Nguồn vốn trái phiếu rất quan trọng đối với thị trường bất động sản
Ở Việt Nam, vốn đầu tư vào thị trường bất động sản gồm 5 nguồn: Vốn của doanh nghiệp hoạt động kinh doanh bất động sản trong nước; vốn đầu tư nước ngoài; vốn huy động từ các nhà đầu tư trực tiếp thông qua hình thức mua bán bất động sản hình thành ở tương lai; nguồn vốn từ các tổ chức tín dụng (chủ yếu là từ các ngân hàng thương mại) và vốn huy động từ thị trường chứng khoán.
Được biết, sau khi Ngân hàng Nhà nước có những động thái siết tín dụng cho vay kinh doanh bất động sản, hàng loạt doanh nghiệp bất động sản chuyển sang huy động vốn thông qua phương thức phát hành trái phiếu doanh nghiệp.
Vốn trái phiếu doanh nghiệp được coi là một kênh huy động vốn có nhiều ưu thế và còn nhiều dư địa đối với các nhà đầu tư. Với đặc điểm sinh lời hấp dẫn của ngành, trái phiếu bất động sản có lợi thế trong việc thu hút đầu tư từ các tổ chức, quỹ cũng như tranh thủ nguồn vốn nhàn rỗi còn rất lớn ở trong dân. So với việc đi vay vốn ngân hàng thương mại, chủ đầu tư có thể vay được từ trái chủ với mức lãi suất thấp hơn nếu đi kèm theo đó là những ưu đãi mua nhà ở dự án cho trái chủ.
Tuy nhiên, thị trường trái phiếu doanh nghiệp thiếu minh bạch cũng ẩn chứa rất nhiều rủi ro đối với thị trường bất động sản. Các doanh nghiệp bất động sản phát hành trái phiếu để huy động vốn phần lớn là các doanh nghiệp chưa niêm yết, có sức khỏe tài chính ở mức yếu và thiếu tính minh bạch. Hầu hết trái phiếu của các doanh nghiệp này đều là trái phiếu phát hành riêng lẻ cho các bên mua là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán và đều có tài sản đảm bảo hoặc sự bảo lãnh của bên thứ ba.
Tài sản đảm bảo chỉ có tác dụng tạo áp lực cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng nghĩa vụ nợ vì giá trị thu hồi rất thấp do thủ tục phức tạp và thời gian xử lý tài sản thế chấp kéo dài. Có một số trái phiếu doanh nghiệp còn được bảo đảm bằng cổ phiếu của các nhà phát hành.
Rủi ro của việc này là khi doanh nghiệp phát hành rơi vào tình cảnh mất khả năng trả nợ, đồng nghĩa với việc tài chính của doanh nghiệp gặp rủi ro cao, giá cổ phiếu trên sàn sẽ giảm sâu hoặc không còn giá trị. Bên cạnh đó, việc thiếu vắng các thông tin về xếp hạng tín nhiệm trên thị trường trái phiếu khiến trái phiếu do doanh nghiệp bất động sản phát hành trở thành loại trái phiếu có rủi ro lớn nhất trên thị trường vốn hiện nay.
Với những diễn biến gần đây trên thị trường chứng khoán nói chung, đặc biệt là thị trường trái phiếu nói riêng, cơ quan chức năng đang có những động thái thắt chặt cơ chế quản lý. Cùng với đó là các quy định mới của Chính phủ về việc siết tín dụng ngân hàng đối với hoạt động kinh doanh bất động sản đã làm thị trường bất động sản đối mặt với nhiều khó khăn.
Dẫu biết các quy định này được đưa ra để giải quyết những vấn đề thực tiễn nhằm tạo van nắn dòng vốn tín dụng không chảy vào những lĩnh vực nóng có thể gây bất ổn vĩ mô nhưng nếu chính sách quá mạnh tay với trái phiếu doanh nghiệp khiến doanh nghiệp bất động sản phải co hẹp hoạt động, số lượng dự án được cấp phép và triển khai thực hiện giảm mạnh, sẽ gây thiếu hụt nguồn cung. Từ đó dẫn đến việc thị trường tiềm ẩn nguy cơ tăng giá trong tương lai. Và thực tế hiện nay, thanh khoản thị trường đang có dấu hiệu chậm lại.
