TP.HCM: Trái phiếu đường sắt đô thị và niềm tin của trái chủ

Phát hành trái phiếu để huy động vốn xây dựng hệ thống đường sắt đô thị TP.HCM là một chủ trương quan trọng và cần thiết để nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông, tuy nhiên, việc triển khai cần tính toán kỹ lưỡng về tài chính và sự tham gia chặt chẽ của cộng đồng để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả lâu dài.

***

TP.HCM đã quyết định phát hành trái phiếu để huy động vốn xây dựng hệ thống đường sắt đô thị (metro). Dự kiến sẽ cần đến 36 tỷ USD để xây dựng 183km đường sắt.

Việc TP.HCM quyết định phát hành trái phiếu để huy động vốn từ người dân cho dự án xây dựng hệ thống đường sắt đô thị có ý nghĩa to lớn cả về mặt kinh tế lẫn xã hội.

Tổng chi phí dự toán 36 tỷ USD là một số tiền rất lớn. Trong bối cảnh ngân sách thành phố và Trung ương có giới hạn, việc phát hành trái phiếu là một cách khả thi để huy động vốn từ dân chúng và các nhà đầu tư trong nước. Điều này giúp giảm áp lực lên ngân sách công và hạn chế việc phụ thuộc quá nhiều vào nguồn vốn vay từ nước ngoài.

Việc huy động vốn từ dân chúng thông qua trái phiếu giúp người dân cảm thấy họ có vai trò trong quá trình phát triển của thành phố, từ đó thúc đẩy sự ủng hộ và cam kết đối với các dự án công cộng quan trọng như giao thông đô thị. Khi người dân tham gia góp vốn, họ có xu hướng quan tâm và giám sát việc triển khai dự án một cách chặt chẽ hơn, từ đó tăng tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả của dự án.

Hệ thống đường sắt đô thị dài 183km sẽ tạo ra một bước ngoặt trong việc cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông tại TP.HCM. Giao thông đô thị hiện đại, nhanh chóng và hiệu quả sẽ giúp giảm tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm môi trường và hỗ trợ phát triển bền vững của thành phố. Việc triển khai các dự án lớn như đường sắt đô thị không chỉ tạo việc làm, mà còn tạo cơ hội cho các ngành công nghiệp liên quan như xây dựng, kỹ thuật và dịch vụ phát triển. Điều này sẽ tạo ra một cú hích kinh tế đáng kể, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế địa phương.

Ngoài ra, việc phát triển giao thông công cộng sẽ đóng góp vào quá trình chuyển đổi sang mô hình đô thị bền vững, giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, tiết kiệm năng lượng, và bảo vệ môi trường.

Một thách thức lớn là tổng mức đầu tư dự toán 36 tỷ USD có thể sẽ cao hơn trong thực tế, và việc phát hành trái phiếu có thể tạo ra gánh nặng về lãi suất và trả nợ trong tương lai. Thành phố cần xây dựng một kế hoạch chi tiết và thận trọng về việc sử dụng nguồn vốn và khả năng trả nợ, đảm bảo dự án đạt hiệu quả tài chính và không gây áp lực quá lớn lên ngân sách.

Tóm lại, đây là một chủ trương quan trọng và cần thiết để nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông, tuy nhiên, việc triển khai cần tính toán kỹ lưỡng về tài chính và sự tham gia chặt chẽ của cộng đồng để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả lâu dài.

Thành phố cần xây dựng một kế hoạch chi tiết và thận trọng về việc sử dụng nguồn vốn và khả năng trả nợ, đảm bảo dự án đạt hiệu quả tài chính và không gây áp lực quá lớn lên ngân sách.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng - Nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội

MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM

Trên thế giới, nhiều thành phố đã thành công trong việc phát hành trái phiếu để huy động vốn cho các dự án giao thông công cộng. Dưới đây là một số kinh nghiệm đáng chú ý, mà TP.HCM có thể tham khảo.

