thị, hạ tầng, công nghệ, quản trị tài nguyên và chuẩn mực ESG, thay vì những giải pháp rời rạc, mang tính phong trào. Việc đặt các yêu cầu bảo vệ môi trường, gìn giữ cảnh quan di sản vào trung tâm của quá trình ra quyết định đầu tư đã buộc hệ thống doanh nghiệp, điểm đến và dịch vụ du lịch phải đổi mới mô hình vận hành, nâng cao chất lượng sản phẩm, gia tăng giá trị trải nghiệm.

“Quảng Ninh không chạy theo số lượng dự án hay tăng trưởng ngắn hạn, mà ưu tiên thu hút những doanh nghiệp lớn, có năng lực tài chính, tư duy xanh và trách nhiệm xã hội cao, đủ khả năng cùng địa phương kiến tạo các sản phẩm du lịch đẳng cấp, hài hòa với cảnh quan, di sản. Định hướng này giúp tỉnh từng bước hình thành hệ sinh thái du lịch đẳng cấp, hướng tới dòng khách có mức chi tiêu cao, thời gian lưu trú dài, qua đó nâng cao giá trị tăng trưởng thay vì gia tăng áp lực lên môi trường và hạ tầng”, PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên nhìn nhận.

- Từ năm 2013, Quảng Ninh đã đặt mục tiêu chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh” - dịch chuyển từ các hoạt động khai thác khoáng sản, than… sang phát triển du lịch xanh bền vững, chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu quả, có trọng tâm, trọng điểm, để “ngành công nghiệp không khói” trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong cơ cấu GDP của tỉnh. Năm 2023, tại Quyết định số 2256/QĐ-UBND phê duyệt đề án phục hồi và phát triển bền vững ngành du lịch đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Quảng Ninh đã tái khẳng định mục tiêu “phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh và bền vững, gắn với bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống”. Trong 2 năm qua, hàng trăm sản phẩm du lịch xanh ra đời, góp phần giúp tỉnh khẳng định vị thế của một “điểm đến xanh” trên bản đồ du lịch trong và ngoài nước.

Có thể thấy, Quảng Ninh đã sớm quan tâm đến tăng trưởng xanh thông qua du lịch và kiên định theo đuổi mục tiêu này để tái cấu trúc nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Từ góc độ quy hoạch và phát triển bền vững, theo ông, điều gì khiến tỉnh kiên định theo đuổi con đường này?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Nếu nhìn Quảng Ninh trong tiến trình phát triển dài hạn, có thể thấy tăng trưởng xanh, với du lịch xanh là trụ cột, không phải là một khẩu hiệu hay lựa chọn mang tính xu hướng, mà là kết quả của một quá trình tự nhận diện rất rõ ràng về giới hạn và lợi thế của tỉnh.

Quảng Ninh là địa phương điển hình của mô hình phát triển dựa vào tài nguyên “nâu” trong nhiều thập kỷ - tức các nguồn tài nguyên không tái tạo như than, khoáng sản, cùng các ngành công nghiệp nặng, tiêu hao nhiều năng lượng và tạo áp lực lớn lên môi trường, không gian và cảnh quan.

Mô hình tăng trưởng “nâu” (Brown growth model) từng đóng vai trò quan trọng, thậm chí mang tính quyết định trong giai đoạn đầu công nghiệp hóa, tạo việc làm, đóng góp ngân sách, hình thành nền tảng hạ tầng và đô thị. Tuy nhiên, đặc điểm cố hữu của loại tài nguyên này là hữu hạn, giá trị gia tăng không cao nếu khai thác thô, trong khi chi phí môi trường và xã hội ngày càng lớn. Với Quảng Ninh, áp lực đó không chỉ nằm ở ô nhiễm hay suy giảm môi trường sống, mà còn ở sự xung đột trực tiếp với các giá trị thiên nhiên và di sản có tầm vóc toàn cầu như Vịnh Hạ Long, hệ sinh thái biển - đảo, cảnh quan ven bờ và không gian văn hóa vùng mỏ.

Chính sự đối lập này buộc Quảng Ninh phải sớm đặt ra câu hỏi căn bản: Tiếp tục kéo dài mô hình “nâu” hay tìm một con đường phát triển mới có khả năng duy trì tăng trưởng trong dài hạn. Trong bối cảnh đó, du lịch xanh chính là lời giải. Khác với tài nguyên “nâu”, tài nguyên du lịch nếu được quản lý tốt sẽ là nguồn lực có khả năng tái tạo, thậm chí gia tăng giá trị theo thời gian. Cảnh quan được bảo tồn tốt hơn thì sức hấp dẫn của điểm đến càng tăng; di sản được gìn giữ tốt hơn thì giá trị kinh tế, văn hóa và thương hiệu địa phương càng lớn.

Có thể nói, chuyển từ “nâu” sang “xanh” ở Quảng Ninh không phải là sự phủ định vai trò lịch sử của khai thác tài nguyên, mà là một bước chuyển cần thiết để thoát khỏi giới hạn của mô hình cũ. Du lịch xanh trở thành con đường để tỉnh vừa giải quyết bài toán môi trường, vừa tạo ra động lực tăng trưởng mới - ổn định hơn, có chiều sâu hơn và phù hợp hơn với yêu cầu phát triển bền vững trong bối cảnh hiện tại và tương lai.

- Như ông nói, Quảng Ninh phải đối diện trực tiếp với bài toán dung hòa giữa phát triển và bảo tồn các giá trị thiên nhiên, di sản có tầm vóc toàn cầu. Ông có thể phân tích rõ hơn, tại sao du lịch xanh lại là lựa chọn phù hợp để giải quyết xung đột này và chuyển hóa hiệu quả nhất các giá trị thiên nhiên, di sản thành động lực tăng trưởng bền vững?

PGS.TS. KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Trước hết, cần nhìn nhận rằng, Quảng Ninh là địa phương sở hữu hệ tài nguyên du lịch biển đảo và di sản đặc sắc bậc nhất cả nước, thậm chí mang tầm khu vực và quốc tế. Với hơn 2.000 hòn đảo lớn nhỏ, đường bờ biển dài khoảng 250km và diện tích mặt biển tương đương diện tích đất liền, tỉnh có lợi thế vượt trội để phát triển du lịch biển, đảo gắn với sinh thái và cảnh quan tự nhiên.

