Phát biểu trên được ông Nguyễn Quốc Hiệp, chủ tịch Hiệp hội các Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) nêu ra tại hội nghị "Về tình hình và đề xuất nhiệm vụ, giải pháp tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ sản xuất kinh doanh 6 tháng cuối năm 2022" do Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức ngày 27/6 tại Hà Nội.
Theo ông Hiệp, 6 tháng đầu năm nay, ngành xây dựng - bất động sản có sự tăng trưởng rõ rệt so với cùng kỳ năm ngoái. Một số doanh nghiệp như Hoà Bình (HoSE: HBC), Vinaconex (HoSE: VCG), Delta,.. có mức tăng trưởng tới 300 - 500%. Điều này chứng tỏ những biện pháp của Chính phủ đã có hiệu quả nhất định.
Tuy nhiên, so với kế hoạch đề ra, hầu hết các doanh nghiệp lớn của ngành xây dựng đều không đạt. Nếu tính 10 doanh nghiệp lớn thì mới chỉ đạt 28 - 40% kế hoạch năm, tức 60 - 80% kế hoạch 6 tháng, kể cả doanh thu lẫn sản lượng. Chẳng hạn như VCG, sản lượng thực hiện 6 tháng đầu năm 2022 đạt 5.000 tỷ đồng, mới chỉ đạt 36% kế hoạch đề ra. Còn mục tiêu doanh thu năm 2022 là 11.300 tỷ đồng, 6 tháng mới thực hiện được 3.600 tỷ đồng (31,8%).
Chủ tịch VACC đã chỉ ra 6 vấn đề dẫn đến thực trạng nêu trên:
Vấn đề đầu tiên là số lượng công việc 6 tháng qua dù có khá hơn năm 2021, song do ách tắc pháp lý nên số dự án triển khai năm nay vẫn còn ít. Sở dĩ năm 2022 được dự báo có triển vọng vì nguồn vốn FDI đổ vào Việt Nam năm nay tăng khá nhiều.
"Có thể nói các doanh nghiệp FDI đã mang lại khoảng 30% tổng số công việc cho ngành xây dựng. Ví dụ như dự án Lego tại Bình Dương có tổng giá trị gói thầu lên tới 400 triệu USD. Đây là khối lượng công việc lớn, mang lại hiệu quả cho ngành xây dựng", ông Hiệp cho hay.
Tuy nhiên, điều trục trặc là chỉ có doanh nghiệp lớn, thương hiệu mạnh mới tham gia được vào dự án của doanh nghiệp FDI. Việc này dẫn đến tình trạng phân hoá trong ngành xây dựng: những doanh nghiệp nhỏ và vừa, chưa đủ khả năng cạnh tranh thì chết dần, thậm chí chết rất nhanh, chỉ có doanh nghiệp lớn có đủ khả năng cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài mới có hy vọng. Hiện tại, dự án Lego chỉ có 2 doanh nghiệp nội là Coteccons và Newtecons cạnh tranh với nhau, nhưng dự án vẫn còn vướng mắc thủ tục giải phóng mặt bằng. Dù vậy, ông Hiệp cho rằng công việc của khối ngoại là lối thoát cho doanh nghiệp xây dựng. Ví dụ như VCG, 80% công việc của công ty này là ở dự án nước ngoài.
Đáng chú ý, chủ tịch VACC cho biết các doanh nghiệp xây dựng hiện "ngại" làm dự án trong nước, đặc biệt là các dự án đầu tư công. Nguyên nhân chính là giá vật liệu xây dựng tăng mạnh, kéo dài từ năm 2020 đến nay. Theo như số liệu báo cáo của các nhà thầu, các Ban Quản lý dự án và thống kê thực tế trên giá thị trường so với giá trúng thầu các gói thầu thi công cao tốc Bắc - Nam cũng như một số các dự án trọng điểm của ngành Giao thông - Vận tải thì có nhiều biến động.
Ví dụ giá dầu diesel, tại thời điểm trúng thầu (quý IV/2020) thì giá dầu trung bình đã bao gồm VAT khoảng 12.000 - 12.600 đồng/lít. Tuy nhiên, từ đầu năm 2022 đến nay, giá nhiên liệu tiếp tục tăng phi mã. Thời điểm hiện tại, giá dầu đang là 30.000 đồng/lít, tăng 240%. Giá thép cũng tăng 20 - 60% từ đầu năm 2021 đến nay.
Các nguyên vật liệu xây dựng khác như cát, nhựa đường, xi măng... cũng trên đà tăng cao. Đơn cử quý IV/2020, giá cát các loại (cát đen, cát vàng...) khoảng 300.000 - 320.000 đồng/m3, đến nay khoảng 350.000 - 360.000 đồng/m3. Như vậy, với cơ cấu tỷ trọng giá nhiên liệu và vật liệu chính trong giá gói thầu thì với tình hình biến động từ đầu năm 2021 đến nay, giá thành gói thầu đã tăng khoảng 18 - 30%, tính trung bình theo từng thời điểm.
