Bảo vệ nguồn lực đất đai - Nền tảng để phát triển bền vững

Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức rất lớn về quản lý và sử dụng đất đai - một nguồn lực quan trọng, hữu hạn và không thể tái tạo. Lãng phí nguồn lực này không chỉ làm suy giảm tài sản quốc gia, mà còn cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội, gây bất bình đẳng và làm mất lòng tin trong xã hội. Trong bài viết "Chống lãng phí", Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ một số dạng thức lãng phí đất đai và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý hiệu quả nguồn tài nguyên này.

Nói chung, có sáu dạng thức lãng phí đất đai.

Dạng thức đầu tiên là đất đai, bất động sản bị bỏ hoang. Một thực trạng đáng lo ngại là nhiều khu đất, cả đất công và đất nông nghiệp, bị bỏ hoang. Các dự án giao đất cho nhà đầu tư nhưng không triển khai hoặc chậm tiến độ dẫn đến tình trạng đất bị lãng phí trong thời gian dài.

Tại Khu đô thị mới Thủ Thiêm (TP.HCM), 3.790 căn hộ tái định cư đã được xây dựng nhưng sau nhiều lần đấu giá không thành công, các căn hộ này vẫn bị bỏ hoang và đang xuống cấp. Số căn hộ này được định giá khoảng 10.000 tỷ đồng và dự kiến hoàn tất thủ tục đấu giá vào cuối năm 2024. Tuy nhiên, việc đấu giá thành công hay không vẫn còn là ẩn số, dẫn đến lãng phí lớn về nguồn lực đất đai và tài sản.

Huyện Mê Linh (Hà Nội) có 47 dự án bất động sản với quy mô từ 10 đến 100ha mỗi dự án, nhưng nhiều dự án vẫn trong tình trạng dở dang sau hàng chục năm triển khai. Nhiều khu đô thị tại đây bị bỏ hoang, với hàng chục ha đất không được sử dụng hiệu quả, gây lãng phí nghiêm trọng.

Năm 2019, tỉnh Thái Bình, vốn được mệnh danh là "quê lúa" của miền Bắc, có tới trên 1.200ha ruộng bị bỏ hoang. Việc bỏ hoang ruộng đất canh tác không chỉ gây lãng phí tài nguyên mà còn ảnh hưởng đến sinh kế của người nông dân và an ninh lương thực.

Theo số liệu, Việt Nam còn khoảng 9 triệu ha đất bị hoang hóa, chiếm khoảng 28% tổng diện tích đất đai trên toàn quốc. Trong đó, có 5,06 triệu ha đất chưa sử dụng và 2 triệu ha đất đang được sử dụng, nhưng bị thoái hóa nặng, dẫn đến hiệu quả sử dụng thấp và lãng phí tài nguyên.

Dạng thức thứ hai là các dự án "treo". Hàng ngàn dự án lớn nhỏ trên cả nước rơi vào tình trạng "treo" do nhiều nguyên nhân: thiếu vốn, vướng mắc pháp lý, hoặc quy hoạch không khả thi. Đất đai nằm chờ quy hoạch kéo dài gây mất cơ hội sử dụng hiệu quả và thất thoát tài nguyên.

Được quy hoạch từ năm 1992 với mục tiêu phát triển thành khu đô thị sinh thái hiện đại, dự án Khu đô thị Bình Quới - Thanh Đa tại quận Bình Thạnh, TP.HCM, đã trải qua hơn 30 năm nhưng vẫn chưa được triển khai. Nhiều nhà đầu tư được giao dự án nhưng không thực hiện, dẫn đến việc người dân sống trong khu vực phải chịu cảnh quy hoạch treo, không thể xây dựng hay sửa chữa nhà cửa, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Năm 2005, Tập đoàn Bảo Việt được giao đất tại lô 220 Trần Duy Hưng, quận Cầu Giấy, Hà Nội, để xây dựng Tháp Tài chính Quốc tế IFT - một tòa nhà văn phòng hạng A với tổng vốn đầu tư hơn 3.800 tỷ đồng. Tuy nhiên, sau gần hai thập kỷ, dự án vẫn chưa được triển khai, khu đất bị bỏ hoang, cỏ dại mọc um tùm, gây lãng phí nghiêm trọng về tài nguyên đất đai.