Trong đó, Vịnh Hạ Long - Di sản thiên nhiên thế giới ba lần được UNESCO vinh danh và được công nhận là Kỳ quan thiên nhiên mới của thế giới là biểu tượng tiêu biểu nhất cho giá trị toàn cầu mà Quảng Ninh đang sở hữu. Cùng với vịnh Bái Tử Long, Cô Tô, Trà Cổ, hệ thống các không gian biển đảo này không tồn tại một cách tách biệt, mà đang dần hình thành một quần thể cảnh quan liên hoàn, kết nối với vịnh Lan Hạ, quần đảo Cát Bà (Hải Phòng), tạo nên “tổ hợp không gian di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long mở rộng” - một trong những vùng du lịch biển đảo hấp dẫn hàng đầu Đông Nam Á.

Không chỉ có tài nguyên thiên nhiên, Quảng Ninh còn sở hữu chiều sâu đặc biệt về di sản văn hóa - tâm linh, tiêu biểu là quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc cũng đã được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới. 

Sự hội tụ hiếm có giữa di sản thiên nhiên và di sản văn hóa đã tạo cho Quảng Ninh một nền tảng phát triển du lịch độc đáo, nơi cảnh quan, lịch sử, tâm linh và bản sắc văn hóa đan xen, bổ trợ lẫn nhau.

Nhưng cũng chính mật độ di sản dày đặc và giá trị toàn cầu ấy khiến bài toán phát triển của Quảng Ninh trở nên nan giải hơn. Phát triển không chỉ là tăng trưởng kinh tế, mà luôn đi kèm nguy cơ xung đột trực tiếp với bảo tồn, bởi các giá trị di sản này khó có thể tái tạo và có sức chịu tải rất giới hạn.

Do vậy, để lý giải vì sao du lịch xanh là lựa chọn phù hợp nhất trong việc dung hòa giữa phát triển và bảo tồn ở Quảng Ninh, cần nhìn vấn đề này từ cả ba góc độ: Bản chất tài nguyên, logic kinh tế và cách thức quản trị phát triển.

Thứ nhất, xét về bản chất tài nguyên, các giá trị thiên nhiên và di sản của Quảng Ninh, đặc biệt là Vịnh Hạ Long và hệ sinh thái biển, đảo là những tài sản có giá trị toàn cầu nhưng cũng vô cùng nhạy cảm. Không thể “khai thác” chúng theo nghĩa truyền thống như tài nguyên khoáng sản hay đất đai, bởi mỗi sự can thiệp thô bạo đều có nguy cơ gây tổn thương khó có thể phục hồi. Trong bối cảnh đó, du lịch, nếu được tổ chức theo hướng xanh và có kiểm soát là một trong số ít lĩnh vực cho phép khai thác giá trị của di sản mà không làm tiêu hao bản thân di sản.

Thứ hai, xét về logic kinh tế, du lịch xanh cho phép chuyển dịch mô hình tăng trưởng từ “số lượng” sang “chất lượng”. Thay vì tăng trưởng dựa trên khai thác tài nguyên hữu hạn hay mở rộng không gian bằng mọi giá, du lịch xanh tập trung vào gia tăng giá trị trải nghiệm, kéo dài thời gian lưu trú và nâng cao mức chi tiêu của du khách. Với Quảng Ninh, điều này đặc biệt quan trọng, bởi tỉnh không thiếu tài nguyên, vấn đề là khai thác sao cho mỗi đơn vị tài nguyên mang lại giá trị kinh tế cao hơn nhưng áp lực môi trường thấp hơn. Du lịch xanh, vì vậy, trở thành công cụ để chuyển hóa lợi thế tự nhiên thành giá trị kinh tế bền vững, thay vì tiêu hao dần nguồn lực.

Thứ ba, về cách thức quản trị và quy hoạch, du lịch xanh tạo ra một khung tiếp cận buộc các bên tham gia, từ chính quyền, doanh nghiệp đến cộng đồng đều phải thay đổi tư duy phát triển. Khi lấy bảo tồn làm điều kiện tiên quyết, các quyết định về quy hoạch không gian, lựa chọn dự án, quy mô đầu tư, công nghệ vận hành hay quản lý dòng khách đều phải tuân theo sức chịu tải của môi trường và di sản. Điều này giúp giảm xung đột trực tiếp giữa phát triển và bảo tồn, bởi phát triển được “thiết kế” ngay từ đầu để không vượt quá giới hạn cho phép. Ở góc độ này, du lịch xanh không chỉ là một ngành kinh tế, mà là cơ chế điều tiết phát triển, giúp thiết lập lại mối quan hệ hài hòa giữa con người, không gian và tài nguyên.

Trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh quốc tế, du lịch xanh còn giúp Quảng Ninh nâng cao vị thế và hình ảnh điểm đến. Những di sản được bảo tồn tốt, những điểm đến phát triển có trách nhiệm không chỉ hấp dẫn du khách chất lượng cao, mà còn tạo dựng niềm tin với các nhà đầu tư dài hạn. Chính điều đó giúp tăng trưởng không chỉ bền vững về môi trường, mà còn bền vững về kinh tế và xã hội.

Với một địa phương có cả một “kho tàng” tài nguyên thiên nhiên, di sản văn hoá như Quảng Ninh, sẽ không quá lời khi nói, chuyển đổi từ “nâu” sang “xanh” thông qua du lịch xanh là con đường khả thi nhất để tỉnh có thể bứt lên một cách bền vững. 

- Để hiện thực hóa khát vọng trở thành trung tâm du lịch xanh mang tầm quốc tế, vai trò đồng hành của doanh nghiệp là rất quan trọng. Trên thực tế, trong nhiều năm qua, Quảng Ninh không chỉ thu hút được dòng vốn lớn vào du lịch, mà còn hấp dẫn các nhà đầu tư có tầm nhìn dài hạn, gắn với tư duy phát triển xanh. Ông nhìn nhận như thế nào về năng lực điều phối, kiến tạo cũng như khả năng “tập hợp sức mạnh”, tạo dựng niềm tin của Quảng Ninh trong việc trở thành điểm đến chiến lược của các tập đoàn lớn, đồng thời định hướng họ đi cùng mục tiêu tăng trưởng xanh của địa phương?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Đúng vậy. Quảng Ninh không chỉ dừng lại ở việc đặt ra một khát vọng lớn, rồi xây dựng chiến lược du lịch xanh, mà còn biến chiến lược đó thành một hệ sinh thái thu hút đầu tư bền vững và sáng tạo. Khả năng “tập hợp được sức mạnh” và tạo dựng niềm tin của Quảng Ninh đối với các nhà đầu tư lớn không đến từ một yếu tố đơn lẻ, mà là kết quả của một hệ thống các lựa chọn chiến lược nhất quán, được triển khai bền bỉ trong nhiều năm.

