Đầu tư lớn nhưng không hiệu quả
Theo TTCP, dù được đầu tư với số tiền rất lớn nhưng dự án chưa đạt được hiệu quả như mong đợi, chưa đạt mục tiêu đề ra và có nhiều vấn đề trong suốt quá trình khảo sát, đầu tư xây dựng dự án. Việc đầu tư dự án BRT là chưa đồng bộ, chưa tạo ra các lợi ích nhằm khuyến khích người dân chuyển từ phương tiện cá nhân sang sử dụng phương tiện vận chuyển công cộng. Điển hình như các nhà chờ và cầu vượt chưa thuận tiện cho người sử dụng, xe buýt BRT được bố trí làn đường riêng chiếm 1/3 mặt cắt ngang của các trục đường nhưng tốc độ chưa đạt yêu cầu nên thường xuyên gây ùn tắc giao thông trong giờ cao điểm.
Về lượng khách, theo báo cáo của Sở GTVT, trong 6 tháng đầu năm 2017, bình quân đạt 39,9 người/lượt, chỉ đạt 44% so với công suất thiết kế là 90 người/lượt; giờ cao điểm cũng chỉ đạt 69,7 người/lượt, đạt 75,4% công suất.
Mới đây, Thanh tra Chính phủ đã công bố kết luận thanh tra chỉ ra nhiều sai phạm tại dự án buýt nhanh BRT Hà Nội.
Tuyến buýt nhanh BRT có chiều dài 14,7km (từ Bến xe Yên Nghĩa tới Kim Mã), với tổng mức đầu tư 53,6 triệu USD. Thời gian thực hiện từ quý IV/2007 đến năm 2010 nhưng thực tế phải đến năm 2013 hợp phần BRT mới khởi công, chậm sáu năm so với thời gian phê duyệt và sau chín năm đưa vào hoạt động.
Để thực hiện hệ thống xe buýt nhanh BRT, UBND TP. Hà Nội tổ chức ba đoàn đi nghiên cứu, khảo sát mô hình này tại Brazil, Colombia, Ecuado, Indonesia. Tuy nhiên, một đoàn không có báo cáo kết quả, hai đoàn có báo cáo nhưng lại không thể hiện nội dung liên quan đến khảo sát. Bên cạnh đó, các tổ được cử đi không có tài liệu để tham gia, đóng góp đối với việc lập dự án đầu tư, thiết kế, dự toán xe BRT. Do đó không đạt mục tiêu của việc khảo sát.
Nhiều sai phạm, thất thoát ngân sách hàng chục tỷ đồng
Theo TTCP, trong dự toán 7 gói thầu xây lắp có khoản chi phí huy động, giải thể công trường đã nằm trong chi phí trực tiếp, chi phí chung nhưng chủ đầu tư vẫn lập thêm để mời thầu, ký hợp đồng, nghiệm thu thanh toán cho các nhà thầu, gây thất thoát ngân sách nhà nước số tiền 332,380 triệu đồng.
UBND TP. Hà Nội đã chỉ đạo chủ đầu tư thực hiện đối với gói thầu trạm trung chuyển Bến xe Kim Mã điều chỉnh giảm khối lượng tính thừa 316m2 tương ứng trị giá hơn 800 triệu đồng việc gia công, lắp dựng vách hợp kim nhôm kính an toàn. Rà soát hồ sơ nghiệm thu khối lượng hơn 158 tấn thép nhà thầu chưa chứng minh đủ hồ sơ, hóa đơn đưa vào thi công với giá trị hơn 1 tỷ đồng.
Việc lập và phê duyệt kế hoạch đấu thầu Hợp phần BRT từ năm 2008 đến năm 2014 thiếu đồng bộ, quy mô gói thầu chưa hợp lý, phải bổ sung điều chỉnh nhiều lần, dẫn đến việc tổ chức đấu thầu bị chậm, không đúng theo kế hoạch được phê duyệt, vi phạm Khoản 2 và Khoản 4 Điều 6 Luật Đấu thầu 2005.
Cụ thể, Đoàn xe BRT (35 xe) do nhà thầu liên danh Công ty CP Thiên Thành An và Công ty CP Ô tô Trường Hải thực hiện, Chủ đầu tư đã bổ sung các thiết bị vào gói thầu này với tổng giá trị 17,68 tỷ đồng mà không tổ chức đấu thầu, chỉ ký phụ lục hợp đồng bổ sung với nhà thầu, vi phạm Điều 22 Luật Đấu thầu 2013, Điều 101 Luật Xây dựng 2014 về điều kiện được chỉ định thầu.
Thanh tra Chính phủ khẳng định, Chủ đầu tư thực hiện một số thủ tục chưa tuân thủ theo mẫu hồ sơ mời thầu và hướng dẫn của WB như: không lập dự toán Nhóm A và B theo nhóm xe sản xuất, lắp ráp trong nước; lấy báo giá xe nhập khẩu nguyên chiếc làm căn cứ mời thầu cho cả 3 nhóm A, B và C (nhóm xe nhập khẩu). Vì vậy, không có cơ sở quản lý giá và căn cứ để so sánh giữa các nhóm với nhau trong việc lựa chọn nhà thầu.
Trong Liên danh nhà thầu trúng thầu, Công ty CP Ô tô Trường Hải thực hiện 75% (cung cấp 35 xe BRT) với số tiền hơn 171 tỷ đồng; Công ty CP Thiên Thành An thực hiện 25% công việc (cung cấp, lắp đặt thiết bị, kiểm tra xe, vận hành đào tạo và chuyển giao công nghệ) với tổng số tiền hơn 5 tỷ đồng.
Tuy nhiên, qua thanh tra cho thấy, một trong 2 nhà thầu là Cty cổ phần Thiên Thành An được giải ngân 42,405 tỷ đồng mà không chứng minh được khối lượng công việc thực hiện.
Ngoài ra, chủ đầu tư đã bổ sung các thiết bị vào gói thầu CP08 có tổng giá trị là 17,687 tỷ đồng, không tổ chức đấu thầu mà ký phụ lục hợp đồng bổ sung với nhà thầu vi phạm quy định. Đối với dịch vụ kiểm tra xe và vận hành, đào tạo và chuyển giao công nghệ: chủ đầu tư thanh toán cho nhà thầu một số khoản mục chi phí (tiền ăn, thuê xe,...) số tiền vượt so với hợp đồng đã ký 206,83 triệu đồng gây thất thoát ngân sách nhà nước.
TTCP khẳng định trách nhiệm đối với những sai phạm trên thuộc về UBND TP. Hà Nội, Sở GTVT, ban quản lý dự án và tư vấn thiết kế.
Do đó, cơ quan này kiến nghị Thủ tướng giao chủ tịch UBND TP chỉ đạo rút kinh nghiệm và có biện pháp khắc phục những tồn tại trên; tăng cường công tác khuyến khích người dân tham gia sử dụng phương tiện vận tải hành khách công cộng cùng các biện pháp khác để nâng cao hiệu quả BRT.
