Một hồi, lâu rồi, tự nhiên tôi nhận một cuộc điện thoại, giọng nữ trong và nhẹ, chuẩn Bắc, giới thiệu, em là như thế như thế, sắp tới dẫn một đoàn học sinh và phụ huynh đi thực tế, sẽ ghé Gia Lai và Kon Tum, lâu nay đọc anh, biết anh có chút hiểu biết đường đi lối lại ở đấy, nhờ anh giúp.
Gần như tôi chưa bao giờ từ chối giúp ai việc gì, huống gì là việc này.
Nhưng tiếp xúc thì hết sức ngạc nhiên, là bởi, cô này tên Bình, làm nghề khí tượng, không liên quan gì tới giáo dục, nhưng lại ham dạy, tập hợp một lũ trẻ ở Hà Nội từ lớp 3 đến lớp 8, dạy thêm cho chúng từ lịch sử, địa lý đến văn hóa, môi trường, cách sống... thay vì chỉ nhăm nhăm Toán, Lý, Hóa, Ngoại ngữ đến chai mông và cả chai mắt...
Và điều quan trọng là phụ huynh ủng hộ. Mỗi năm cứ vừa nghỉ hè là lại tổ chức một chuyến đi, như đi thực tế, đến những vùng miền đặc trưng của đất nước. Chuyến đi có cả phụ huynh tham gia, thậm chí cả gia đình. Họ đã đến rất nhiều nơi, những là Huế, Mỹ Sơn, Hội An, Nam Bộ, cao nguyên cực Bắc, và lần này họ vào Tây Nguyên... Và không phải đi như du lịch, mà là đi khám phá, đi tìm hiểu, đi học. Chuyến đi tôi được nhờ ấy có gần sáu chục người, ba chục học sinh láu tháu, còn lại là phụ huynh.
Rồi chúng tôi quen nhau, thi thoảng có việc gì cần thì cô ấy lại nhắn tin.
Thực ra thì tôi chẳng hiểu gì về cái nghề khí tượng cả. Nhớ hồi nhỏ xem phim, cái phim đình đám là "Kén rể" mà ông Trần Tiến nổi từ đấy, có nhân vật nghêu ngao:
Đàn bà nói nắng là mưa
Nói bão cấp tám là chưa có gì.
Rồi sau đấy cứ nghe trên đài "Tầm nhìn xa trên 10 ki lô mét", chả hiểu là nó ra làm sao. Sau được đi biển mới hiểu. Rồi các cơn bão ập vào, đa phần là dự báo thời tiết... sai, có năm nào đấy báo một đằng nó còn đi một nẻo nữa.
Đến khi biết cô Bình, hay đọc trang của cô ấy, thì mới thấy, ơ hóa ra nghề khí tượng thú vị phết! Cái thời "nói bão cấp tám là chưa có gì" nó qua rồi, bởi phương tiện quá thô sơ, lạc hậu. Chứ giờ, có thể nói, chính xác 100% thì chưa, nhưng cũng tới 90% là đúng. Và mới hóa ra, "Lặng lẽ Sa Pa" mới chỉ là một góc của nghề khí tượng.
Mới nhất, tôi nhận cái tin thế này, từ Bình:
"Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường có đào tạo khoa Khí tượng, gần đây ít học sinh đăng ký học. Thật ra trường ở thành phố, mà thành phố thì học sinh có nhiều cơ hội khác nên các cháu không đăng ký có thể là đúng, tuy nhiên nếu ở các tỉnh xa xa như Tây Nguyên hoặc miền núi, học xong ra đi làm ở các đơn vị khí tượng tại các tỉnh thì em nghĩ phù hợp.
Em thấy các thầy cô tuyển sinh vật vã mãi nên em đang tư vấn cho các thầy cô làm bản giới thiệu. Nghề này Covid không bị mất việc, làm cũng không quá vất vả, như cái đài ở Pleiku hay mấy trạm quanh chỗ anh đấy.
Cơ sở vật chất ngành em tốt hơn ngành Giáo dục. Giờ dân thành phố học rồi lại không muốn đi vùng xa, thanh niên làm gì có lý tưởng như thời các anh. Nên là phải tuyển tại các tỉnh xa đi học rồi họ về làm ở vùng đó có lẽ phù hợp nhất.
Và ai cũng hình dung như nghề ấy là một phiên bản của "Lặng lẽ Sa Pa", buồn buồn nhưng lãng mạn. Cám ơn ông nhà văn Nguyễn Thành Long đã cho ngành khí tượng một "Lặng lẽ Sa Pa", nhưng lại cũng tai hại là ai cũng nghĩ học khí tượng xong chỉ lên núi ngồi như thế, nên giờ bọn trẻ nó chẳng vào. Chết cái là "Lặng lẽ Sa Pa" mô tả về ngành khí tượng lãng mạn quá, ai cũng nghĩ học khí tượng rồi làm mấy công việc giản đơn trên núi nên... hết ham."
Và hóa ra, khí tượng nó không như tôi và nhiều người nghĩ lâu nay. Nó thú vị. Và cũng hóa ra, tôi biết về nó cũng từ... ngày xưa.