Niềm tin trước hết được tạo dựng nhờ tầm nhìn phát triển rõ ràng và ổn định. Quảng Ninh đã định vị du lịch xanh không chỉ là sản phẩm đầu tư mà là trục chiến lược trong quy hoạch phát triển tổng thể, với mục tiêu đến 2030 trở thành trung tâm du lịch khu vực và mang tầm quốc tế. Điều quan trọng là tầm nhìn này không thay đổi theo nhiệm kỳ hay theo biến động thị trường, mà được cụ thể hóa liên tục trong quy hoạch, kế hoạch phát triển, các đề án ngành và chính sách thu hút đầu tư. Với các tập đoàn lớn, đặc biệt là những nhà đầu tư có tầm nhìn dài hạn, sự ổn định chiến lược chính là yếu tố đầu tiên tạo dựng niềm tin.

Cùng với đó, Quảng Ninh thể hiện rõ vai trò chính quyền kiến tạo, đồng hành cùng doanh nghiệp. Tỉnh được đánh giá cao nhiều năm liền về cải cách hành chính, môi trường đầu tư, năng lực điều hành kinh tế cấp tỉnh. Nhưng điều đáng nói là, chính quyền không chỉ “trải thảm đỏ” để thu hút vốn, mà còn định hình rõ không gian phát triển và “luật chơi”: Ưu tiên dự án quy mô lớn, bài bản, gắn với du lịch xanh, du lịch chất lượng cao; hạn chế các dự án manh mún, khai thác ngắn hạn, gây áp lực lên môi trường và di sản. Cách làm này giúp doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn, bởi họ thấy rõ định hướng và giới hạn phát triển.

Một điểm không thể không bàn tới là Quảng Ninh đã đi trước một bước về hạ tầng và kết nối, tạo nền tảng vững chắc cho các dự án du lịch quy mô lớn. Hệ thống cao tốc liên vùng, cảng biển, sân bay quốc tế Vân Đồn, cùng với hạ tầng đô thị, dịch vụ ngày càng hoàn thiện đã giúp tỉnh giảm đáng kể “chi phí rủi ro” cho nhà đầu tư. Đây là yếu tố rất thực tế, bởi với các dự án hàng tỷ USD, hạ tầng không chỉ là điều kiện cần mà còn là cam kết phát triển của chính quyền địa phương.

Điều đáng chú ý còn nằm ở việc Quảng Ninh đã chủ động “chọn nhà đầu tư”, chứ không chỉ chờ nhà đầu tư chọn mình. Việc thu hút các tập đoàn lớn trong lĩnh vực du lịch - nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí, dịch vụ cao cấp gắn với tiêu chí xanh cho thấy tỉnh ưu tiên chất lượng dòng vốn, khả năng lan tỏa và trách nhiệm môi trường - xã hội. Các nhà đầu tư này khi đến với Quảng Ninh không chỉ mang theo vốn, mà còn mang theo tiêu chuẩn quốc tế, kinh nghiệm quản trị và giá trị thương hiệu, góp phần lan tỏa năng lực và uy tín của điểm đến trên thị trường toàn cầu. Điều này tạo ra hiệu ứng “dẫn dắt”: Khi những nhà đầu tư lớn, có uy tín đã hiện diện và triển khai hiệu quả, các nhà đầu tư khác sẽ coi Quảng Ninh là điểm đến an toàn, đáng tin cậy.

Niềm tin của doanh nghiệp còn đến từ năng lực điều phối và giám sát phát triển. Quảng Ninh không buông lỏng quản lý sau cấp phép, mà chú trọng theo dõi tiến độ, chất lượng dự án, gắn trách nhiệm của nhà đầu tư với bảo vệ môi trường, cảnh quan và cộng đồng địa phương. Chính điều này giúp du lịch xanh không chỉ là cam kết trên giấy, mà dần trở thành chuẩn mực trong cách đầu tư và vận hành dự án.

Tổng hòa các yếu tố đó cho thấy, Quảng Ninh đã xây dựng được một hệ sinh thái đầu tư minh bạch, ổn định, có định hướng xanh rõ ràng và cam kết đồng hành. Sự tương thích giữa chiến lược phát triển bền vững của tỉnh và kỳ vọng dài hạn của nhà đầu tư, khiến Quảng Ninh trở thành địa chỉ tin cậy không chỉ để đầu tư vào các dự án quy mô lớn, mà cả để đồng hành trong hành trình phát triển du lịch xanh bền vững.

- Như ông khẳng định, Quảng Ninh đã đi trước một bước về hạ tầng. Có thể thấy một điểm nhấn quan trọng là, tỉnh đã sớm đặt doanh nghiệp tư nhân làm trung tâm trong việc tham gia triển khai các dự án hạ tầng chiến lược từ cao tốc đến sân bay… Theo ông thực tế này cho thấy điều gì và có ý nghĩa như thế nào?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Việc sớm đặt doanh nghiệp tư nhân vào vị trí trung tâm trong việc triển khai các dự án hạ tầng chiến lược đã giúp Quảng Ninh giải được bài toán hạ tầng - một trong những yếu tố quyết định đến thành bại của chiến lược phát triển du lịch xanh.

Bởi trên thực tế, các dự án hạ tầng quy mô lớn đòi hỏi tốc độ, kỷ luật đầu tư và năng lực quản trị rất cao. Việc huy động khu vực tư nhân giúp Quảng Ninh rút ngắn đáng kể thời gian triển khai, bảo đảm chất lượng công trình và tính đồng bộ của hệ thống hạ tầng. Đây là yếu tố then chốt để bảo đảm hạ tầng có thể “đi trước” và tạo nền tảng cho các ngành kinh tế mới, đặc biệt là du lịch xanh và dịch vụ chất lượng cao.

Với những điểm đến có giá trị di sản và sinh thái cao như Quảng Ninh, nếu thiếu hạ tầng kết nối đủ mạnh, du lịch rất dễ rơi vào hai kịch bản: Phát triển cục bộ, manh mún; phụ thuộc vào dòng khách đại trà, chi phí thấp và gây áp lực lớn lên môi trường. Cả hai đều không phù hợp với mục tiêu du lịch xanh. Ở chiều ngược lại, hạ tầng tốt tạo điều kiện cho các dự án đô thị - nghỉ dưỡng chất lượng cao hình thành, cho phép áp dụng các tiêu chuẩn môi trường, vận hành và dịch vụ cao hơn. Tóm lại, nếu thiếu hạ tầng, rất khó thu hút nhà đầu tư dài hạn và càng khó nói đến du lịch xanh đúng nghĩa.

Ở góc độ quy hoạch, hạ tầng kết nối tốt cho phép phân tán dòng khách theo không gian, giảm áp lực tập trung vào các khu vực lõi di sản như Vịnh Hạ Long. Nhờ đó, các vùng mới như Vân Đồn, Cô Tô, Bái Tử Long hay khu vực Yên Tử có điều kiện tham gia vào chuỗi giá trị du lịch, hình thành mạng lưới điểm đến đa dạng hơn. Đây là một giải pháp rất quan trọng để dung hòa giữa phát triển và bảo tồn trong dài hạn.