Thứ nhất là mô hình Trái phiếu giao thông đô thị của thành phố New York (Mỹ). Thành phố New York đã phát hành Trái phiếu giao thông đô thị để huy động vốn xây dựng hệ thống tàu điện ngầm và cơ sở hạ tầng giao thông khác. Mô hình của New York cho phép chính quyền sử dụng doanh thu từ vé tàu và các nguồn thu khác liên quan đến hệ thống giao thông để đảm bảo việc trả nợ cho các trái phiếu phát hành. TP.HCM có thể học hỏi kinh nghiệm từ việc tạo ra các nguồn thu ổn định từ vé tàu, các dịch vụ thương mại và khai thác không gian quảng cáo trong hệ thống giao thông để trả nợ trái phiếu.

Thành phố New York có hệ thống kiểm soát tài chính chặt chẽ và minh bạch, giúp duy trì niềm tin của các nhà đầu tư. TP.HCM cần xây dựng cơ chế báo cáo công khai về việc sử dụng nguồn vốn huy động để tạo niềm tin và sự ủng hộ của người dân.

Thứ hai là mô hình Tài trợ thông qua bất động sản (Rail + Property) của Hong Kong (Trung Quốc). Hong Kong đã thành công trong việc kết hợp phát triển giao thông với bất động sản. MTR Corporation (công ty quản lý hệ thống giao thông) đã huy động vốn cho các dự án đường sắt bằng cách phát hành trái phiếu và tận dụng giá trị tăng thêm của đất đai xung quanh các trạm tàu điện ngầm. Họ khai thác tiềm năng từ việc phát triển các khu thương mại, dân cư quanh hệ thống đường sắt để tạo nguồn thu. TP.HCM có thể kết hợp giữa xây dựng giao thông công cộng và phát triển khu đô thị theo mô hình TOD (Transit-Oriented Development). Việc đấu giá đất hoặc phát triển bất động sản xung quanh các ga tàu điện ngầm sẽ giúp huy động vốn và tối ưu hóa giá trị đất đai. Theo hướng này, TP.HCM cần tăng cường hợp tác với các doanh nghiệp tư nhân (PPP) trong phát triển các dự án giao thông kết hợp với bất động sản để giảm gánh nặng tài chính.

Thứ ba là mô hình Trái phiếu xanh (Green Bonds) của London (Anh). Thành phố London đã phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn cho các dự án giao thông công cộng bền vững, chẳng hạn như mở rộng hệ thống xe buýt và tàu chạy điện. Trái phiếu xanh có đặc điểm là nguồn vốn huy động được phải sử dụng cho các dự án có lợi cho môi trường. TP.HCM có thể học hỏi kinh nghiệm từ London để phát hành trái phiếu xanh, thu hút các nhà đầu tư có trách nhiệm với môi trường. Điều này sẽ giúp thành phố vừa huy động được vốn, vừa cam kết với các mục tiêu phát triển bền vững. Dự án xây dựng hệ thống đường sắt đô thị cần hướng tới việc sử dụng công nghệ sạch, góp phần giảm khí thải và bảo vệ môi trường, từ đó thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư có yếu tố bền vững.

Thứ tư là mô hình Trái phiếu quốc tế của thành phố Tokyo (Nhật Bản). Thành phố Tokyo đã sử dụng trái phiếu quốc tế để huy động vốn từ các nhà đầu tư nước ngoài cho hệ thống giao thông đô thị. Điều này giúp họ mở rộng nguồn vốn từ quốc tế, đồng thời giảm bớt áp lực tài chính trong nước. TP.HCM có thể học hỏi kinh nghiệm phát hành trái phiếu quốc tế để mở rộng khả năng huy động vốn từ các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là những tổ chức có mong muốn đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng lớn và bền vững. Tất nhiên, khi phát hành trái phiếu quốc tế, cần chú ý kiểm soát rủi ro về tỷ giá hối đoái, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu có nhiều biến động.