Dự án Constrexim Complex, do Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng và Thương mại Việt Nam (CTX Holdings) làm chủ đầu tư, được quy hoạch trên diện tích 2,5ha tại khu đô thị mới Cầu Giấy, Hà Nội. Mặc dù đã có giấy chứng nhận đầu tư từ năm 2012, đến nay, dự án vẫn chưa được triển khai, khu đất vàng với ba mặt tiền bị bỏ hoang, gây lãng phí lớn và ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị.

Dạng thức thứ ba là sử dụng đất đai không hợp lý. Quy hoạch đô thị và phân bổ đất đai thiếu khoa học dẫn đến sử dụng không tối ưu. Đất đai ở các đô thị lớn thường được dành cho mục đích không cần thiết, trong khi các ngành kinh tế thiết yếu lại thiếu quỹ đất phát triển.

Tại nhiều khu công nghiệp, hàng trăm ha đất được chuyển đổi nhưng không được sử dụng hiệu quả, chỉ để làm nhà kho hoặc bãi đỗ xe thay vì sản xuất công nghiệp. Điều này vừa lãng phí đất đai vừa không đóng góp vào tăng trưởng kinh tế.

Một số địa phương chuyển đổi đất nông nghiệp màu mỡ sang đất công nghiệp hoặc đất đô thị mà không tính toán kỹ, dẫn đến mất nguồn cung đất cho sản xuất nông nghiệp và đe dọa an ninh lương thực.

Dạng thức thứ tư là quản lý đất công yếu kém. Việc quản lý đất công chưa hiệu quả cũng là một dạng lãng phí nghiêm trọng. Nhiều khu đất thuộc sở hữu Nhà nước không được khai thác đúng giá trị thực hoặc cho thuê với giá thấp hơn giá trị thị trường, gây thất thoát tài sản quốc gia.

Quá trình cổ phần hóa Hãng phim truyện Việt Nam được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản công và cải thiện năng lực sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy doanh nghiệp tham gia cổ phần hóa chủ yếu tập trung vào việc chiếm hữu các khu "đất vàng" của hãng phim. Sau khi thanh tra, nhiều sai phạm được phát hiện, làm rõ mức độ lãng phí tài sản và đất công trong dự án này.

Khu đất tại số 8-12 Lê Duẩn, Quận 1, TP.HCM, có vị trí đắc địa với giá trị thị trường ước tính hơn 3.600 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong suốt 20 năm qua, khu đất này không được khai thác hiệu quả, gây thất thoát và lãng phí ngân sách nhà nước.

Tại Hà Nội, nhiều cơ sở nhà, đất công thuộc quỹ nhà chuyên dùng bị sử dụng sai quy định, sai mục đích, thậm chí bị chiếm dụng. Điều này không chỉ gây thất thoát tài sản nhà nước mà còn ảnh hưởng đến trật tự quản lý đô thị.

Dạng thức thứ năm là tham nhũng và tiêu cực. Tham nhũng trong quản lý đất đai, từ cấp phép, chuyển đổi mục đích sử dụng đất đến đấu giá quyền sử dụng đất, đã làm thất thoát nguồn lực lớn. Đây là vấn đề được Tổng Bí thư Tô Lâm đặc biệt nhấn mạnh trong bài viết "Chống lãng phí".

Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn (Sagri) được giao quản lý nhiều khu đất có giá trị lớn tại TP.HCM. Tuy nhiên, trong quá trình quản lý, lãnh đạo Sagri đã thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật, gây thất thoát tài sản nhà nước. Cụ thể, ông Lê Tấn Hùng, nguyên Tổng Giám đốc Sagri, cùng các đồng phạm đã chuyển nhượng dự án khu nhà ở tại phường Phước Long B, quận 9 cho Tổng Công ty Phong Phú với giá hơn 168 tỷ đồng, thấp hơn giá thị trường, gây thiệt hại cho nhà nước hơn 348 tỷ đồng.

Tại tỉnh Bình Dương, Tổng Công ty 3-2 được giao quản lý khu đất "vàng" rộng 43 ha tại phường Hòa Phú, TP. Thủ Dầu Một. Tuy nhiên, lãnh đạo công ty đã chuyển nhượng trái phép khu đất này cho tư nhân với giá thấp hơn nhiều so với giá thị trường, gây thất thoát lớn cho tài sản nhà nước. Cụ thể, các bị cáo trong vụ án, bao gồm cựu Bí thư Tỉnh ủy Bình Dương Trần Văn Nam và cựu Chủ tịch UBND tỉnh Trần Thanh Liêm, đã bị khởi tố về tội "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí" và "Vi phạm các quy định về quản lý đất đai". Hành vi này đã gây thất thoát hàng nghìn tỷ đồng của nhà nước.

Dạng thức thứ sáu là quy hoạch chồng chéo và thiếu thực tiễn. Quy hoạch sử dụng đất thiếu tính đồng bộ, liên tục điều chỉnh, hoặc chồng chéo giữa các ngành, địa phương dẫn đến lãng phí lớn. Các quy hoạch thiếu tính thực tế không chỉ gây ra lãng phí tài nguyên mà còn làm mất lòng tin của người dân và nhà đầu tư.

Dự án Khu đô thị mới Văn Phú tại quận Hà Đông, Hà Nội, được phê duyệt từ năm 2004 với diện tích 94ha. Tuy nhiên, do quy hoạch thiếu thực tiễn và chồng chéo với các dự án khác, nhiều hạng mục của dự án bị đình trệ hoặc không thể triển khai. Hậu quả là hàng chục ha đất bị bỏ hoang trong nhiều năm, gây lãng phí tài nguyên đất đai và ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị.

Dự án Khu công nghiệp Bình Minh tại tỉnh Vĩnh Long được phê duyệt từ năm 2008 với diện tích 162ha. Tuy nhiên, do quy hoạch chồng chéo với các dự án nông nghiệp và thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, dự án triển khai chậm trễ, nhiều diện tích đất bị bỏ hoang hoặc sử dụng không đúng mục đích, gây lãng phí nguồn lực đất đai và ảnh hưởng đến phát triển kinh tế địa phương.

Đất đai là nguồn tài nguyên hữu hạn và không thể tái tạo. Lãng phí đất đai đồng nghĩa với việc mất đi cơ hội phát triển kinh tế, tạo việc làm và cải thiện đời sống cho người dân.

Sử dụng đất đai hiệu quả tạo động lực quan trọng cho các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ. Đất đai được khai thác đúng mục đích sẽ giúp gia tăng giá trị sản xuất và cải thiện năng lực cạnh tranh quốc gia.

Đất nông nghiệp bị lãng phí hoặc chuyển đổi không hợp lý sẽ ảnh hưởng đến sản xuất lương thực, đe dọa an ninh lương thực quốc gia. Điều này đặc biệt quan trọng khi dân số ngày càng tăng và nhu cầu lương thực ngày càng lớn.

Quản lý đất đai hiệu quả góp phần giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, ngăn chặn suy thoái và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Đây là yếu tố thiết yếu trong mục tiêu phát triển bền vững.