- Trong hành trình vươn tới khát vọng, theo ông, thách thức mà Quảng Ninh đang phải đối mặt là gì? Và sự kết hợp hiệu quả giữa chính quyền kiến tạo và doanh nghiệp mạnh, có khả năng dẫn dắt đang tạo ra những tác động như thế nào trong việc hóa giải những thách thức đó?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Với Quảng Ninh, có lẽ trong giai đoạn hiện nay, thách thức không còn nằm ở câu chuyện chọn đúng hay sai con đường, mà nằm ở việc giữ được chất lượng phát triển khi quy mô ngày càng lớn. Khi du lịch xanh đã trở thành trụ cột, lượng khách tăng nhanh, dòng vốn đầu tư mạnh, áp lực lên không gian, hạ tầng, môi trường và quản trị điểm đến cũng tăng theo. Đây là một thách thức rất điển hình của các điểm đến thành công: Làm thế nào để không bị cuốn trở lại quỹ đạo phát triển theo số lượng, vốn là điều mà mô hình tăng trưởng “nâu” trước đây từng để lại nhiều hệ lụy.

Một thách thức khác mang tính dài hạn là năng lực quản trị di sản và không gian phát triển phức hợp. Quảng Ninh không chỉ quản lý một điểm đến, mà là một hệ thống gồm di sản thiên nhiên tầm vóc toàn cầu, đô thị du lịch, khu kinh tế, cộng đồng dân cư và các dự án đầu tư quy mô lớn. Việc dung hòa các lợi ích này đòi hỏi tư duy quy hoạch rất tinh tế, kỷ luật phát triển cao và khả năng phối hợp liên ngành chặt chẽ. Chỉ cần buông lỏng ở một khâu, sức ép lên di sản và môi trường có thể xuất hiện rất nhanh.

Chính trong bối cảnh đó, sự kết hợp giữa chính quyền kiến tạo và các doanh nghiệp có năng lực dẫn dắt đang tạo ra những tác động rất đáng chú ý. Vai trò của chính quyền như đã nói không chỉ là quản lý hay cấp phép, mà là người “thiết kế cuộc chơi”: Xác lập tầm nhìn dài hạn, phân định rõ không gian phát triển, đặt ra các chuẩn mực về môi trường, cảnh quan và chất lượng dịch vụ.

Ở chiều ngược lại, các doanh nghiệp mạnh, đặc biệt là những nhà đầu tư có kinh nghiệm phát triển các dự án quy mô lớn đang góp phần nâng chuẩn toàn bộ hệ sinh thái du lịch. Điều này giúp Quảng Ninh tránh được tình trạng phát triển manh mún, thiếu liên kết, vốn là điểm yếu của nhiều địa phương du lịch.

Tác động quan trọng nhất của sự kết hợp này là việc chuyển hóa thách thức thành động lực tái cấu trúc. Áp lực môi trường buộc các dự án phải xanh hơn; áp lực cạnh tranh buộc sản phẩm phải chất lượng hơn; áp lực từ di sản buộc quy hoạch phải tinh gọn và có chiều sâu hơn. Khi chính quyền và doanh nghiệp cùng nhìn về một hướng, những áp lực đó không làm chệch hướng phát triển, mà ngược lại, giúp Quảng Ninh liên tục tự điều chỉnh để đi đúng quỹ đạo tăng trưởng xanh.

Có thể nói, hành trình phía trước của Quảng Ninh sẽ không dễ dàng, nhưng lợi thế lớn nhất của tỉnh hiện nay là đã hình thành được một cơ chế đồng hành tương đối hiệu quả giữa khu vực công và khu vực tư, dựa trên tầm nhìn chung về phát triển bền vững. Nếu giữ được kỷ luật phát triển và không đánh đổi các giá trị nền tảng lấy tăng trưởng ngắn hạn, Quảng Ninh hoàn toàn có cơ sở để hiện thực hóa khát vọng trở thành trung tâm du lịch xanh hàng đầu, không chỉ của Việt Nam mà còn trong khu vực.

- Một trong những chiến lược hành động của Quảng Ninh trong câu chuyện thúc đẩy du lịch xanh là chú trọng phát triển các dự án đô thị, nghỉ dưỡng cao cấp và các sản phẩm du lịch hướng tới dòng khách chi tiêu cao. Đây cũng là vấn đề chuyên gia đã đề cập. Ông có thể phân tích rõ hơn, tại sao đây lại được xem là giải pháp tối ưu để giảm thiểu các thách thức trong quá trình phát triển du lịch xanh?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Việc Quảng Ninh chủ động định hướng phát triển các dự án đô thị, nghỉ dưỡng, du lịch đẳng cấp và tập trung vào phân khúc khách chi tiêu cao, theo tôi, không xuất phát từ mong muốn tạo ra sự khác biệt hình thức, mà là kết quả của một cách tiếp cận rất thực tế trong quản lý phát triển du lịch, hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm du lịch xanh vươn tầm quốc tế.

Khi đứng trước những không gian có giá trị di sản và sinh thái đặc biệt, vấn đề cốt lõi không phải là làm nhiều hay làm ít, mà là làm thế nào để tạo ra giá trị kinh tế cao nhất với mức tác động thấp nhất lên tài nguyên.

Trước hết, cần nhìn thẳng vào một thực tế: Với các điểm đến di sản như Vịnh Hạ Long hay không gian biển đảo của Quảng Ninh, nếu tiếp tục phát triển mô hình du lịch đại trà, dựa vào số lượng sẽ tạo ra áp lực lớn. Khi tăng trưởng được thúc đẩy chủ yếu bằng lượng khách, hệ quả tất yếu là quá tải hạ tầng, gia tăng phát thải, suy giảm cảnh quan và xung đột lợi ích với cộng đồng địa phương. Trong khi đó, phân khúc du lịch chi tiêu cao cho phép đảo ngược logic này: Tạo ra giá trị kinh tế lớn hơn trên mỗi đơn vị không gian và tài nguyên, từ đó giảm áp lực lên môi trường và di sản.

Thứ hai, các dự án đô thị và nghỉ dưỡng cao cấp đóng vai trò rất quan trọng trong việc nâng chuẩn phát triển và quản trị không gian. Những dự án này thường đòi hỏi tiêu chuẩn cao về quy hoạch, kiến trúc, hạ tầng kỹ thuật, xử lý môi trường và dịch vụ vận hành; đồng thời tuân thủ các chuẩn mực xanh quốc tế, thay vì phát triển tự phát, manh mún. Đây là điều đặc biệt cần thiết với Quảng Ninh, nơi không gian phát triển du lịch gắn chặt với các hệ sinh thái nhạy cảm.

