Thể chế hoá Đổi mới sáng tạo: Bảo vệ tài sản vô hình là vô cùng cấp thiết

Tài sản vô hình là nguồn lực phát triển đất nước

Với tầm nhìn chiến lược, Nghị quyết 57- NQ/TW đã định hướng rõ việc đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tiếp nối tinh thần đó, Nghị quyết 68-NQ/TW ra đời được kỳ vọng là đòn bẩy quan trọng để hoàn thiện thể chế bảo vệ quyền sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân.

Với mục tiêu đó, sáng ngày 11/9, Diễn đàn khoa học với chủ đề "Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW" đã chính thức được diễn ra.

Phát biểu tại Diễn đàn, Thạc sĩ Đặng Ngọc Luyến, Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam khẳng định, Luật Sở hữu trí tuệ ngày nay không chỉ là công cụ pháp lý bảo vệ, nâng niu đổi mới sáng tạo, mà còn trở thành "lá chắn" để doanh nghiệp trụ vững trong kỷ nguyên số, đồng thời là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, thực trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, từ hàng giả, hàng nhái, cạnh tranh không lành mạnh, cho tới việc nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực để tự bảo vệ thương hiệu. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường hiệu quả thực thi và xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, giới luật sư, hiệp hội và truyền thông.

Dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi dự kiến trình Quốc hội thông qua trong năm 2025 và có hiệu lực từ năm 2026. Trong đó, đề xuất thành lập tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ đang được xem xét là một bước đi đúng hướng, không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn khi số lượng tranh chấp ngày càng tăng, mà quan trọng hơn, để thiết lập một nền tư pháp hiểu đúng - hiểu sâu.

Không chỉ thực tiễn đặt ra yêu cầu cải cách, mà ngay trong định hướng chiến lược của Ban Chấp hành Trung ương như trong 4 Nghị quyết trụ cột nhằm tạo động lực cho đất nước phát triển trong kỷ nguyên mới với mục tiêu năm 2045 Việt Nam trở thành nước phát triển với thu nhập cao, trong đó cụ thể Nghị quyết 68-NQ/TW cũng đã nhấn mạnh yêu cầu "hoàn thiện hệ thống pháp luật bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm thực thi hợp đồng, giảm rủi ro pháp lý". Điều đó cho thấy cải cách tư pháp trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ không chỉ là yêu cầu đòi hỏi bức thiết từ thực tiễn mà trở thành chiến lược phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Theo luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm cho biết: Lần đầu tiên trong lịch sử các văn kiện của Đảng, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã gọi đích danh "tài sản vô hình" là một nguồn lực then chốt, và đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với loại tài sản này, bao gồm: Quyền sở hữu, quyền định đoạt và tài chính hóa tài sản vô hình. Đây là bước ngoặt mang tính tư duy khi Đảng không chỉ đặt vấn đề "bảo vệ" tài sản trí tuệ, mà nâng nó thành vấn đề chiến lược của nền kinh tế thị trường hiện đại.

Phân tích rõ những rào cản hiện nay mà doanh nghiệp gặp phải, luật sư Trương Anh Tú cho rằng, không thể chỉ trông chờ vào nhà nước. Chính doanh nghiệp và đội ngũ luật sư phải là người tiên phong. Đối với doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược tài sản vô hình: đánh giá, bảo hộ, đầu tư vào thương hiệu, quy trình, thiết kế, phần mềm…

Còn đối với luật sư cần đổi mới cách hành nghề, không chỉ xử lý vi phạm, mà phải trở thành nhà tư vấn tài sản – nhà quản trị IP – và người bảo vệ quyền lợi trong nền kinh tế sáng tạo. 

Theo TS. Phạm Minh Huyền, Đại học Luật Hà Nội, trong bối cảnh hội nhập kinh tế và cạnh tranh toàn cầu, các đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc mang lại lợi thế cạnh tranh, làm gia tăng lợi ích cho các chủ sở hữu cũng như hỗ trợ việc xây dựng uy tín, danh tiếng cho các chủ thể kinh doanh. 

Với mục tiêu đưa kinh tế tư nhân trở thành một trong những động lực quan trọng của nền kinh tế, là lực lượng thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động, gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã xác định nhiệm vụ trọng tâm là bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền cạnh tranh bình đẳng của các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân.

