Người bạn tôi có bà mẹ gần chín chục tuổi. Cao niên nhưng bà minh mẫn. Nội chuyện trong nhà, chợ búa cơm nước đều một tay bà đảm nhiệm. Người Hà Nội gốc nên bà cầu kỳ và nghiêm cẩn trong mọi chuyện sinh hoạt, nhất là đồ ăn thức uống. Bao nhiêu năm nhưng những gì tinh túy cổ xưa vẫn được bà gìn giữ tịnh không một suy suyển.
Bà làm đồ ăn rất khéo. Những món cầu kỳ như chả rươi, nem rán… ăn chẳng thể quên bởi nó vẫn giữ nguyên hương vị xưa. Bí quyết đã đành nhưng điều đáng ngạc nhiên là mọi thứ từ gia vị đến nguyên liệu bà không phải đi chợ như xưa mà chỉ ngồi nhà nhưng vẫn đầy đủ. Thì ra là do mối quan hệ cung cầu và lâu năm nên tất tần tật những thứ bà cần cho mọi nhu cầu, những chủ hàng quen biết của bà đều mang đến trao tận tay. Họ chính là những người bán hàng rong mà bao nhiêu năm nay phố phường không bao giờ thiếu vắng họ.
Hàng rong phố phường thì nhiều vô thiên lủng. Đủ mọi loại mặt hàng từ các vật dụng đến đồ ăn thức uống. Thời hiện đại, Hà Nội trở nên vô cùng chật hẹp. Cơ man là người. Những con phố cũ không thể mở rộng nên dù nhà cửa được cơi nới, xây dựng lên cao thì vẫn những đường ấy, ngõ ấy. Vậy mà tài tình, cánh hàng rong đông đúc vẫn có đất tồn tại.
Sáng sớm, từ những chợ hoa nổi tiếng và truyền thống ngoại thành, những thúng hoa tươi được chằng buộc rất khéo vào xe đạp để chở được nhiều nhưng vẫn khoe được sắc của các loại hoa. Người bán là những phụ nữ ăn mặc giản dị. Họ đạp xe, dắt xe luồn lách trong các con phố hẹp để mang đến tận nhà những bó hoa rực rỡ, tươi thắm cho từng gia chủ theo thói quen và tâm tính của họ. Mùa nào thức ấy. Sen, hồng, huệ, cúc…
Cũng có những người bán rong thật sự chứ không có mối quen biết để bỏ. Những người này đa phần thuộc dân nghèo nông thôn đi ra thành phố kiếm ăn thời vụ. Họ cứ dắt xe đi lang thang trong phố hoặc chọn một địa điểm nào đấy để dựng xe. Khách hàng đi qua có nhu cầu là tạt vào.
Muộn chút là quà sáng. Món này cũng bó hẹp vào những món quà dân giã như xôi, bánh mỳ, bánh cuốn, bánh khúc, bánh giò, bánh tẻ, bánh gio… Hoa quả cũng thế, từ chợ hoa quả đầu mối Long Biên, cam, quýt, mít, xoài… đủ loại được xếp vào thúng mủng quang gánh. Xe đạp cũng có, thậm chí là xe máy không hiếm. Những thúng, sọt hoa quả tươi roi rói ta có thể bắt gặp ở mọi con phố. Các bà nội trợ kỹ tính nhưng tin tưởng ở mối quen nên vẫn hay sử dụng nguồn hàng tiện lợi này. Tất nhiên giá có đắt hơn ngoài chợ chút đỉnh.
Thực phẩm là thứ rất kén nguồn hàng nhưng trên thực tế những mặt hàng này vẫn tồn tại chủ yếu là trong các khu phố cổ, phố cũ. Một chị hàng thịt cắp cái thúng trong có chiếc cân nho nhỏ, cái thớt xinh xinh. Dọi của bà này, thăn của cô đây. Sườn hôm nay lò mổ họ không lọc thăn, thôi dim nước mắm cũng được chị ạ. Không à, vậy để em lọc ra, nhanh thôi mà. Cứ thế, mồm nói, tay cắt, tay cân, chân bước chỉ vài con phố là hết sạch cái thúng cắp bên hông nặng trĩu. Thịt lợn, thịt bò, gà, vịt… đủ cả. Rau cũng vậy, những bó rau mơn mởn mới cắt được lưu thông trong mọi con phố.