Thứ năm là mô hình Tài trợ từ Quỹ đầu tư hạ tầng của thành phố Paris (Pháp). Thành phố Paris đã sử dụng Quỹ đầu tư cơ sở hạ tầng, với sự hợp tác giữa các cơ quan chính phủ và các quỹ đầu tư tư nhân, để tài trợ cho các dự án giao thông công cộng. Điều này giúp huy động nguồn vốn lớn mà không phải hoàn toàn dựa vào trái phiếu. TP.HCM có thể xem xét thiết lập các quỹ đầu tư hạ tầng cùng với sự tham gia của các nhà đầu tư tư nhân để hỗ trợ huy động vốn. Điều này giảm bớt rủi ro từ phát hành trái phiếu và tạo ra nguồn tài trợ đa dạng.

TP.HCM có thể học hỏi từ các kinh nghiệm trên để tối ưu hóa việc huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu. Việc kết hợp giữa huy động vốn trái phiếu với khai thác bất động sản, phát hành trái phiếu xanh, và hợp tác công - tư sẽ giúp thành phố đạt được mục tiêu xây dựng hệ thống giao thông đô thị hiện đại một cách hiệu quả và bền vững.

Để phát hành trái phiếu huy động vốn cho dự án đường sắt đô thị thành công, việc có được niềm tin của người dân và các trái chủ là vô cùng quan trọng. TP.HCM cần có những biện pháp cụ thể trước và sau khi phát hành trái phiếu để xây dựng và duy trì niềm tin này.

Trước khi phát hành trái phiếu, TP.HCM cần làm những công việc sau đây:

Thứ nhất là bảo đảm sự công khai, minh bạch. Cần công khai thông tin chi tiết về hệ thống đường sắt đô thị, như các tuyến đường, thời gian hoàn thành, chi phí cụ thể và lợi ích kinh tế - xã hội mà dự án sẽ mang lại, bao gồm cả việc giảm ùn tắc giao thông, cải thiện chất lượng không khí và tăng trưởng kinh tế địa phương.

Phải có các nghiên cứu khả thi từ những đơn vị tư vấn uy tín, với các phân tích chi tiết về kỹ thuật, tài chính và tác động của dự án và công bố công khai các nghiên cứu này. Điều này giúp người dân và trái chủ hiểu rằng dự án có tính khả thi cao và sẽ mang lại lợi ích thực tế.

Ngoài ra, cần công bố danh sách các đối tác trong nước và quốc tế được lựa chọn để gia tăng niềm tin vào dự án. Những đối tác này cần được công bố rõ ràng để chứng minh tính minh bạch và khả năng thực hiện.

Thứ hai là đảm bảo khung pháp lý và bảo vệ quyền lợi trái chủ. TP.HCM cần xây dựng một khung pháp lý rõ ràng, quy định quyền lợi và nghĩa vụ của người mua trái phiếu, bao gồm chính sách trả nợ và lãi suất minh bạch, quy định về các biện pháp bảo vệ trái chủ trong trường hợp gặp rủi ro.

Để tăng tính an toàn cho trái phiếu, thành phố có thể áp dụng các cơ chế bảo lãnh, thông qua các ngân hàng nhà nước hoặc các tổ chức tài chính uy tín. Điều này đảm bảo cho người dân rằng khoản đầu tư của họ được đảm bảo.

Thứ ba là tăng cường tuyên truyền và tham vấn cộng đồng. TP.HCM cần có chiến dịch truyền thông mạnh mẽ, giải thích rõ ràng mục đích của việc phát hành trái phiếu và tầm quan trọng của dự án giao thông đối với đời sống người dân. Các phương tiện truyền thông nên liên tục cập nhật thông tin, trả lời các câu hỏi, và giải quyết mối lo ngại của người dân.