Nghề khí tượng, nghề của những con người hỏi đất để hiểu trời. (Ảnh: Sưu tầm)
Thì hồi bé đọc "Tam quốc diễn nghĩa", đọc lắt nhắt nhảy cóc thôi, mượn được gì đọc nấy, thì thấy trong ấy rất nhiều vị tài tình hô phong hoán vũ, mà tài nhất là Khổng Minh. Ông này nhìn trời đoán mưa đoán bão. Rồi từ đấy mà bày binh bố trận. Trời không cho thì ông tự làm. Thú vị vô cùng.
Sau này tốt nghiệp đại học, lên Tây Nguyên làm việc chẳng liên quan gì đến khí tượng, lại gặp một ông... tổ nghề khí tượng, là ông vua lửa. Vua lửa nhưng không làm ra lửa mà lại làm ra mưa, hạn lâu quá thì ổng bày đàn cúng, thế là... mưa về. Và nhờ thế mà ổng là Pơ tao. Thế ổng chẳng là tổ nghề khí tượng là gì?
Cách đây chừng chục năm, lại nhớ có một ông nào đấy, tuyên bố là có thể... đuổi bão. Mà không chỉ một ông, thời ấy có đến hai ông tuyên bố làm được như thế. Ông thì đổi hướng bão, ông thì đuổi mưa để ngày 2/9 khu Ba Đình không mưa, v.v...
Không đi sâu vì không phải chuyên môn của mình. Nhưng rõ ràng, chuyện khí tượng không đơn giản chỉ là... nói nắng là mưa, là tầm nhìn bao nhiêu cây số, mà nó hết sức bí ẩn, nhưng lại cũng rành mạch nguyên lý.
Thế mà hiện nay, một cán bộ khí tượng yêu nghề, nhiều kỹ năng như cô Bình lại phải báo động về cái sự cạn kiệt nguồn nhân lực bổ sung, báo động về sự học sinh không vào học ngành này.
Vẫn là thư cô Bình: "Khí tượng vốn là lĩnh vực khó, học khá nhiều toán lý. Hiện giờ mỗi năm có khoảng dăm chục sinh viên vào học các trường liên quan tới khí tượng. Hầu hết những sinh viên này, trừ số có bố mẹ trong ngành còn hiểu biết về ngành, số còn lại là không đỗ vào trường mong muốn thì mới vào học khí tượng.
Học thế thì tâm lý không ổn định, đôi khi học dở chừng có thể bỏ đi làm hoặc đi học ngành khác. Thú thực, cách đào tạo đại học hiện nay, hết năm 1, 2, học sinh học toàn các môn cơ bản, rất mông lung không biết ra trường sẽ làm gì nên sẽ dễ chán.
Như vậy khoảng 10 năm nữa thì nhân lực khí tượng chất lượng tốt lấy đâu ra? Ở đây chất lượng tốt không đòi hỏi quá xuất sắc, chỉ là học cỡ trung bình khá, hoặc khá, chăm chỉ, có mục tiêu và đam mê. Điều đó chỉ có thể có khi các em biết rõ mình ra trường có thể làm những việc gì".
Tức là một mặt cần phải thay đổi cách dạy cách học nữa. Cần thêm vài tác phẩm như "Lặng lẽ Sa Pa", nhưng nó không lặng lẽ nữa, mà nó náo nhiệt. Có thể chỗ ngồi làm việc thì lặng lẽ nhưng anh lại đọc được hết những náo nhiệt tưng bừng trên trời, dưới... âm ty. Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia là nơi luôn sôi động. Các tầng luôn sáng đèn 24h/ngày và 365 ngày/năm, nhất là khi có mưa bão, thiên tai, nơi đấy đông đúc nhộn nhịp ngay cả nửa đêm.
Giờ không chỉ Nhà nước tuyển dụng nhân lực khí tượng, mà cả các doanh nghiệp cũng kinh doanh khí tượng được rồi, như Agrimedia, Weather News. Hàng không Việt Nam có hẳn một phòng dự báo khá lớn vì họ cung cấp dịch vụ dự báo thời tiết cho các chuyến bay, hoặc bên hải quân cũng có một phòng tương tự…
Cả thế giới đang sống trong thời biến đổi khí hậu, đang tồn tại theo... thời tiết. Ngày xưa có cái từ thời tiết biến thể cũng hay, ví dụ định làm gì đấy nhưng nghe ngóng "thời tiết" xem sao, có thể là thời tiết chính trị, thời tiết kinh tế, thời tiết giá cả và cả thời tiết từ... vợ, v.v...
Thiên tai ngày càng nhiều, các lĩnh vực như nông nghiệp, giao thông… đang phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết, cho nên thông tin khí tượng ngày càng quan trọng, nhu cầu sử dụng thông tin khí tượng ngày càng có đòi hỏi cao, nên tương lai càng cần nhân lực cao...
Ôi giời, tôi nói thật, mình già mất rồi, chứ không thì, sau khi nghe cô Bình này nói chuyện, tôi sẽ thi vào... Khí tượng. À nhưng mà, cái lý do của cô Bình khi chọn tôi nói chuyện là vì, cô muốn qua tôi, mong các nhà văn viết thêm nhiều "Lặng lẽ Sa Pa" nữa, dù vì nó mà nhiều người mặc định khí tượng là... lặng lẽ, là hẻo lánh...
Và mới thấy nhà văn đàn anh Nguyễn Thành Long giỏi thật, tài thật. Và mới thấy nữa, hóa ra văn chương không phù phiếm như một số người nghĩ...