Một khía cạnh quan trọng khác là tác động lan tỏa về chất lượng điểm đến. Dòng khách chi tiêu cao thường đi kèm với yêu cầu cao về trải nghiệm, môi trường, văn hóa bản địa và dịch vụ cá nhân hóa. Điều này thúc đẩy toàn bộ chuỗi giá trị du lịch - từ lưu trú, ẩm thực, vận chuyển, đến sản phẩm văn hóa, chăm sóc sức khỏe - phải nâng cấp theo hướng bền vững và chuyên nghiệp hơn. Qua đó, du lịch xanh không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, mà trở thành một hệ thống tiêu chuẩn được “thị trường hóa” một cách tự nhiên.

Từ góc độ kinh tế - xã hội, chiến lược này còn giúp tạo ra việc làm có giá trị gia tăng cao hơn và giảm dần sự phụ thuộc vào lao động giản đơn. Các khu đô thị, du lịch, nghỉ dưỡng cao cấp đòi hỏi nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, có kỹ năng và tư duy dịch vụ, qua đó nâng cao chất lượng nguồn nhân lực địa phương và thu nhập bền vững cho người dân. Đây là một yếu tố rất quan trọng trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng dài hạn.

Quan trọng hơn cả, phát triển phân khúc cao cấp giúp Quảng Ninh kiểm soát tốt hơn nhịp độ và quy mô phát triển. Khi tăng trưởng không bị chi phối bởi mục tiêu “càng đông càng tốt”, chính quyền có nhiều dư địa hơn để quản lý sức tải môi trường, bảo tồn di sản và điều tiết không gian phát triển. Điều này phù hợp với triết lý du lịch xanh: Phát triển có chọn lọc, có kiểm soát và có trách nhiệm.

Tóm lại, việc ưu tiên các dự án đô thị, nghỉ dưỡng cao cấp và dòng khách chi tiêu cao chính là cách Quảng Ninh giải quyết mâu thuẫn cốt lõi giữa phát triển và bảo tồn. Đó không phải là sự lựa chọn dễ dàng, nhưng là lựa chọn hợp lý và bền vững, giúp tỉnh vừa bảo vệ được những giá trị nền tảng, vừa tạo ra tăng trưởng kinh tế chất lượng cao trong dài hạn.

- Theo một khảo sát gần đây của Trip Advisor - một trang web về du lịch nổi tiếng thế giới cho thấy, 34% số du khách sẵn sàng chi trả thêm để ở những khách sạn thân thiện với môi trường, 50% số du khách sẵn sàng chi trả thêm cho những công ty mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương và hoạt động bảo tồn. Điều này khẳng định, du lịch xanh không những là sự bảo đảm cho phát triển du lịch bền vững mà còn là giải pháp giúp gia tăng lượng khách có mức chi tiêu cao và có ý thức, hành động văn minh khi tham gia du lịch.

Ông nghĩ sao về mối liên kết giữa du lịch xanh với đô thị xanh, công nghệ và khả năng thích ứng môi trường - những yếu tố đang ngày càng trở thành nền tảng cho phát triển du lịch đẳng cấp cao tại Quảng Ninh?

PGS.TS. KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Đây là một câu hỏi rất quan trọng, bởi trên thực tế, du lịch xanh không thể tách rời khỏi bối cảnh đô thị và hạ tầng mà nó tồn tại. Nếu chỉ nói đến du lịch xanh ở cấp độ sản phẩm hay điểm đến riêng lẻ, mà không đặt trong mối quan hệ với đô thị xanh, các giải pháp công nghệ và khả năng thích ứng môi trường, thì câu chuyện phát triển bền vững sẽ khó đi vào thực chất.

Du lịch xanh gắn chặt với đô thị xanh vì điểm đến du lịch chính là một phần của không gian đô thị. Đô thị xanh cung cấp nền tảng hạ tầng bền vững cho du lịch xanh, từ giao thông công cộng ít phát thải, không gian xanh, quản lý chất thải - nước thải, đến năng lượng tái tạo và quy hoạch thân thiện môi trường. Một đô thị vận hành “xanh” sẽ giúp giảm phát thải, kiểm soát sức tải môi trường khi lượng khách tăng lên và bảo đảm chất lượng không gian sống và trải nghiệm cho cả người dân lẫn du khách. Nhìn vào Hạ Long, có thể thấy rõ vấn đề này. Khi du lịch tăng trưởng nhanh kéo theo lượng du khách đổ về Hạ Long ngày càng lớn. Không ít thời điểm, đặc biệt vào các dịp lễ, Tết hay mùa cao điểm, điểm đến này rơi vào tình trạng quá tải. Nếu không được kiểm soát hiệu quả, áp lực từ lượng khách lớn có thể gây tác động tiêu cực tới tài nguyên và môi trường di sản, đồng thời làm suy giảm chất lượng dịch vụ cũng như trải nghiệm tổng thể của du khách.

Công nghệ đóng vai trò chất xúc tác, giúp kết nối và tối ưu mối quan hệ giữa phát triển đô thị và du lịch xanh thông qua các giải pháp như du lịch thông minh, quản lý điểm đến bằng dữ liệu số, tiết kiệm năng lượng, kiểm soát lượng khách, giảm phát thải và nâng cao trải nghiệm du khách mà vẫn bảo vệ tài nguyên.

Trong khi đó, thích ứng môi trường và biến đổi khí hậu là điều kiện sống còn: Du lịch xanh chỉ bền vững khi đô thị và điểm đến có khả năng thích ứng với rủi ro khí hậu, thiên tai, nước biển dâng, suy thoái tài nguyên. Điều này thể hiện ở việc lựa chọn vị trí đầu tư an toàn, sử dụng vật liệu bền vững, bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên làm “lá chắn xanh”, từ đó giảm rủi ro và tăng khả năng phục hồi cho điểm đến.

Sự kết hợp giữa quy hoạch xanh, công nghệ thông minh và năng lực thích ứng giúp du lịch không chỉ “xanh” về hình thức mà “xanh” về bản chất và sức chịu đựng lâu dài.

- Ông có thể phân tích rõ hơn về yếu tố công nghệ?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Ở đây, công nghệ giữ vai trò then chốt, không chỉ trong quản trị mà ngay từ khâu xây dựng và phát triển dự án. Với những không gian đặc thù như ven biển, hải đảo hay khu vực cận kề di sản, công nghệ giúp giảm mức độ can thiệp vật lý vào tự nhiên thông qua các giải pháp kỹ thuật tiên tiến: Từ mô phỏng tác động môi trường, thiết kế nền móng, xử lý địa chất - thủy văn, đến vật liệu và phương pháp thi công thân thiện hơn. Điều này đặc biệt quan trọng trong các dự án lấn biển hoặc xây dựng sát vùng di sản, nơi chỉ một sai lệch nhỏ trong thiết kế hay thi công cũng có thể gây hệ quả dài hạn cho hệ sinh thái và cảnh quan.

