Thiếu nguồn cung nhà ở giá phải chăng là "bài toán khó" của nhiều quốc gia

Việt Nam không nằm ngoài tình trạng thiếu nhà ở

Theo báo cáo từ Savills, hiện có khoảng 1,6 tỷ người trên thế giới không thể tiếp cận nhà ở đạt chuẩn. Nguyên nhân không chỉ do tốc độ đô thị hóa nhanh chóng mà còn bởi giá nhà tăng vượt xa thu nhập của người dân. Một nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) trên 200 thành phố cho thấy, 90% trong số đó được xếp vào nhóm "khó tiếp cận" khi giá một căn nhà trung bình cao gấp hơn 3 lần thu nhập bình quân hằng năm của người dân. Tổ chức UN-Habitat ước tính, thế giới cần xây dựng khoảng 96.000 căn nhà ở giá phải chăng mỗi ngày từ nay đến năm 2030 để giải quyết hiệu quả tình trạng thiếu hụt hiện nay.

Áp lực về nhà ở cũng hiện hữu rõ nét tại Việt Nam. Trong quý I/2025, TP.HCM chỉ ghi nhận 800 căn hộ mới mở bán, giảm mạnh 70% so với quý trước. Phân khúc nhà ở hạng C (dưới 50 triệu đồng/m2), vốn là phân khúc mà nhiều người dân có nhu cầu, chỉ chiếm 13% tổng nguồn cung. Tỷ lệ hấp thụ hàng tồn kho đạt 23%, cho thấy người mua vẫn đang trong tâm lý chờ đợi.

Tại Hà Nội, nguồn cung mới quý I vừa qua đạt 7.940 căn, giảm 39% theo quý. Mặc dù nguồn cung tăng so với cùng kỳ năm trước, nhưng lượng tiêu thụ lại giảm tới 41%, phản ánh sự mất cân đối rõ rệt giữa cung và cầu trên thị trường.

Về triển vọng thị trường, trong 6 tháng cuối năm 2025, TP.HCM sẽ tiếp tục bị hạn chế nguồn cung do thiếu các dự án mới có pháp lý đầy đủ. Ngược lại, Hà Nội có khả năng tăng nguồn cung nhờ nhiều dự án đã sẵn sàng triển khai. Nhu cầu ở thực tại cả hai thị trường vẫn rất cao, do đó các sản phẩm phù hợp sẽ nhanh chóng được hấp thụ khi ra mắt.

Bà Giang Huỳnh, Giám đốc Bộ phận Nghiên cứu và S22M Savills Việt Nam, chỉ ra rằng yếu tố lớn nhất cản trở sự phát triển nguồn cung nhà ở chính là các thủ tục phê duyệt dự án kéo dài và vướng mắc trong triển khai những dự án hiện hữu. Điều này làm gia tăng nguy cơ thiếu nhà ở, đặc biệt là nhà ở giá bình dân.

"Trong vòng 6 - 12 tháng tới, cần ưu tiên xử lý các vướng mắc trong việc xác định chi phí sử dụng đất và thủ tục phê duyệt quy hoạch. Điều này sẽ giúp các chủ đầu tư nhanh chóng triển khai dự án và đưa sản phẩm ra thị trường", bà Giang Huỳnh kiến nghị.

Đồng thời, các chuyên gia Savills nhấn mạnh, để giải quyết bài toán nhà ở, cần có một sự chuyển dịch tư duy: Xem nhà ở như một loại hình hạ tầng quốc gia. Khi được nhìn nhận với tầm quan trọng ngang bằng giao thông hay năng lượng, phân khúc nhà ở sẽ trở nên hấp dẫn hơn với các nhà đầu tư dài hạn. Đồng thời, cách nhìn nhận này cũng có thể định hình lại tư duy của nhà hoạch định chính sách, tạo ra các cơ chế pháp lý, ưu đãi tài chính và cam kết hỗ trợ ổn định.

Thực tế cho thấy nhiều quốc gia đã thành công với hướng đi này, Singapore là một ví dụ điển hình khi xem nhà ở là một phần cốt lõi của hạ tầng. Hơn 80% dân số Singapore sống trong các căn hộ HDB (nhà ở xã hội do chính phủ quản lý), với quy hoạch tích hợp đầy đủ tiện ích công cộng và giao thông. Giai đoạn 2025 - 2027, chính phủ nước này đặt mục tiêu xây dựng 50.000 căn hộ HDB mỗi năm.

Trong khi đó, các thành phố lớn như New York (Mỹ) hay London (Anh) dù đặt mục tiêu xây hàng chục nghìn căn nhà mỗi năm nhưng chỉ hoàn thành được một nửa, do chi phí xây dựng cao, pháp lý phức tạp và giới hạn tiếp cận vốn. Paris (Pháp) lại đang thử nghiệm hướng đi mới, đó là tái sử dụng công trình cũ và đánh thuế nhà bỏ trống để đưa nguồn cung không sử dụng quay lại thị trường.

