Đôi giày đi dưới chân có quan trọng lắm không? Có người rất xem thường vì chẳng đi đâu ra khỏi nhà, có người cả đời chưa ra khỏi làng, không biết đôi giày đến khi nhắm mắt xuôi tay. Nên với người ít đi, ít xê dịch càng không có gì phải xem trọng đôi giày.
Nhưng ngược lại, có người hay xê dịch phải lựa chọn giày rất kỹ vì giày nâng đỡ họ đi được xa, rất xa. Giày rất quan trọng, vì nó luôn giúp bạn bảo vệ đôi chân, đi nhẹ chân, ngàn dặm giúp bạn không mỏi mệt. Có một thời Hà Nội rất ít cửa hàng giày. Những năm 1990 - 1995, giày thời trang khan hiếm, giày bán lẻ ở phố. Và tôi đi mua giày, dạo gót khắp cửa hàng giày phố Hàng Dầu họ đều lắc đầu xua tay, không có giày số 41 dành cho phụ nữ, mà tôi đang cần đi một đôi giày đi cho nó thật tử tế khi tiếp khách ở hội nghị Du lịch quốc tế. Thế là tôi tìm đến các cửa hàng giày để đóng giày đo chân. May sao tìm thấy một hàng giày Ngọc Phú, lúc đó cửa hàng chưa treo biển như bây giờ.
Bác tên Ngọc Phú, bác đã đóng giày được hơn 60 năm ở cái ga ra ô tô cũ, bác mua lại, giờ vẫn chỉ có đúng 7 viên gạch bé tin hin, làm cửa hàng giày trên phố Lý Thái Tổ. Bác Ngọc Phú học đóng giày đo chân từ năm 1954, sau giải phóng Thủ đô, rồi lúc Hà Nội mở công tư hợp doanh, bác vào hợp tác xã đóng giày. Bác từng đi học việc hai năm đóng giày không công để học cách đóng, cách khâu giày, cách đánh giày sao cho đẹp nhất và đó là một công việc không đơn giản.
Có một thời bác sống chật vật lắm vì không đủ ăn, thời bao cấp, người dân Hà Nội đi chữa giày nhiều hơn đi đóng giày. Và bác chữa, vá, dán và đánh giày để sống ở cả cửa hàng sửa giày tin hin này. Lúc đó nhiều khách quen. Khách quen có cả vị làm quan chức khá to, họ đi nước ngoài nhưng cũng vẫn đến nơi bác đóng giày đo chân. Vì giá cả phải chăng, vì đóng giày sửa giày cho toàn người dân thu nhập không cao nên bác được khách hàng họ mách nhau, thế là một mình bác đóng, chữa giày da nuôi cả nhà. Sau này bác truyền lại nghề cho hai cậu con trai, một cậu đã sang nước Úc vẫn giữ nghề đóng giày, còn cậu út đóng giày theo cha, tại gia.
Hà Nội bây giờ không thiếu cửa hàng giày thời trang. Hà Nội có cả một phố hàng Dầu bán giày. Nó lan sang cả phố Cầu Gỗ và các phố cổ lân cận, đầy các shop giày, các công ty giày ở siêu thị Vincom Bà Triệu, nhiều giày nhan nhản. Thế mà nghề đóng giày đo chân vẫn sống được phải kể đến cửa hàng giày bác Ngọc Phú.
Hà nội xưa, việc đi đóng giày đo chân cũng hệ trọng lắm, đóng đôi giày mới diện trong ngày ăn hỏi, cưới xin cho oách. Cả việc ra nước ngoài cũng cần có đôi giày tử tế. Được biết người châu Âu rất hay để ý đến gót giày của bạn khi mới làm quen. Gót giày quan trọng đến thế ư?
Hà Nội xưa không có nhiều cửa hàng giày như phố Hàng Dầu bây giờ, rồi các shop thời trang giày, đầy những khuyến mại, giày “si đa” cũng tràn đầy chợ Kim Liên, khi chợ bán quần áo cũ, có bán loại giày “hai hơi”. Đóng giày đo chân lâu năm nhất phải kể đến thợ đóng giày có tên Phạm Ngọc Phú.