Song song với đó, công nghệ tiếp tục phát huy vai trò trong giai đoạn vận hành, thông qua các hệ thống giám sát môi trường, quản lý năng lượng, nước và chất thải, cũng như điều tiết dòng khách du lịch. Nhờ vậy, việc phát triển không chỉ dừng lại ở làm đẹp diện mạo, mà còn bảo đảm công trình vận hành hiệu quả, giảm phát thải và thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu.

Điểm đáng ghi nhận ở Quảng Ninh là tỉnh đã nhận thức khá sớm vai trò của công nghệ như một điều kiện bắt buộc khi phát triển du lịch xanh trong không gian nhạy cảm. Việc đầu tư hạ tầng giao thông chiến lược như cao tốc, cảng hàng không quốc tế Vân Đồn, cảng tàu khách quốc tế Hạ Long giúp giảm áp lực giao thông đường bộ và phân tán dòng khách hợp lý. Trong khi đó, các dự án đô thị – nghỉ dưỡng tại Bãi Cháy, Tuần Châu, Vân Đồn hay khu vực Yên Tử ngày càng chú trọng kiểm soát mật độ, tôn trọng địa hình tự nhiên và áp dụng các giải pháp kỹ thuật hiện đại để hạn chế tác động tới cảnh quan và hệ sinh thái.

Có thể nói, sự kết hợp giữa tư duy quy hoạch, công nghệ xây dựng và công nghệ quản lý đã giúp Quảng Ninh từng bước dung hòa được mối quan hệ giữa phát triển du lịch, đô thị hóa và bảo tồn di sản. Đây chính là nền tảng để du lịch xanh không chỉ là mục tiêu, mà trở thành năng lực phát triển thực sự, góp phần nâng cao chất lượng không gian sống và sức cạnh tranh dài hạn của tỉnh.

- Trong chiến lược phát triển du lịch xanh, Quảng Ninh đang chủ động kéo dài mùa du lịch quanh năm và mở rộng không gian trải nghiệm từ khu vực ven biển, di sản ra các vùng miền núi, biên giới. Theo ông, giải pháp này có ý nghĩa như thế nào trong việc giảm áp lực lên môi trường, di sản, đồng thời tái phân bổ dòng khách và lợi ích du lịch theo hướng bền vững hơn?

PGS.TS. KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Đúng vậy. Thay vì để dòng khách dồn nén vào một số điểm quen thuộc như Hạ Long, Cẩm Phả trong những khoảng thời gian ngắn, Quảng Ninh đang chủ động mở rộng “bản đồ du lịch” sang các khu vực còn nhiều dư địa như Bình Liêu, Tiên Yên, Đông Triều, Uông Bí hay Vân Đồn.

Mỗi không gian được định vị bằng những giá trị khác biệt. Bình Liêu với ruộng bậc thang, những triền cỏ lau và văn hóa cộng đồng đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số; Đông Triều, Uông Bí nổi bật với du lịch văn hóa - tâm linh, sinh thái và làng nghề; Tiên Yên giữ được vẻ hoang sơ cùng các lễ hội truyền thống; còn Vân Đồn đóng vai trò như “cánh tay nối dài” của Hạ Long, Cẩm Phả, với vịnh Bái Tử Long và hệ thống đảo giàu tiềm năng sinh thái. Việc mở rộng không gian này giúp hình thành mô hình điểm đến đa trung tâm, đa trải nghiệm, thay vì phát triển dồn nén quanh một lõi di sản.

Cách tiếp cận này không chỉ phá vỡ mô hình du lịch mùa vụ truyền thống, mà còn giúp giảm tình trạng quá tải cục bộ tại các khu vực lõi, tối ưu hiệu quả của hệ thống hạ tầng giao thông, đồng thời nâng cao chất lượng tăng trưởng du lịch.

Ở góc độ môi trường, việc phân tán dòng khách giúp giảm cả những áp lực hữu hình như quá tải hạ tầng, rác thải, lẫn những áp lực vô hình lên hệ sinh thái, tạo điều kiện để thiên nhiên có thời gian phục hồi. Về mặt xã hội, mở rộng không gian du lịch cũng đồng nghĩa với tái phân bổ lợi ích phát triển, đưa cơ hội sinh kế đến nhiều địa bàn và cộng đồng hơn. Khi người dân địa phương trở thành chủ thể tham gia, sáng tạo và hưởng lợi từ du lịch, động lực bảo tồn tài nguyên và gìn giữ văn hóa sẽ hình thành một cách tự nhiên, bền vững.

- Cụ thể, ông đánh giá như thế nào về những giá trị mới mà du lịch xanh đang mang lại cho Quảng Ninh, không chỉ về tăng trưởng kinh tế, mà còn ở việc tái cấu trúc không gian phát triển, nâng cao chất lượng không gian sống và định hình mối quan hệ hài hòa hơn giữa đô thị, di sản và cộng đồng, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh dài hạn của tỉnh?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Cốt lõi của du lịch xanh, theo tôi là tạo ra những sản phẩm và trải nghiệm hài hòa với môi trường tự nhiên, môi trường sống và sức khỏe của cộng đồng, đồng thời nuôi dưỡng sức sống lâu dài của điểm đến. “Xanh” không chỉ là màu của thiên nhiên, mà còn là sự bền bỉ, khả năng tự tái tạo và chiều sâu văn hóa của một vùng đất, điều mà Quảng Ninh đang từng bước hiện thực hóa trên con đường phát triển du lịch bền vững.

Nếu nhìn lại chặng đường hơn 10 năm qua, có thể nói du lịch xanh không chỉ mang lại thêm một ngành kinh tế cho Quảng Ninh, mà đã làm thay đổi chất lượng tăng trưởng và cấu trúc phát triển của toàn tỉnh. Sự khác biệt lớn nhất nằm ở chỗ: Quảng Ninh đã chuyển từ tư duy khai thác tài nguyên theo chiều rộng sang tư duy chuyển hóa giá trị tài nguyên thành tài sản phát triển dài hạn.