Kiến nghị tăng mạnh chế tài xử

Nhấn mạnh về những bất cập về tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, ông Phạm Trường Giang, Tổng Giám đốc CP EUROHOUSE Việt Nam cho rằng:

Thứ nhất, việc xử lý vi phạm còn phụ thuộc quá nhiều vào chứng cứ bắt quả tang hàng hóa vi phạm. Trong nhiều trường hợp, dù đã có kết luận giám định khẳng định hành vi xâm phạm, nhưng cơ quan chức năng vẫn yêu cầu phải "bắt giữ trực tiếp hàng hóa đang lưu thông trên thị trường" mới đủ căn cứ xử lý. Điều này dẫn đến tình trạng doanh nghiệp vi phạm vẫn lách luật bằng cách thay đổi địa điểm sản xuất, phân phối nhỏ lẻ để tránh bị bắt quả tang. Doanh nghiệp bị xâm phạm dù có đủ chứng cứ giám định khoa học vẫn gặp khó trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng.

Thứ hai, chế tài xử phạt hành chính còn chưa đủ sức răn đe. Ông cho rằng, mức phạt hiện nay theo quy định tại Nghị định 65/2023/NĐ-CP tuy đã tăng cường, nhưng so với lợi nhuận từ việc sản xuất, kinh doanh hàng hóa xâm phạm thì vẫn còn quá thấp. Nhiều doanh nghiệp vi phạm sẵn sàng nộp phạt rồi tiếp tục tái phạm.

Thứ ba, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan thực thi còn chồng chéo, thiếu tính chủ động. Cụ thể, các cơ quan như Quản lý thị trường, Thanh tra Bộ Khoa học, Công nghệ, Công an kinh tế… đều có thẩm quyền xử lý, nhưng trên thực tế, việc phối hợp còn phân tán, kéo dài thời gian, làm giảm hiệu quả bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Để khắc phục những bất cập trên, Tổng Giám đốc CP EUROHOUSE Việt Nam đưa ra một số kiến nghị.

Một là, nâng cao hiệu lực thực thi kết luận giám định. Theo đó, Kết luận giám định từ Viện Khoa học sở hữu trí tuệ cần được coi là căn cứ pháp lý trực tiếp để cơ quan chức năng xử lý, không nên phụ thuộc hoàn toàn vào việc "bắt quả tang" sản phẩm vi phạm.

Hai là, tăng mức chế tài xử phạt. Ông Giang đề xuất xem xét sửa đổi theo hướng tăng mạnh mức xử phạt hành chính, bổ sung hình phạt bổ sung như cấm kinh doanh trong một thời hạn nhất định, nhằm đảm bảo tính răn đe.

Ba là, thiết lập cơ chế "biện pháp khẩn cấp tạm thời". Cụ thể, cho phép cơ quan chức năng tạm đình chỉ sản xuất, tạm thu giữ sản phẩm ngay khi có kết luận giám định, để ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm tiếp diễn.

Bốn là, tăng cường vai trò phối hợp liên ngành. Cần một cơ chế điều phối tập trung giữa Cục Sở hữu trí tuệ, Quản lý thị trường, Công an kinh tế và Tòa án để xử lý nhanh chóng, minh bạch.

Ngoài ra, cần công khai minh bạch thông tin xử lý vi phạm. Việc công bố công khai các doanh nghiệp vi phạm trên cổng thông tin chính thức và báo chí sẽ góp phần cảnh báo, răn đe và bảo vệ doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Nhấn mạnh hơn về vấn đề này, ông Bông Hoa Việt, đại diện Công ty cổ phần Nhựa Bình Minh cho biết, thương hiệu không chỉ là một cái tên, logo mà là niềm tin, uy tín và sự gắn bó của người tiêu dùng. Việc xây dựng thương hiệu từ sự tận tâm trong từng sản phẩm, từ hệ thống phân phối rộng khắp, và từ trách nhiệm với xã hội. Tuy nhiên, chính vì giá trị ấy mà thương hiệu trở thành mục tiêu bị xâm phạm, khiến khách hàng nhầm lẫn, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp.

Từ những thực trạng trên, ông Việt cho rằng, chúng ta phải hoàn thiện toà chuyên trách về sở hữu trí tuệ, không chỉ thành lập mà cần nâng cao năng lực để xét xử nhanh chóng, nhất quán và hiệu quả. Bên cạnh đó cần tăng cường chế tài xử lý, mức xử phạt và bồi thường phải tương xứng với thiệt hại, không để hành vi vi phạm trở thành "siêu lợi nhuận".

Đưa ra giải pháp khẩn cấp tạm thời ông Việt cho rằng, cần cho phép doanh nghiệp áp dụng rộng rãi hơn để ngăn chặn kịp thời hàng giả, hàng nhái, đồng thời xây dựng liên minh giữa cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, hiệp hội và báo chí để tạo "lá chắn mềm" bảo vệ thương hiệu.