Những quy định ưu tiên chưa đủ mạnh mẽ, hiệu quả
Trình bày Tờ trình về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi), Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết, mục tiêu xây dựng dự án Luật là tiếp tục thể chế hoá chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về chính sách phát triển đường sắt; khắc phục những tồn tại, bất cập về thể chế, tạo động lực mới cho sự phát triển của ngành đường sắt.
Dự án Luật tiếp tục thể chế hoá quan điểm, chủ trương của Đảng về hoàn thiện thể chế, xây dựng chính sách phát triển đường sắt, phù hợp với chỉ đạo của Tổng Bí thư tại Phiên khai mạc Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khoá XV và các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật. Đồng thời, sửa đổi, bổ sung các nội dung không phù hợp và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong hoạt động đường sắt; huy động tối đa nguồn lực phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt, thu hút mọi thành phần kinh tế tham gia kinh doanh đường sắt, trong đó, ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo...
Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy trình bày Tờ trình. (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội)
Bên cạnh việc tán thành với sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt, tại báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy lưu ý cơ quan soạn thảo cần rà soát, nghiên cứu thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, chính sách của Đảng; rà soát đảm bảo Luật chỉ quy định những nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội, không "luật hóa" các quy định của Nghị quyết cơ chế đặc thù hay Nghị định, Thông tư trong lĩnh vực đường sắt. Nếu có, phải đánh giá kỹ lưỡng tác động, các nội dung thật sự cần thiết, bảo đảm tính khả thi và đúng thẩm quyền của Quốc hội.
Về bố cục dự thảo Luật, ông Lê Quang Huy cho biết, có một số ý kiến đề xuất gom các quy định về đất đai, tài chính, khoa học công nghệ, an ninh trật tự vào một mục riêng, có chương, mục riêng về đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị, thay vì rải rác, phân tán ở các điều.
Tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho rằng, tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9 vừa qua, Quốc hội đã ban hành nghị quyết riêng về phát triển đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM, với các cơ chế, chính sách đặc thù. Tuy nhiên, luật hiện hành chưa phân định rõ loại hình đường sắt đô thị và tốc độ cao, cũng như đang thiếu các cơ chế, chính sách đặc thù để triển khai hiệu quả. Do đó, cần nghiên cứu kỹ lưỡng, bổ sung các quy định cụ thể, trọng tâm để thúc đẩy đầu tư, phát triển và quản lý hiệu quả loại hình đường sắt đặc thù này.
Cụ thể hơn, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính Lê Quang Mạnh cho biết, dự thảo luật đã đưa ra một số quy định, trong đó có việc ưu tiên phát triển các sản phẩm công nghiệp đường sắt thuộc danh mục công nghệ cao theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, các quy định này chưa đủ mạnh mẽ, chưa đảm bảo áp dụng hiệu quả trong thực tiễn.
Vì vậy, đề nghị cơ quan soạn thảo tham khảo kỹ lưỡng Nghị quyết số 193/2025/QH15 mới được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9 với nhiều cơ chế, chính sách đặc biệt, tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Việc cập nhật này sẽ tạo ra môi trường thuận lợi, khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và sản xuất các sản phẩm công nghệ cao trong lĩnh vực đường sắt.
Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính Lê Quang Mạnh. (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội)
Thúc đẩy việc khai thác hiệu quả quỹ đất quanh ga đường sắt
Cho ý kiến tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết, ngành đường sắt Việt Nam đang chậm phát triển và cần làm rõ nguyên nhân. Đó có thể là do việc chưa quan tâm đúng mức, thiếu nguồn kinh phí đầu tư, hoặc do chúng ta đang tập trung chủ yếu vào giao thông đường bộ và hàng không.
Vì vậy, việc sửa đổi Luật Đường sắt lần này phải thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, đặc biệt là Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/2/2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2022 về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho ý kiến tại phiên họp. (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội)
Chủ tịch Quốc hội cũng cho biết, vừa qua, Quốc hội đã thông qua nghị quyết chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam với chiều dài hơn 1.000km và đang thành lập ban chỉ đạo, triển khai. Chính phủ cũng vừa thông qua đề nghị xây dựng Nghị quyết thí điểm cơ chế đặc thù phát triển đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM để trình Quốc hội. Do đó, đề nghị các địa phương tập trung triển khai trong thời gian tới, đặc biệt là có những chính sách mạnh mẽ để hệ thống đường sắt phát triển, vươn lên.
Cùng với đó, Luật sửa đổi lần này cần được thiết kế ngắn gọn, súc tích, tập trung vào các chính sách đột phá để tạo ra sự bứt phá cho ngành đường sắt. Đặc biệt, cần tập trung vào việc tạo ra những chính sách đột phá, mang tính chiến lược, nhằm thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của ngành đường sắt Việt Nam. Trong đó, có thể xây dựng một chương riêng quy định về phát triển đường sắt tốc độ cao và đường sắt đô thị, nhằm tạo ra sự bứt phá cho ngành.
Chủ tịch Quốc hội cũng nhấn mạnh, Luật sửa đổi cần tăng cường phân cấp, phân quyền cho địa phương trong quản lý đường sắt, đồng thời đảm bảo tính thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành, đặc biệt là Luật Đất đai, Luật Quy hoạch và Luật Đầu tư công. Cần loại bỏ những điều khoản không thuộc thẩm quyền của Quốc hội mà thuộc về Chính phủ hoặc Bộ Xây dựng, nhằm tránh sự chồng chéo và mâu thuẫn.
Thêm vào đó, Luật mới cần thúc đẩy mô hình phát triển đô thị định hướng giao thông, khai thác hiệu quả quỹ đất quanh ga đường sắt, gắn liền với phát triển đô thị thông minh và bền vững. Đồng thời, quan tâm đến việc ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý, vận hành đường sắt, khuyến khích sự hợp tác giữa doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học để nâng cao năng lực nội địa./.