Một thời, giày của nhà bác chuyên đóng đo chân và nhận luôn cả việc chữa giày nên cửa hàng cứ hai ba khách là có một người phải đứng chờ ở hè đường. Mùa đông đóng giày, mùa hè đóng xăng đan, đóng dép da, đi cho mềm chân. Cái thú đóng giày đo chân của người Hà Nội thời bao cấp đã rơi vất vưởng, bây giờ có nhiều giày đẹp với mốt thời hội nhập đã lấn lướt vẻ bình dị đời thường của ngày xưa. Bác Phú nay đã 87 tuổi vẫn chữa giày, dán dép và đánh giày giá rẻ, cho cả những đôi đắt tiền.
Ngày xưa tôi là người đi rất tốn giày nên phải thường xuyên lên chỗ bác Phú đóng giày đo chân. Có hôm gặp vị khách vừa ở sân bay về đã ngồi chờ lấy giày để đi diện một đám cưới. Niềm hân hoan có một đôi giày đẹp trên gương mặt người đàn ông đứng tuổi cũng vui như trẻ thơ khi nhận món quà là đôi giày mình yêu thích.
Sau này bác Phú càng có tuổi, càng đông khách quen, nên việc làm không xuể, phải dạy cho con trai làm đỡ. Một cửa hàng giầy có 7 viên gạch cỡ 20x20cm chắp vá, bé tin hin mà vẫn đông khách đóng và chữa giày. Một nghề, từng thất nghiệp, từng cơ hàn mà vắt qua hai thế kỷ vẫn tồn tại, như phận bác Phú đóng giày kiếm sống thật không đơn giản.
Bác lao động không kể giờ giấc, vì thích nghề giày. Ngày xưa quê gốc bác Phú tận làng Sặt, Hưng Yên, làng quê này chuyên làm mỹ nghệ đồ bạc, nhưng bác lại không thích nghề bạc mà chỉ thích đóng giày, sống bằng nghề đóng giày đo chân. Một thời hiu hắt nghèo. Giờ thì đỡ hơn, hai bác tuổi sắp cửu thập vẫn tươi cười đón khách chữa giày bong mũi hay nhận khâu dép đứt quai cho người nghèo. Người khá giả có đôi giày hạng sang cũng cần bảo dưỡng để đi. Hỏi bác Ngọc Phú thì bác chẳng đi đâu xa, đời bác chỉ gắn với nghề đóng giày đo chân gần 70 năm trên ga ra ô tô cũ, nay cơi nới thành nhà ở phố Lý Thái Tổ.
Nghề đã chọn người, không rõ bác đã làm bao nhiêu đôi giày trên đôi tay héo hon kia? Đã đi qua một đời người thợ đóng giày, ai quên ai nhớ?
Khác hẳn người đóng giày hơn nửa thế kỷ ở Hà Nội, không đi đâu xa ra khỏi thành phố, tôi còn quen một người chuyên bán giày ở góc phố Trần Hưng Đạo. Tên anh là Nguyễn Phú, người đã từng lang bạt kỳ hồ, từng bán giày bao năm bên Đông Đức rồi trở về Việt Nam. Anh Nguyễn Phú này bán giày Việt Nam xuất khẩu. Nguyễn Phú bán giày mà thông thạo chất liệu da, có kinh nghiệm nhìn da và anh chọn giày thì tinh tường không kể xiết.
Có nhiều buổi chiều tôi ngồi với Nguyễn Phú khi anh vừa đi Canada rồi vượt biển Caribê mới về. Phú bán giầy luôn chọn cho mình đôi giày để đi ngàn dặm xa. Anh kể đã đi hết các nước bắc Âu, Tây Âu, châu Mỹ, châu Phi, cả châu Á chỉ nhờ mỗi việc bán giày. Có tiền là để mình đi chinh phục thế giới. Có lần đi quá xa, không có tiền khi trở lại thăm đông Đức cũ, Phú ta mua một cái áo phông cũ, chọn cái túi nhàu nhĩ, mảnh cát tông để ngủ tạm trong công viên, ngủ bụi, dành tiền sang Phần Lan, Thụy Sỹ. Có lúc phải uống nước dọc đường, đitiểu vào chai quẳng vào thùng rác, để tiết kiệm tiền đi vệ sinh, vì bên đó đi vệ sinh cũng rất đắt.