Trước đây, trong mô hình tăng trưởng “nâu”, tài nguyên thiên nhiên - từ than, khoáng sản đến cảnh quan - chủ yếu được nhìn nhận như nguồn lực để khai thác trực tiếp. Cách tiếp cận này tạo ra tăng trưởng nhanh, nhưng đi kèm với đó là áp lực môi trường, suy giảm cảnh quan và những giới hạn rất rõ về không gian phát triển, đặc biệt đối với một địa phương sở hữu di sản thiên nhiên có giá trị toàn cầu như Quảng Ninh. Du lịch, nếu có, cũng thường mang tính bổ trợ, manh mún và phụ thuộc nhiều vào khai thác số lượng.

Khi chuyển sang phát triển du lịch xanh, giá trị đầu tiên mà Quảng Ninh tạo ra là sự thay đổi trong cách định giá tài nguyên. Thiên nhiên, di sản và văn hóa không còn là “đầu vào để tiêu dùng”, mà trở thành nền tảng để hình thành các sản phẩm du lịch chất lượng cao, có khả năng tái tạo giá trị theo thời gian. Một cảnh quan được bảo tồn tốt, một di sản được quản lý bài bản không chỉ giữ nguyên giá trị, mà còn gia tăng giá trị kinh tế thông qua trải nghiệm, dịch vụ và thương hiệu điểm đến.

Giá trị thứ hai là tái cấu trúc không gian phát triển. Du lịch xanh buộc Quảng Ninh phải tổ chức lại mối quan hệ giữa đô thị - di sản - không gian tự nhiên.Thay vì phát triển dàn trải, tỉnh từng bước phân vùng rõ ràng: Khu vực bảo tồn nghiêm ngặt, khu vực phát triển dịch vụ chất lượng cao, khu vực trải nghiệm cộng đồng. Điều này như đã nói, sẽ giúp giảm áp lực trực tiếp lên các vùng lõi di sản như Vịnh Hạ Long, đồng thời mở ra không gian phát triển mới ở Bái Tử Long, Vân Đồn, Cô Tô, các khu vực miền núi - nơi trước đây ít được chú ý. Đây là một thay đổi mang tính cấu trúc, chứ không chỉ là điều chỉnh sản phẩm du lịch.

Giá trị thứ ba, rất quan trọng nhưng thường ít được nhắc tới, là sự cải thiện chất lượng không gian sống và môi trường đô thị. Khi du lịch xanh trở thành trụ cột, yêu cầu về môi trường, cảnh quan, hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội buộc các đô thị du lịch của Quảng Ninh phải nâng chuẩn phát triển: Không chỉ phục vụ du khách, mà trực tiếp nâng cao chất lượng sống của người dân địa phương, từ không gian công cộng, mặt nước, cây xanh, đến dịch vụ đô thị và cơ hội việc làm.

Một giá trị mới khác là sự dịch chuyển trong cơ cấu kinh tế và lao động. Du lịch xanh tạo ra nhiều chuỗi giá trị dài hơn so với khai thác tài nguyên nâu: Từ dịch vụ lưu trú, vận tải, văn hóa, ẩm thực, đến sáng tạo trải nghiệm, chăm sóc sức khỏe, sự kiện, lễ hội. Điều này giúp Quảng Ninh từng bước giảm phụ thuộc vào các ngành khai thác tài nguyên hữu hạn, đồng thời tạo ra việc làm bền vững hơn, gắn với kỹ năng và tri thức, đặc biệt cho thế hệ lao động trẻ.

Ở tầm chiến lược, du lịch xanh còn mang lại năng lực cạnh tranh dài hạn cho điểm đến. Trong bối cảnh du lịch khu vực và thế giới ngày càng coi trọng yếu tố bền vững, môi trường và trải nghiệm có trách nhiệm, việc Quảng Ninh sớm định vị mình là điểm đến du lịch xanh giúp tỉnh không chỉ thu hút khách, mà còn thu hút nhà đầu tư có tầm nhìn dài hạn, nâng cao vị thế trên bản đồ du lịch quốc tế. Đây là lợi thế mà mô hình tăng trưởng “nâu” không thể tạo ra.

Có thể nói, nhờ chuyển đổi sang du lịch xanh, Quảng Ninh đã chuyển đổi mạnh mẽ cách phát triển: Từ khai thác sang kiến tạo, từ ngắn hạn sang dài hạn, từ tăng trưởng một chiều sang phát triển hài hòa giữa kinh tế - môi trường - xã hội. Chính những giá trị mới đó tạo nên sự khác biệt căn bản của Quảng Ninh hôm nay so với chính mình trong quá khứ, và là nền tảng để tỉnh tiếp tục đi xa hơn trên con đường tăng trưởng xanh.

Nhìn dài hạn, việc Quảng Ninh định vị du lịch xanh như một công cụ để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế là một bước đi chiến lược. Tỉnh không chỉ hướng tới tăng lượng khách, mà còn hướng tới việc trở thành điểm đến có thương hiệu mạnh, bền vững và thân thiện môi trường, theo các nguyên tắc tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn, đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn với đóng góp lâu dài cho GRDP và chất lượng sống của người dân.

Bên cạnh đó, chiến lược du lịch xanh còn khơi dậy nhận thức và vai trò cộng đồng trong bảo tồn và khai thác giá trị bản sắc. Nhiều chương trình phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng đã được xúc tiến, nhất là ở các huyện miền núi và ven biển, nơi du lịch từng chưa phát triển mạnh. Việc đào tạo nhân lực, hỗ trợ cộng đồng xây dựng sản phẩm du lịch gắn với yếu tố văn hóa giúp người dân trực tiếp hưởng lợi từ du lịch xanh, đồng thời là những người bảo vệ tài nguyên tự nhiên và di sản văn hóa.

Kết quả về tăng trưởng kinh tế du lịch trong giai đoạn phục hồi và phát triển vừa qua của Quảng Ninh là rất ấn tượng. Tôi có đọc được thống kê, trong giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh đã đón hơn 70 triệu lượt khách, trong đó có gần 11 triệu lượt khách quốc tế, với doanh thu dự kiến vượt 160 nghìn tỷ đồng, tăng trưởng bình quân gần 18% mỗi năm so với giai đoạn trước đó. Điều này cho thấy sức hút ngày càng lớn của du lịch Quảng Ninh trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh khu vực.

Các con số này không chỉ phản ánh lượng khách đến nhiều hơn, mà còn phản ánh chất lượng phát triển được nâng lên. Quảng Ninh đã và đang chuyển mạnh sang phát triển các sản phẩm du lịch “xanh” - bao gồm du lịch sinh thái dựa vào giá trị di sản thiên nhiên và văn hóa, các loại hình MICE, du lịch chăm sóc sức khỏe, nghỉ dưỡng cao cấp và lễ hội, thay vì chỉ phát triển số lượng dịch vụ du lịch bình dân. Việc đa dạng hóa này giúp kéo dài thời gian lưu trú, nâng cao mức chi tiêu của du khách và tạo ra các chuỗi giá trị kinh tế sâu hơn, hướng tới tăng trưởng bền vững.