Cần tổ chức các cuộc hội thảo, thảo luận công khai để lắng nghe phản hồi từ người dân. Sự tham gia của công chúng trong quá trình ra quyết định sẽ giúp gia tăng sự đồng thuận và cam kết của họ đối với dự án.

Sau khi phát hành trái phiếu, TP.HCM cần làm những việc sau đây:

Thứ nhất là đảm bảo tính minh bạch trong việc sử dụng vốn. TP.HCM cần công khai các thông tin về tiến độ xây dựng và chi phí cụ thể. Người dân và trái chủ cần được cung cấp báo cáo định kỳ về việc sử dụng nguồn vốn huy động được, đảm bảo rằng nó được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả.

Thành phố nên thành lập các cơ quan giám sát độc lập hoặc hợp tác với các tổ chức quốc tế để giám sát việc thực hiện dự án. Các báo cáo giám sát này phải được công bố công khai để người dân và các trái chủ có thể theo dõi và kiểm tra.

Thứ hai là bảo đảm trả nợ và lãi suất đúng hạn. Một yếu tố then chốt trong việc xây dựng niềm tin sau khi phát hành trái phiếu là đảm bảo trả lãi suất và nợ gốc đúng hạn. Bất kỳ sự chậm trễ hay vi phạm nào cũng sẽ làm xói mòn niềm tin từ phía người dân và các nhà đầu tư.

Thành phố cần tận dụng các nguồn thu liên quan đến dự án đường sắt đô thị như bán vé, dịch vụ thương mại, khai thác không gian quảng cáo để đảm bảo nguồn tài chính bền vững cho việc trả nợ trái phiếu.

Việc phát hành trái phiếu cho một dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn như đường sắt cao tốc chắc chắn sẽ đòi hỏi tính minh bạch, sự tin tưởng của các nhà đầu tư và khả năng quản lý tài chính mạnh mẽ. Kinh nghiệm phát hành trái phiếu của TP.HCM sẽ là bài học quý giá cho dự án đường sắt cao tốc quốc gia.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng

Thứ ba là tăng cường truyền thông về thành công của dự án.

Khi dự án đạt được các mốc quan trọng, thành phố cần công khai các kết quả này. Nếu hệ thống đường sắt đô thị hoạt động tốt, đem lại những lợi ích cụ thể cho người dân, thành phố cần đẩy mạnh tuyên truyền để khẳng định rằng quyết định phát hành trái phiếu là đúng đắn và hiệu quả.

Thành phố có thể tổ chức các cuộc khảo sát định kỳ để đánh giá mức độ hài lòng của người dân đối với dự án và các biện pháp huy động vốn, từ đó cải tiến và điều chỉnh nếu cần thiết.

Tóm lại, để xây dựng và duy trì niềm tin, TP.HCM cần thực hiện một loạt các biện pháp từ cung cấp thông tin minh bạch, đảm bảo khung pháp lý an toàn, đến việc công khai tiến độ thực hiện và đảm bảo quyền lợi của trái chủ sau khi phát hành. Việc quản lý và triển khai dự án đường sắt đô thị thành công không chỉ giúp tăng cường niềm tin của người dân và nhà đầu tư trong tương lai mà còn tạo ra động lực phát triển bền vững cho thành phố.

Cuối cùng, kinh nghiệm phát hành trái phiếu của TP.HCM có thể đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị và thực hiện các kế hoạch phát hành trái phiếu để huy động vốn cho dự án đường sắt cao tốc quốc gia. Việc phát hành trái phiếu cho một dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn như đường sắt cao tốc chắc chắn sẽ đòi hỏi tính minh bạch, sự tin tưởng của các nhà đầu tư và khả năng quản lý tài chính mạnh mẽ. Kinh nghiệm phát hành trái phiếu của TP.HCM sẽ là bài học quý giá cho dự án đường sắt cao tốc quốc gia./.