Thẩm định giá trong bối cảnh mới: Xây niềm tin, số hóa quy trình, tiệm cận chuẩn quốc tế

Củng cố niềm tin, khẳng định vai trò

Sau gần ba thập niên hình thành và phát triển, với hệ thống pháp lý, chuẩn mực thẩm định giá đã được xây dựng và vận hành, tham gia sâu vào các hoạt động kinh tế trọng yếu như tín dụng ngân hàng, chứng khoán, kiểm toán, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, mua bán - sáp nhập, cũng như trong quản lý đất đai, bất động sản.

Vai trò của thẩm định giá ngày càng quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam hội nhập ngày một sâu rộng và đòi hỏi cao hơn về tính minh bạch, chuẩn mực. Tuy nhiên, đi cùng với sự phát triển là không ít thách thức: Tính thống nhất của phương pháp chưa cao, dữ liệu thiếu minh bạch, năng lực đội ngũ còn phân hóa, niềm tin thị trường đối với một số báo cáo chưa thực sự vững chắc. Bên cạnh đó, áp lực từ hội nhập quốc tế, áp dụng công nghệ cao - dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo đang đặt ra thách thức mới mà nếu không chủ động đáp ứng, ngành thẩm định giá Việt Nam có thể bị tụt hậu so với thực tế phát triển toàn cầu.

Phát biểu tại Hội thảo khoa học quốc tế về thẩm định giá năm 2025 diễn ra ngày 12/9, ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam (VVA) nhấn mạnh, điều quan trọng nhất hiện nay của hoạt động thẩm định giá là củng cố niềm tin thị trường. 

"Báo cáo thẩm định giá muốn có giá trị phải trước hết thuyết phục được các bên sử dụng - từ ngân hàng, kiểm toán, cơ quan quản lý cho đến nhà đầu tư và xã hội. Niềm tin không thể xây dựng bằng khẩu hiệu, mà chỉ có thể gây dựng từ thực tiễn, thông qua năng lực chuyên môn, sự chuẩn mực trong từng báo cáo, khả năng giải trình minh bạch khi có yêu cầu kiểm tra, đối chiếu", ông Thoả khẳng định thêm.

Ở tầm quốc tế, thẩm định giá đã có một bộ chuẩn mực thống nhất được công nhận rộng rãi - Chuẩn mực Thẩm định giá quốc tế (IVS). Ông Nicolas Konialidis, Giám đốc khu vực châu Á của Hội đồng Tiêu chuẩn thẩm định giá quốc tế (IVSC) nhìn nhận một quốc gia như Việt Nam hoàn toàn có thể sử dụng IVS làm cơ sở để xây dựng luật pháp và quy định của riêng mình.

IVS đưa ra các nguyên tắc, phương pháp và định nghĩa chung, tạo sự đồng bộ toàn cầu, nhưng vẫn cho phép mỗi quốc gia giữ các đặc quyền quản lý thuộc về Nhà nước. Điều quan trọng, theo ông, là phải xóa bỏ quan niệm sai lầm rằng tuân thủ IVS mâu thuẫn với các chuẩn mực kế toán hay chuẩn mực quốc gia. Thực tế, bằng việc áp dụng quy trình theo IVS, thẩm định viên có thể thực hiện một cuộc thẩm định giá vững chắc hơn, đồng thời vẫn tuân thủ Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) hay chuẩn mực thẩm định giá quốc gia.

AI là công cụ, con người vẫn là trung tâm của hoạt động định giá

Việc số hóa trong công tác định giá, thẩm định giá tài sản trên nền tảng sử dụng dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo đang được xem là xu thế tất yếu thay thế các phương thức thẩm định giá truyền thống mang nặng tính thủ công.

“AI là xu thế tất yếu vì nó có vai trò rất quan trọng và mang lại nhiều lợi ích cho hoạt động thẩm định giá. Dữ liệu và số hóa giúp tăng hiệu suất thu thập số liệu, thông tin, lưu giữ và cung cấp thông tin chính xác hỗ trợ việc phân tích thị trường một cách toàn diện, nhanh chóng, qua đó giúp cho việc khai thác và sử dụng thông tin một cách có hiệu quả; tiết kiệm thời gian và chi phí; bảo đảm được tính chính xác, độ tin cậy và chất lượng, tính minh bạch của quá trình thẩm định giá do áp dụng mô hình thẩm định giá tự động”, ông Nguyễn Tiến Thoả nhấn mạnh.