Vì vậy, việc đưa ra các giải pháp kiểm soát vốn đổ vào lĩnh vực đầu cơ, thổi giá bất động sản là cần thiết, song nếu siết van một cách đột ngột và không có lộ trình sẽ gây khó khăn cho toàn bộ thị trường, doanh nghiệp khó huy động vốn trong trung và dài hạn.
Làm sao để giảm thiểu rủi ro vốn trái phiếu?
Để thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển lành mạnh, bền vững, cần thiết phải bổ sung khung pháp lý thật sự minh bạch, cụ thể, trước hết là pháp lý liên quan đến điều kiện phát hành trái phiếu và cam kết thực hiện thỏa thuận phát hành cùng với quy chế giám sát thực hiện.
Khung pháp lý cho hoạt động phát hành trái phiếu của doanh nghiệp cần đề cao khâu tư vấn, đưa tư vấn thành một hoạt động chuyên nghiệp và được cấp phép. Đồng thời chú trọng hơn nữa lĩnh vực xếp hạng tín nhiệm theo hướng thành lập, cấp phép cho những tổ chức đánh giá, xếp hạng tín nhiệm bài bản, khách quan, minh bạch.
Đối với các doanh nghiệp, bên cạnh tuân thủ pháp luật, bản thân các doanh nghiệp cũng phải chủ động công khai, minh bạch về mục đích huy động trái phiếu doanh nghiệp cũng như hiệu quả sử dụng vốn huy động từ kênh này để tạo niềm tin cho thị trường.
Dù thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã có những bước tiến nhưng đến nay vẫn chưa có quy định cụ thể về phát hành các loại trái phiếu không có tài sản bảo đảm. Hồ sơ phát hành trái phiếu yêu cầu doanh nghiệp phải trình bày mục đích phát hành trái phiếu.
Cần bổ sung, sửa đổi Nghị định 153/2020/NĐ-CP theo một số phương hướng như sửa đổi quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành trong việc sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu đúng mục đích.
Trước tiên, cần bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu phát hành nhằm tăng tính công khai, minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng trái phiếu, đồng thời giúp thị trường có thói quen sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để đánh giá rủi ro của trái phiếu, tiệm cận với thông lệ quốc tế và hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư.
Bên cạnh đó, cần bổ sung quy định về đại diện người sở hữu trái phiếu để tăng cường việc giám sát mục đích sử dụng vốn trái phiếu của doanh nghiệp phát hành, cũng như tăng cường giám sát việc thực hiện các cam kết khác của doanh nghiệp phát hành; cách thức xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là đối tượng được phép đầu tư và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ.
Tiếp đến, bổ sung các quy định để đẩy nhanh việc thiết lập thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại Sở Giao dịch chứng khoán cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm tăng tính thanh khoản, đồng thời tăng cường tính công khai, minh bạch, quản lý, giám sát đối với các trái phiếu đưa vào giao dịch trên thị trường thứ cấp.
Ngoài ra, cần sửa đổi một số quy định về thời hạn và nội dung công bố thông tin để khắc phục những bất cập trong thời gian vừa qua, bên cạnh đó cũng cần tăng tính minh bạch của doanh nghiệp phát hành trái phiếu và việc sử dụng vốn phát hành trái phiếu của doanh nghiệp.
Song song với đó, cần bổ sung văn bản hướng dẫn thi hành đối với Nghị định 153/2020/NĐ-CP bởi hiện nay mới chỉ có Thông tư 16/2021/TT-NHNN quy định về việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài mua, bán trái phiếu doanh nghiệp.
Cuối cùng, cần sự quyết tâm vào cuộc của tất cả đơn vị, cơ quan quản lý Nhà nước và doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cũng cần nhìn nhận lại mình thời gian qua làm đúng chưa, chưa đúng thì cần khắc phục. Cơ quan báo chí truyền thông đồng hành với cơ quan chức năng, doanh nghiệp… để lên tiếng báo động, góp phần đưa hành vi vi phạm ra trước pháp luật. Sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan chức năng cùng sự ủng hộ, đồng hành của xã hội có thể giúp xây dựng được thị trường vốn nói chung cũng như thị trường trái phiếu nói riêng góp phần vào sự phát triển kinh tế của đất nước./.