Khai thác đất đai hiệu quả mang lại nguồn thu lớn từ thuế sử dụng đất, đấu giá quyền sử dụng đất, và các khoản phí liên quan. Điều này đóng góp vào ngân sách quốc gia, phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Quản lý đất đai minh bạch, công bằng giúp củng cố niềm tin của người dân vào chính quyền và hệ thống pháp luật, tạo nền tảng cho sự phát triển hài hòa và bền vững.

Giải pháp đầu tiên là hoàn thiện pháp luật và chính sách về đất đai. Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh cần nâng cao chất lượng xây dựng pháp luật để giảm lãng phí trong mọi lĩnh vực, trong đó có đất đai. Do đó cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện Luật Đất đai và các văn bản liên quan, bảo đảm các quy định rõ ràng, khả thi và tránh tình trạng chồng chéo.

Giải pháp thứ hai là tăng cường năng lực quản lý và giám sát. Theo Tổng Bí thư, một trong những nguyên nhân dẫn đến lãng phí là công tác quản lý yếu kém. Do đó, giải pháp này phải bao gồm việc xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai số hóa, công khai để tăng tính minh bạch. Đồng thời cần phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp lãng phí đất, dự án treo, sử dụng sai mục đích.

Giải pháp thứ ba là đẩy mạnh công tác quy hoạch và sử dụng đất hiệu quả. Quy hoạch là công cụ quan trọng để sử dụng đất hiệu quả. Tổng Bí thư đề xuất làm quy hoạch phải đồng bộ và dài hạn; Đảm bảo quy hoạch sử dụng đất phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, tránh thay đổi tùy tiện hoặc thiếu khả thi.

Giải pháp thứ tư là đẩy mạnh phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong lĩnh vực đất đai. Tổng Bí thư nhấn mạnh rằng chống lãng phí không thể tách rời việc chống tham nhũng. Do đó cần xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm. Đồng thời cần công khai các vụ tham nhũng liên quan đến đất đai để răn đe.

Giải pháp thứ năm là đẩy mạnh tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng. Tổng Bí thư cho rằng cần huy động toàn dân vào cuộc chiến chống lãng phí. Trong lĩnh vực đất đai, điều này có thể được triển khai qua việc tuyên truyền về ý nghĩa của đất đai trong phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường; Khuyến khích người dân và doanh nghiệp tham gia giám sát bằng cách tạo điều kiện để cộng đồng phản ánh các sai phạm trong sử dụng đất.

Giải pháp thứ sáu là xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực. Tổng Bí thư đặc biệt nhấn mạnh vai trò của kiểm soát quyền lực để phòng chống lãng phí và tiêu cực. Trong lĩnh vực đất đai, điều này đòi hỏi phải tăng cường trách nhiệm giải trình: Lãnh đạo các cơ quan quản lý đất đai phải công khai kế hoạch và báo cáo minh bạch. Bên cạnh đó, cần vận hành cơ chế giám sát đa chiều, đảm bảo sự tham gia giám sát của cả các tổ chức xã hội, người dân và các cơ quan kiểm tra, thanh tra.

Giải pháp thứ bảy là tận dụng công cụ kinh tế. Tổng Bí thư gợi ý các biện pháp sử dụng công cụ kinh tế để hạn chế lãng phí. Trong quản lý đất đai, điều này có thể áp dụng qua việc đấu giá đất công khai và minh bạch, đảm bảo giá trị tài nguyên đất được khai thác tối ưu. Ngoài ra, có thể nghiên cứu để áp dụng thuế đất hợp lý, đặc biệt với các trường hợp đất bị bỏ hoang hoặc sử dụng không hiệu quả.

Chống lãng phí nguồn lực đất đai không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà còn là nghĩa vụ của toàn xã hội. Đất đai, nếu được quản lý hiệu quả, sẽ trở thành động lực quan trọng cho phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và xây dựng một Việt Nam thịnh vượng. Với những giải pháp đồng bộ và quyết liệt, Việt Nam hoàn toàn có thể chuyển hóa nguồn lực đất đai thành nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong tương lai./.