Tham luận tại Hội thảo, ông Nicolas Konialidis - Giám đốc Châu Á của IVSC đã phân tích chi tiết về vai trò của dữ liệu, số hoá và AI trong thẩm định giá, đặt trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ từ tài sản hữu hình sang tài sản vô hình, chiếm tỷ trọng lớn hơn trong tổng đầu tư.

Ông lấy ví dụ nhóm “Magnificent Seven” tại Mỹ - những doanh nghiệp công nghệ hàng đầu - đã đạt vốn hóa vượt trội so với phần còn lại của thị trường. Xu hướng này phản ánh rõ rệt trong cả định giá trên thị trường tư nhân. Như vậy, các phương pháp định giá truyền thống cần được điều chỉnh để tính đến đặc thù của tài sản vô hình và sự phân hóa lớn hơn trong kết quả đầu tư.

Dữ liệu được ông Nicolas xem là yếu tố trung tâm trong thẩm định giá, tích hợp vào quy trình ra quyết định của doanh nghiệp để tối ưu hóa hoạt động, giảm chi phí. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng, thẩm định viên cần có năng lực đánh giá độ tin cậy và phù hợp của dữ liệu, nhất là dữ liệu phi tài chính, ESG, hoặc dữ liệu từ nguồn bên thứ ba như thẻ tín dụng, hình ảnh vệ tinh.

Ở góc độ số hóa (tích hợp công nghệ số để cải thiện quy trình), ông Nicolas nhận định đây là một công cụ giúp nâng cao năng suất, cho phép thẩm định viên thực hiện nhiều báo cáo hơn với chất lượng tốt hơn, giảm thiểu sai sót. Năng lực gia tăng này cũng đáp ứng sự phát triển về số lượng tài sản cần thẩm định và kỳ vọng ngày càng cao của khách hàng.

Về trí tuệ nhân tạo, Giám đốc Châu Á của IVSC khẳng định: “AI đã thúc đẩy và khuếch đại những xu hướng trên, thậm chí có thể thay đổi cả quỹ đạo của nền kinh tế theo những cách mà chúng ta chưa thể lường trước được”. Nhưng ông cũng lưu ý rủi ro “ảo giác” (hallucinations) và “hộp đen” (black box) khiến kết quả khó kiểm chứng.

Tiêu chuẩn thẩm định giá số 105 của Hội đồng Tiêu chuẩn thẩm định giá quốc tế (IVS 105) đã quy định rõ: “Không một mô hình nào, kể cả mô hình thẩm định giá tự động (AVM), nếu thiếu sự áp dụng phán đoán nghề nghiệp của thẩm định viên, có thể tạo ra một báo cáo thẩm định giá tuân thủ IVS”. Đây là lời nhắc nhở rõ ràng: AI có thể là công cụ, nhưng con người vẫn là trung tâm của hoạt động định giá.

Trong bối cảnh đó, hướng đi cho ngành thẩm định giá Việt Nam đã dần hiện rõ. Trước hết, cần củng cố niềm tin bằng việc minh bạch hóa dữ liệu, truy vết mô hình và nâng cao trách nhiệm giải trình. Song song, cần tiệm cận chuẩn mực quốc tế bằng cách cập nhật tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam, hài hòa với IVS 2025, mở rộng phạm vi sang tài sản vô hình, ESG, quản trị dữ liệu và rủi ro công nghệ.

Việc đẩy mạnh số hóa, xây dựng kho dữ liệu và mô hình chuẩn, áp dụng AI có kiểm soát phải đặt trên nền tảng phán đoán nghề nghiệp, trách nhiệm của thẩm định viên và cơ chế quản trị hiệu quả. Mục tiêu cuối cùng là tạo ra báo cáo thẩm định giá chính xác, kịp thời và minh bạch, đáp ứng yêu cầu của Nhà nước, ngân hàng, doanh nghiệp và thị trường, qua đó góp phần phân bổ nguồn lực tốt hơn cho nền kinh tế.

Ngành thẩm định giá Việt Nam đã đi một chặng đường dài, nhưng trong bối cảnh mới vẫn còn nhiều thách thức phía trước phải đối mặt. Ba trụ cột - niềm tin, chuẩn mực, công nghệ sẽ là “đường ray” để con tàu thẩm định giá chạy đúng hướng. Khi đó, Việt Nam không chỉ nâng cao uy tín, khẳng định vị thế trên bản đồ thẩm định giá toàn cầu mà còn đóng góp thiết thực vào mục tiêu phát triển một nền kinh tế minh bạch, hiệu quả và bền vững.