Đắk Lắk - "đặc sản ngôn ngữ" giữa dòng chảy cải cách
Giữa bối cảnh các tỉnh từng có tên viết "chưa chuẩn" theo quy tắc chính tả Tiếng Việt như: Bắc Kạn, Kon Tum, Đắk Nông sau khi sáp nhập đều lựa chọn cách viết đúng chính tả thì Đắk Lắk vẫn giữ lại phiên âm "Đắk" thay vì "Đắc", "Lắk" thay vì "Lắc".
Quyết định này không chỉ mang đến giá trị văn hóa mà còn được xem là tuyên ngôn về sự tôn trọng bản sắc địa phương giữa dòng chảy cải cách hành chính lớn nhất trong nhiều thập kỷ qua tại Việt Nam.
Một góc tỉnh Đắk Lắk hiện nay. Ảnh: Internet
Sau khi sáp nhập cùng tỉnh Phú Yên, tỉnh mới tên Đắk Lắk có diện tích hơn 18.096km2, lớn thứ 3 cả nước với dân số khoảng 3,34 triệu người.
Theo thông tin được PGS.TS Phạm Văn Tình chia sẻ trên Tạp chí Văn học Nghệ thuật, địa danh Đắk Lắk được thành lập từ năm 1904 theo quyết định của viên Toàn quyền Đông Dương Paul Beau.
Tên chính danh trong văn bản thời đó ghi theo tiếng Pháp là Darlac [da:lak].
Dưới thời Việt Nam Cộng hòa, tên này vẫn viết là Darlac. Từ năm 1976, theo quyết định của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Darlac hợp nhất với Quảng Đức thành tỉnh Đắk Lắk như ngày nay.
Theo các nhà nghiên cứu, Đắk Lắk [dắk lắk] bắt nguồn từ tiếng Mnông (phát âm gần giống như "đác lác") nghĩa là hồ Lắk, với dak nghĩa là nước hay hồ. Từ dak này, cũng giống như các từ có âm "đạ" (Đạ Tẻh), "đà" (Đà Lạt, Đà Nẵng). Đa/đạ/đà là âm của một từ có nghĩa là nước, nguồn nước, sông của vùng người dân tộc sinh sống.
Trong khi đó, theo cách gọi của dân gian, Đắk Lắk trước cũng là tên gọi chỉ một hồ nước đang tồn tại - hồ này rộng và có trữ lượng nước ngọt tự nhiên lớn nhất tỉnh Đắk Lắk.
Theo như kết luận của PGS.TS Phạm Văn Tình, tên gọi Đắk Lắk là tên phiên âm cách đọc và chính tả được ghi theo âm của cách đọc này.
Cách viết Đắk Lắk chính thức sử dụng và có tính pháp lý theo thông tin số liệu của Tổng cục Thống kê công bố (Ban hành theo Quyết định số 121-TCTK/PPCĐ, 2-3-1979). Địa danh Đắk Lắk cũng được sử dụng trong Phụ lục của Từ điển tiếng Việt, Viện Ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên), NXB Đà Nẵng, 2002.
"Cửa ngõ giao thương" hội tụ cao nguyên - biển - biên giới
Nếu như trước khi sáp nhập, tỉnh Đắk Lắk cũ là "nóc nhà" của Tây Nguyên với lợi thế về nông nghiệp và năng lượng, thì việc sáp nhập với Phú Yên đã giúp cho tỉnh mới sở hữu thêm đường bờ biển dài gần 200km, với hệ thống cảng biển (Bãi Gốc, Vũng Rô) cùng vành đai kinh tế ven biển.
Việc sáp nhập với Phú Yên giúp địa phương mới sở hữu nhiều tiềm năng phát triển. Ảnh: Internet
Việc sở hữu thêm biển đã giúp địa phương mới nắm được "chìa khóa vàng" mở ra hàng loạt hướng đi mới trong việc phát triển kinh tế.
Hệ thống hạ tầng giao thông được đồng bộ và hoàn thiện
Tuyến cao tốc Khánh Hòa – Buôn Ma Thuột (CT24) dài hơn 117km, với vốn đầu tư 22.000 tỷ đồng, hiện đã giải phóng mặt bằng hơn 60%, dự kiến hoàn thành vào năm 2027.