Nhân nói chuyện thực phẩm, bây giờ người ta sợ hết hồn những thứ thực phẩm bẩn. Thói quen đi chợ hàng ngày mất đi ở không ít nhà. Nhà tôi biện thêm một chiếc tủ bảo quản vẫn hay gọi là tủ đá hay tủ cấp đông. Sợ thịt chợ không rõ nguồn gốc nên thịt thà đều lấy ở quê mang ra. Thịt lợn có khi mua nửa con rồi về pha chế, lọc ra từng thứ từng gói có giấy nhãn bên ngoài rồi tống vô tủ có khi để đến hàng tháng. Bữa bữa lại mang ra rã đông cách rách vô cùng. Biết là kém thịt tươi nhiều nhưng nó có nguồn gốc ăn yên tâm.
Rau cũng vậy, đặt mua từ tận vườn đảm bảo là rau hữu cơ tức là dùng phân chuồng chứ không có phân bón hóa học và thuốc kích thích. Đắt tẹo nhưng được cái bớt đi được khoản lo lắng tâm tưởng về những thứ thuốc độc dược. Tóm lại là sợ chết sợ ung thư nên cực chẳng đã mới phải thế. Nói chuyện này để thấy những hàng rong thực phẩm dù là buôn bán cò con nhưng nguồn gốc cũng phải đảm bảo thì những bà nội trợ phố mới chấp nhận được. Họ là những khách hàng rất kén và khó tính.
Hàng rong phố đủ loại thập cẩm. Oang oang từ xa, mấy anh mấy chị bán báo đã thu sẵn lời rao vào băng rồi cứ thế đi vòng quanh phố. Những tin giật gân được quảng cáo. Một vụ giết người rúng động mới nhất. Trận cầu đinh phát muộn đêm qua. Có tiếng rao báo ngọng líu lô nhưng dễ thương chứ không gây khó chịu. Người mua vẫy tay là báo đưa ra đúng loại, loa vẫn không ngừng tiếng. Các tòa soạn báo nên hàng năm phải tặng quà lực lượng phát hành không lương này. Mỗi tờ báo họ tăng thêm đôi ngàn gọi là. Với khách hàng không đáng kể nhưng với họ đấy lại là cuộc sống ngày ngày.
Cực nhất là mấy chị có xe quần áo và hàng tạp hóa giăng giăng đi trên đường hoặc nép vào một hẻm phố, hẻm ngõ. Thứ hàng này chỉ bán được cho người bình dân, người nghèo vì cuộc sống bây giờ chất lượng đã lên cao, ít người dùng những thứ hàng hóa bán rong này. Xem ra cuộc mưu sinh thật chật vật.
Thượng vàng hạ cám có cầu là có cung, phố phường không thiếu bất cứ loại hàng gì những người bán rong mang đến cho gia chủ. Trong các quán ăn cũng có những người bán hàng. Tờ vé số, gói tăm, phong kẹo bạc hà… đây đa phần là người cơ nhỡ, nghèo khó. Có khi là người tàn tật mang theo cả giấy chứng nhận. Số người bán rong này chủ yếu dựa vào lòng hảo tâm của thực khách.
Nhắc đến bà mẹ người bạn lại nhớ đến những người bán rong xưa. Một anh lơ tốt béo ị, nụ cười tươi luôn mở, lơ tốt, lơ tốt đây. Những tiếng rao khảm vào đêm khuya, lạc rang, bánh khúc... Nhớ tiếng thùng đá xoay làm kem cốc lách cách. Gánh tào phớ nóng hổi. Quầy kẹo kéo, kẹo bông di động và tiếng rao tóc rối đổi kẹo với âm đê kéo dài. Tóc rối đổi kẹo đê… Liễn kẹo mạch nha nâu sậm mượt mà. Cả những người thợ tò he thường chọn vườn hoa, công viên ngồi nặn bán cho con trẻ. Những hình thù tò he khó quên trong ký ức trẻ thơ. Nhiều lắm, tất cả xưa và nay những thứ hàng rong luôn có mặt ở phố phường để thỏa mãn nhu cầu dân phố. Hàng rong phố, một đặc trưng không thể thiếu của một Hà Nội ngàn năm./.