- Chuyên gia từng nhấn mạnh rằng, tiêu chuẩn ESG (môi trường - xã hội - quản trị) không chỉ là hướng đi cho từng doanh nghiệp hay dự án riêng lẻ, mà cần được áp dụng ở quy mô địa phương và quốc gia. Theo ông, liệu ESG có đang trở thành một định hướng đặc biệt phù hợp với Quảng Ninh trong giai đoạn phát triển hiện nay không?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Nếu chỉ nói phát triển xanh mà thiếu yếu tố quản trị, mọi định hướng sẽ rất khó đi vào thực chất. ESG giúp thiết lập các chuẩn mực rõ ràng, từ đó nâng cao hiệu quả vận hành đô thị, ổn định xã hội và cải thiện chất lượng sống.

ESG không phải là khái niệm mới trên thế giới, nhưng ở Việt Nam, việc áp dụng còn chưa đồng đều. Hiện khu vực tư nhân đã có một số doanh nghiệp ứng dụng tiêu chuẩn này trong phát triển dự án, nhưng vẫn là một lựa chọn mang tính tự nguyện. Doanh nghiệp có thể làm, cũng có thể không, tùy thuộc vào chiến lược kinh doanh, năng lực tài chính và tầm nhìn phát triển.

Tuy nhiên, phát triển đô thị và phát triển vùng là câu chuyện dài hạn. Khi ESG chưa được thể chế hóa, các dự án xanh - bền vững sẽ tồn tại rời rạc, thiếu liên kết, thậm chí mâu thuẫn với nhau trong tổng thể không gian phát triển. Chỉ khi ESG trở thành chuẩn mực phát triển ở cấp địa phương, thậm chí tầm quốc gia, được tích hợp vào quy hoạch, cơ chế cấp phép và quản trị đô thị, thì các yếu tố môi trường, xã hội và quản trị mới thực sự được bảo đảm một cách đồng bộ và bền vững.

Singapore là một ví dụ điển hình khi các tiêu chuẩn về công trình xanh, sử dụng đất hiệu quả, giao thông công cộng, không gian công cộng và quản trị đô thị đều được luật hóa. Từ năm 2005, quốc đảo này đã có bộ tiêu chí bắt buộc trong đánh giá công trình xanh là Chứng nhận BCA Green Mark. Năm 2021, Chính phủ nước này công bố Kế hoạch Xanh (Singapore Green Plan) đến năm 2030 nhằm thúc đẩy phát triển bền vững.

Điều quan trọng là không có “vùng xám” trong phát triển. Doanh nghiệp ngay từ đầu đã biết rõ giới hạn phát triển ở đâu, tiêu chuẩn môi trường ra sao, trách nhiệm xã hội phải thực hiện như thế nào. Điều này giúp giảm rất nhiều chi phí xã hội về sau. 

Khi địa phương lấy ESG làm chuẩn mực phát triển, doanh nghiệp buộc phải tuân theo cùng một hệ tiêu chí. Khi đó, ESG không còn là lợi thế cạnh tranh của một vài nhà đầu tư, mà trở thành “luật chơi chung” của thị trường.

Quảng Ninh, với nhiều lợi thế, kinh nghiệm phát triển và nền tảng quản trị tốt, hoàn toàn có điều kiện để tiếp cận theo hướng này. Thậm chí, tỉnh có thể đi nhanh hơn nhiều địa phương khác nếu xác lập ESG như một khung chuẩn ngay từ bây giờ.

- Nếu ESG được tích hợp vào quy hoạch, cấp phép và quản trị du lịch, theo ông, điều này sẽ tạo ra sự thay đổi căn bản như thế nào đối với các doanh nghiệp trong lĩnh vực du lịch và bất động sản nghỉ dưỡng?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Sự khác biệt lớn nhất là ESG sẽ không còn là lựa chọn tự nguyện của một số doanh nghiệp có tiềm lực, mà trở thành chuẩn mực chung. Khi ESG được tích hợp vào định hướng phát triển và quy hoạch, doanh nghiệp muốn tham gia thị trường buộc phải tuân thủ ngay từ khâu tiếp cận đất đai, thiết kế dự án đến vận hành và quản trị dài hạn.

Đối với lĩnh vực du lịch và bất động sản - những ngành gắn chặt với khai thác tài nguyên và không gian, tác động sẽ đặc biệt rõ nét. ESG sẽ buộc các chủ đầu tư phải thay đổi tư duy phát triển: Từ mở rộng bằng mọi giá sang phát triển có kiểm soát; từ tối đa hóa mật độ sang tối ưu chất lượng không gian sống, trải nghiệm du lịch và giá trị sử dụng lâu dài. Những dự án tiêu tốn tài nguyên, phá vỡ cảnh quan, thiếu đóng góp cho cộng đồng sẽ dần không còn “cửa” để tồn tại.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, khi các tiêu chuẩn phát triển bền vững được lồng ghép vào cơ chế cấp phép và quản lý, thị trường sẽ tự điều chỉnh. Doanh nghiệp không chỉ tính bài toán lợi nhuận, mà buộc phải cân nhắc đầy đủ trách nhiệm môi trường, xã hội và quản trị.

Trong bối cảnh nhiều địa phương đều nói về tăng trưởng xanh, sự khác biệt không nằm ở khẩu hiệu, mà ở cách thể chế hóa tư duy phát triển. Nếu làm được điều này, Quảng Ninh sẽ thiết lập một mặt bằng mới cho thị trường du lịch - bất động sản, nơi chỉ những doanh nghiệp phát triển bài bản, có tầm nhìn dài hạn mới đủ năng lực tham gia. Đây cũng chính là nền tảng để tỉnh vừa bảo vệ được tài nguyên, di sản, vừa tiếp tục khẳng định vai trò hình mẫu tiên phong trong thúc đẩy tăng trưởng xanh, phát triển bền vững.

- Xin trân trọng cảm ơn PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên với những phân tích chiến lược, góc nhìn đa chiều và giàu giá trị, giúp làm rõ con đường Quảng Ninh đi đến du lịch xanh, bền vững và đẳng cấp trên nền tảng trách nhiệm và tầm nhìn dài hạn.

Với những chiến lược phát triển đã và đang được định hình và những giải pháp bài bản được triển khai với sự đồng hành chặt chẽ của các doanh nghiệp lớn, tin rằng, Quảng Ninh sẽ sớm hiện thực hóa khát vọng trở thành trung tâm du lịch xanh, đồng thời khẳng định vị thế là điểm đến đẳng cấp trên bản đồ du lịch quốc tế…