Động lực từ chính sách nhà ở xã hội tích cực

Tại Việt Nam, thị trường cũng đang có nhiều chuyển biến tích cực. Những nỗ lực tháo gỡ vướng mắc pháp lý, đẩy nhanh tiến độ cấp phép xây dựng, cấp sổ hồng... từ phía cơ quan quản lý và hoạt động ký kết mua bán sôi động hơn trong thời gian gần đây tạo nền tảng vững chắc để thị trường nhà ở Việt Nam có cơ hội phục hồi ổn định từ nửa sau năm 2025 trở đi.

Đặc biệt, ngày 3/7 vừa qua, Chính phủ đã chính thức ban hành Nghị định số 192/2025/NĐ-CP về phát triển nhà ở xã hội theo cơ chế đặc thù. Nghị định này quy định chi tiết một số điều của Nghị quyết số 201/2025/QH15 về giao chủ đầu tư, chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư không thông qua đấu thầu đối với dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội, nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân không bằng vốn đầu tư công; thủ tục đầu tư xây dựng nhà ở xã hội; xác định giá bán, giá thuê mua nhà ở xã hội...

Luật sư Phạm Thanh Tuấn, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, chuyên gia pháp lý bất động sản cho hay: "Đến thời điểm hiện tại, để phát triển nhà ở xã hội, chúng ta đã có một khung hành lang pháp lý "mở" và "thoáng" nhất từ trước đến nay. Khung pháp lý đối với dự án nhà ở xã hội đang được áp dụng có sự ưu đãi vượt trội so với bất cứ loại hình sản phẩm bất động sản nào khác trên thị trường".

Luật sư phân tích thêm, tại Nghị định 192/2025/NĐ-CP cho phép chủ đầu tư dự án nhà ở xã hội chủ động quyết định giá bán và giá thuê mua, dựa trên phương pháp xác định giá cùng lợi nhuận định mức. Trước khi mở bán, doanh nghiệp chỉ cần gửi hồ sơ về Sở Xây dựng để công bố công khai trên cổng thông tin điện tử của UBND tỉnh và Sở.

Sau 180 ngày kể từ khi công trình được nghiệm thu hoàn thành, chủ đầu tư phải thực hiện kiểm toán và quyết toán chi phí đầu tư, sau đó gửi hồ sơ này về Sở Xây dựng. Trong vòng 1 tháng, Sở Xây dựng sẽ có ý kiến chính thức về giá bán hoặc thuê mua nhà ở xã hội.

Điều quan trọng là, nếu giá được Sở Xây dựng kiểm tra và xác định cao hơn mức chủ đầu tư đã ký hợp đồng với khách hàng, doanh nghiệp không được phép thu thêm khoản chênh lệch này. Ngược lại, nếu giá thấp hơn, phần chênh lệch sẽ được hoàn trả lại cho người mua nhà. Ngoài ra, chủ đầu tư không được thu quá 95% giá trị hợp đồng trước khi người mua được cấp sổ hồng.

Những quy định và chế tài chặt chẽ này nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Việc doanh nghiệp trục lợi, đẩy giá nhà ở xã hội lên cao hơn chi phí thực tế cộng với lợi nhuận định mức 10% là rất khó xảy ra. Mọi quy định đều rõ ràng, nếu bán giá cao hơn, doanh nghiệp sẽ phải hoàn trả tiền cho khách hàng.

LS. Phạm Thanh Tuấn đánh giá: "Việc Nghị định 192 trao quyền cho chủ đầu tư tự quyết định giá bán và danh sách khách hàng mua nhà ở xã hội, thay vì Sở Xây dựng phê duyệt như trước, là một bước tiến đáng kể nhằm thúc đẩy đầu tư vào phân khúc này. 

Dù doanh nghiệp có quyền tự chủ hơn, quy định cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của hậu kiểm. Cụ thể, nếu sau này UBND cấp xã hoặc Sở Xây dựng phát hiện người mua không đúng đối tượng, Nhà nước có quyền yêu cầu thu hồi nhà. Trong trường hợp người mua không hợp tác, việc cưỡng chế thu hồi sẽ được thực hiện để đảm bảo tính công bằng và đúng quy định".

Theo kế hoạch của Chính phủ, từ nay đến năm 2030, cả nước sẽ phát triển ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội, đáp ứng nhu cầu của khoảng 4 triệu người dân đô thị và công nhân khu công nghiệp. Nghị định 192/2025/NĐ-CP chính là công cụ pháp lý then chốt để hiện thực hóa mục tiêu này.

Tuy nhiên, để nghị định thực sự đi vào cuộc sống, cần sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành và địa phương. Việc công khai quỹ đất, minh bạch danh sách đối tượng thụ hưởng, thúc đẩy xã hội hóa đầu tư và kiểm soát chất lượng sẽ là những "mắt xích" quan trọng.

Nghị định 192/2025/NĐ-CP không đơn thuần là một văn bản pháp lý mới. Đó là sự thể hiện quyết tâm chính trị, là bước chuyển từ "có chính sách nhưng khó thực hiện" sang "có chính sách, có hành động cụ thể và hiệu quả"./.