Trong khi đó, tuyến Quốc lộ 29, từ Buôn Ma Thuột về Tuy Hòa, sẽ trở thành trục xương sống logistics, kết nối cao nguyên với biển Đông trong chưa đầy 3 giờ di chuyển.
Sân bay Buôn Ma Thuột hiện đang được nâng cấp mở rộng. Ảnh: Internet
Đặc biệt, sân bay Buôn Ma Thuột hiện được quy hoạch nâng cấp với nhà ga T2, tháp điều khiển mới và hệ thống logistics hàng không sẽ đưa sân bay này lên quy mô 5 triệu lượt khách/năm vào năm 2030, hướng tới 7 triệu vào 2050, đủ điều kiện thành sân bay quốc tế thứ hai ở Tây Nguyên, bên cạnh Pleiku.
Động lực chuyển mình mạnh mẽ
Việc sáp nhập đơn vị hành chính không chỉ là câu chuyện "cộng gộp diện tích" mà còn được xem là sự tái cấu trúc trong chiến lược phát triển.
Sự bổ sung lẫn nhau giữa Phú Yên - một địa phương ven biển, đang phát triển mạnh logistics và du lịch với Đắk Lắk – trung tâm nông nghiệp, năng lượng của Tây Nguyên sẽ giúp tạo ra nền tảng để xây dựng một mô hình tỉnh đa cực: Vừa có biển, có cao nguyên, vừa giáp biên giới quốc tế với Campuchia.
Trong đó, Vùng kinh tế Nam Phú Yên sẽ mang đến năng lực công nghiệp hóa với cảng Bãi Gốc (quy mô 5.000-10.000 tấn), Khu kinh tế Nam Phú Yên với diện tích hơn 3.200ha, được định hướng trở thành trung tâm chế biến – logistic xuất khẩu của vùng Nam Trung Bộ – Tây Nguyên.
Các tập đoàn lớn như Hoa Phát, SK Group, Ecopark đã cam kết rót vốn đầu tư vào vùng đất nhiều tiềm năng này.
Hiện nay tại Việt Nam, không một địa phương nào có được sự pha trộn phong phú như Đắk Lắk mới: Từ cà phê Buôn Ma Thuột, hồ Lắk và bản sắc văn hóa Ê-đê đến biển xanh, cát trắng của Tuy Hòa, Gành Đá Đĩa. Đây được xem là nơi du lịch trải nghiệm, sinh thái và văn hóa có thể phát triển song song với công nghiệp nhẹ, năng lượng tái tạo và logistics biển - hàng không.
Ngoài ra, dư địa năng lượng sinh khối biomass) từ ngành nông nghiệp cà phê - mía - sắn rất lớn; Đắk Lắk - Phú Yên đều lọt vào nhóm các tỉnh có tiềm năng hàng đầu cả nước trong sản xuất năng lượng sinh học – giúp tỉnh mới không chỉ "xanh" về hình thức, mà còn "xanh" về nội lực.
Việc giữ tên "Đắk Lắk" - một tên gọi "sai chính tả" theo chuẩn tiếng Việt không hề làm giảm tính chuẩn mực quản trị. Trái lại, đây là dấu chỉ văn hóa, là bản lĩnh của một địa phương đang bước vào hành trình mới: Nhiều thách thức, nhưng đầy tiềm năng.
Tỉnh mới sở hữu lợi thế giao thương hiếm có khi là cửa ngõ nối cao nguyên – biển – biên giới – quốc tế. Với tầm nhìn chiến lược và các bước đi rõ ràng về hạ tầng, chính quyền, cơ cấu ngành nghề, Đắk Lắk mới hoàn toàn đủ điều kiện để trở thành cực tăng trưởng kinh tế - văn hóa mới ở miền Trung - Tây Nguyên, góp phần tái định hình bản đồ phát triển vùng trong giai đoạn mới.
Trước khi sáp nhập, Việt Nam có những tỉnh có tên viết không theo quy tắc chính tả như: Đắk Nông (sáp nhập với Lâm Đồng và Bình Thuận thành tỉnh Lâm Đồng); Bắc Kạn (sáp nhập với Thái Nguyên thành tỉnh Thái Nguyên); Kon Tum (sáp nhập với Quảng Ngãi thành tỉnh Quảng Ngãi).