"Giá vật liệu xây dựng tăng quá cao mà chưa có biện pháp gì ngăn chặn và bù giá cho nhà thầu", ông Hiệp nhấn mạnh.
Vấn đề thứ hai dẫn đến kết quả kinh doanh 6 tháng của các doanh nghiệp xây dựng chưa đạt kế hoạch đề ra là thiếu nhân công lao động trầm trọng so với cầu. Đặc thù của ngành xây dựng là sử dụng nhiều lao động thời vụ (70%). Sau dịch Covid-19, lực lượng này đã không quay lại công trường như mong muốn. Có thể kể đến Thanh Hoá, đây là tỉnh cung cấp thợ hoàn thiện nhiều nhất, nhưng sau dịch thì phần lớn công nhân đi làm du lịch nên hầu như không quay lại.
"Dù đơn giá nhân công tăng 25 - 30% song vẫn không tìm kiếm được nhân lực", ông Hiệp than thở.
Vấn đề thứ ba là thủ tục về giao nhận thầu. Chủ tịch VACC cho rằng doanh nghiệp xây dựng khổ nhất trong các loại doanh nghiệp vì phục vụ tất cả các đối tượng.
Vấn đề thứ tư là các doanh nghiệp xây dưng đang vấp phải quy định "tréo ngoe" về phòng cháy chữa cháy. Ông Hiệp khẳng định, không ở đâu mà một nước đang phát triển như Việt Nam lại có tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy cao như các nước phát triển. Tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy của Việt Nam lấy theo tiêu chuẩn của Mỹ và có thêm thắt thêm, gần như cao nhất thế giới.
“Có những yêu cầu rất đặc biệt về vật liệu phòng cháy chữa cháy, chỉ có doanh nghiệp chuyên ngành cung cấp, mà phải nhập khẩu, lại còn nhập khẩu độc quyền, nên giá rất cao. Như sơn chống cháy, trước kia khi chưa có Luật Phòng cháy chữa cháy, giá là 100.000 đồng, giờ là 700.000 đồng; kính chống cháy trước kia có giá 1 triệu đồng, giờ là 20 triệu đồng”, ông Hiệp cho biết.
Vấn đề thứ năm là kiểm toán, thanh kiểm tra. Ông Hiệp giãi bày "nỗi khổ" vì tình trạng hồi tố.
"Có những dự án đã quyết toán khoảng 10 năm, bây giờ kiểm toán đến bảo là 'chỗ này là sao, phải nộp lại tiền đất", nhưng người ta không làm sai mà là cơ quan định giá các tỉnh quyết định. Giờ dự án xong, hồ sơ quyết toán rồi, người ta chia lãi hết rồi, giờ bảo phải truy thu cái này, thì truy thu ở đâu, lấy đâu ra để nộp'. Xin đề nghị Bộ trưởng, sau 5 năm thì không hồi tố, không thanh tra nữa, để doanh nghiệp yên tâm làm ăn", ông Hiệp trình bày.
Vấn đề cuối cùng là tài chính. Theo ông Hiệp, việc cạn "room" tín dụng đang khiến các chủ đầu tư, nhà thầu gặp khó khăn về dòng vốn. Không phải doanh nghiệp không được cấp vốn nhưng cấp nhỏ giọt, nên rất khó khăn.
Chủ tịch VACC tha thiết: “Nếu theo đơn giá bình thường, làm hết sức chặt chẽ, quản lý tốt, doanh nghiệp xây dựng có biên lợi nhuận khoảng 4%. Nhưng hiện nay do tình hình nợ đọng, giá vật liệu xây dựng tăng, không được bù giá, doanh nghiệp xây dựng càng làm càng lỗ. Hôm rồi chúng tôi họp Ban chấp hành Hiệp hội các nhà thầu xây dựng Việt Nam, có nói với nhau, nếu tình hình này tiếp diễn 5 năm nữa, chắc không còn doanh nghiệp xây dựng nào tồn tại. Chúng tôi rất mong Bộ trưởng kiến nghị cho phép các doanh nghiệp xây dựng lớn được báo cáo với Thủ tướng để cứu rỗi ngành xây dựng, còn không chúng tôi nghĩ ngành xây dựng tan nát mất.
“Ở góc độ hiệp hội, chúng tôi thấy tình hình vô cùng khó khăn, có thể nói cứ càng ngày càng lụn bại, chỉ trừ một số doanh nghiệp làm được theo phương thức này, ví dụ chỗ anh Nguyễn Bá Dương, trước làm Coteccons, giờ làm Newtecons, anh ấy đưa ra chủ trương: dứt khoát không nhận công trình đầu tư công, chỉ làm công trình nào chủ đầu tư thanh toán đàng hoàng. Trong số doanh nghiệp xây dựng chúng tôi theo dõi, có mỗi ông này không bị nợ nần, có lãi, còn lại hầu hết vướng vào nợ nần, kể cả công ty lớn. Bởi vậy, chúng tôi đề nghị Bộ trưởng báo cáo Thủ tướng để cho chúng tôi có một lối thoát…”, ông Hiệp nói.