Mỗi lần ngồi uống trà với Nguyễn Phú, hắn ta “phiêu” kể về những cái thú lang bạt trên quả đất mà vợ hắn, em tên Hảo luôn cười cười chấp nhận rất chi vui vẻ. Còn lại cái chuyến đi dối giăng cuối cùng mà Phú thích. Phú ta gọi hai đứa con du học bên Canada về để bố lái xe từ Bắc vào Nam, rồi nhờ vợ lái xe đỡ hắn để hoàn thành chuyến chu du khắp dải đất hình chữ S. Rồi hắn kể về những chuyến đi đầy kịch tính ở bên trời Âu, bên Nam Mỹ. Vốn sống trong người Phú đầy ắp, nên gặp được kẻ ham đi giống mình cũng thú vị lắm.
Tôi lại là người chịu nghe hắn “bốc trời”, hắn tả về người Phi và người Phần Lan thật mê dụ. Hắn nói, sang nước Pháp thì phải mua nước hoa cho vợ và con gái, sang Pháp phải uống thứ vang này vang nọ. Sang Ý thì đừng có mua đồ lưu niệm ở Venice, nhiều đồ nhái ngày xưa dưới nhãn mác made in toàn “Tàu khựa”. Hắn thuộc cả những thứ lặt vặt, cả những chi tiết hắn giấu tiền đô la dưới gót giày tài tình khi ngủ đêm vạ vật ở những nước châu Âu hoành tráng.
Sở thích bán giày của Phú là bán giày có tiền là xê dịch. Phú thuê người trông hàng, rồi đi du lịch và đưa vợ con cùng đi. Hắn truyền cảm hứng cho con trai đến nỗi con hắn cũng mê du lịch sau các kỳ nghỉ học ở xứ người. Rồi căn bệnh u não đã lôi Nguyễn Phú về bên Chúa rất sớm. Tôi đi qua góc phố Trần Hưng Đạo vuông góc với Yết Kiêu, vẫn nhớ Phú bán giày từng “gạ” vợ trông nom cửa hàng để có cơ hội là hắn ta trên từng cây số.
Thật tiếc nuối cho Nguyễn Phú, tôi hay dừng xe nơi đèn đỏ lâu hơn để nhớ một Nguyễn Phú đi nhiều, biết rộng kiến thức mênh mông dù chỉ là người bán giày, đáng trân trọng. Bao nhiêu khách hàng trẻ tuổi vẫn chờ Phú tư vấn khi chọn giày, bao nhiêu người già cả đi mua giày đi bộ được Phú bán giá thanh lý vui vẻ như tết. Họ vẫn nhắc về Phú trải đời, trải tình và độ lượng với người. Phú từng giúp những bạn trẻ khiếm khuyết tạo việc làm thêm cho các cháu. Tạo hiểu biết cho các bạn trẻ về nghề giày thể thao và các loại giày da xuất khẩu được bán tại Việt Nam, nhằm tạo cơ hội để người Việt Nam yêu hàng Việt Nam hơn.
Ai đó trên cửa sổ đang hát trong một ngõ nhỏ “dù có đi khắp phương trời lòng vẫn nhớ về Hà Nội”, tôi cũng đi khắp bốn phương trời trên đôi giày vạn dặm, vẫn luôn ghi nhớ về người thợ đóng giày vắt qua thế kỷ và người bán giầy lang bạt cùng một kho ký ức về văn hóa châu Âu, châu Mỹ, châu Phi như Nguyễn Phú, đang ngồi trầm ngâm ở góc phố nhỏ gần phố Yết Kiêu, Hà Nội.
Đúng là người chết đi mà không đánh mất mình. Nguyễn Phú còn để lại tiếng thơm, còn để lại sự ấm áp khôn nguôi. Đó là tình người. "Tôi chạnh nhớ/nghiêng hẳn đời anh đi mà gạn/một giọt người rất sáng rất trong" (thơ Việt Phương). Tôi đã nhớ về người thợ đóng giày và người bán giày, họ đã sống để lại dù chỉ một giọt đời rất sáng và rất trong.
