Hồi đánh Pháp, làng tôi thuộc vùng chiến khu Đồng Lào – Chợ Gát, lại liền kề làng Còi, là nơi ra đời trung đoàn 18 anh hùng, là Trung đoàn chủ lực đầu tiên của tỉnh Quảng Bình – nay thuộc sư đoàn 325, Quân đoàn 2 - nên lực lượng dân quân của làng tôi cũng rất mạnh. Đặc biệt, tuy là dân quân du kích nhưng nền nếp chính quy lại răm rắp, chẳng kém gì quân chủ lực.
Truyền thống đó vẫn được giữ gìn và phát huy trong những năm đánh Mỹ. Chẳng hạn như chế độ báo động sẵn sàng chiến đấu. Có hôm là báo động thật, huy động dân quân đi bắt phi công Mỹ, đi đẩy hàng quân sự của bộ đội thả trôi ngoài sông, đi đào hầm sập cứu người bị bom vùi… Nhưng nhiều hôm chỉ là báo động giả, để kiểm tra quân số và trang bị vũ khí, xong lại ai về nhà nấy. Dù là báo động thật hay giả thì lần nào trung đội dân quân cơ động của làng tôi cũng nhanh chóng, khẩn trương, đông đủ, trang bị vũ khí không thiếu thứ gì. Trong đó, có hai thứ bất ly thân là ống bương đựng nước uống và túm ngô rang làm lương khô, quê tôi gọi là sạu rang.
Đồng chí Dượng Mẹt Lê luôn luôn quán triệt: "Thực túc thì binh cường, non lương thì rũ trôốc cúi (rũ đầu gối). Các đồng chí quên chi thì quên, chơ nhất định không được quên ống nước và túm sạu rang!".
Sau Tết Mâu Thân năm 1968, Mỹ tạm ngưng ném bom miền Bắc, làng tôi trở lại thanh bình, không còn cảnh bom rơi đạn nổ, nhưng vì văn ôn võ luyện nên thỉnh thoảng vẫn cứ phải báo động dân quân. Tất nhiên là báo động giả. Giả mà nghiêm như thật nên ai nấy vẫn chấp hành răm rắp. Nhưng báo động giả mãi cũng nhàm, cũng chán. Nhiều chiến sĩ dân quân vốn rất tích cực gương mẫu, đã bắt đầu có biểu hiện qua quýt chiếu lệ, nhiều hôm báo động tập trung mà cử đủng đỉnh lừ đừ như ông từ vô đền…
Trước tình hình đó, đồng chí Dượng Mẹt Lê đề nghị cấp trên giao thêm nhiệm vụ cho trung đội dân quân cơ động là đi bắt quân… hủ hóa. Đôi nào thậm thà thậm thụt ngoài đồng bãi, bụi bờ, đều là quân hủ hóa hết! Trai chưa vợ, gái chưa chồng cũng bắt giải về nhà kho hợp tác xã, ngồi đó mà tìm hiểu cho đàng hoàng ngay ngắn. Còn các cặp đôi đã có vợ có chồng mà còn ngoại tình đú đởn thì cứ lập biên bản tại chỗ rồi gô cổ lôi về cho xã giải quyết…
Sau khi đề xuất trên đây được cấp trên chấp thuận, Dượng Mẹt Lê đề nghị bổ sung thêm Mự Ngụ vào trung đội dân quân cơ động. Đây là việc làm nhất cữ lưỡng tiện, vừa để thử thách ý thức phấn đấu của quần chúng Mự Ngụ, vừa đỡ rầy rà phức tạp khi anh em tập kích bắt quả tang trai trên gái dưới hoặc khi chúng nó, tức là quân hủ hóa, đã truột mấn sắp mần... thì việc bắt tận tay, day tận mặt không lẽ để mấy thằng đàn ông áp sát?
Nhận nhiệm vụ hôm trước, ngay hôm sau Mự Ngụ được xuất quân. Chập tối, đồng chí Dượng Mẹt Lê đi thả trúm bắt lươn, phát hiện một cặp trai gái đi về hướng máng Cây Gạo, rất khả nghi. Dượng chạy về hội ý chớp nhoáng trong Ban lãnh đạo rồi phát lệnh báo động trung đội dân quân cơ động "lên đường chiến đấu". Mự Ngụ thuộc biên chế tổ cứu thương, đáng lẽ phải đi sau cùng nhưng vì mự là quần chúng ưu tú, thuộc diện cảm tình, đang thử thách, nên đồng chí Dượng Mẹt Lê đề nghị bổ sung mự vô mũi xung kích, đi đầu hàng quân, còn dượng sẽ đi khóa đuôi đội hình.
Đoàn quân đội hình hàng dọc dò dẫm tiến theo bờ mương nhằm hướng máng Cây Gạo. Mật lệnh được truyền khẩu đúng bài bản Bộ đội Trung đoàn 18 huấn luyện năm xưa, cứ người đi trước truyền cho người đi sau. Đến khi đồng chí Dượng Mẹt Lê đi cuối đoàn quân nhận được mật lệnh truyền xuống là “Mự Ngụ mất túm sạu rang”, lập tức dượng truyền lệnh ngược trở lên: “Cử hai đồng chí quay lại tìm túm sạu rang cho Mự Ngụ!”.
Lại cứ người đi sau truyền khẩu lên cho người đi trước, lên đến mũi xung kích thì Mự Ngụ tá hỏa: “Túm sạu rang của tui còn đây mà!”. Trần trình phân giải cãi cọ một hồi, thì ra mật lệnh ban đầu là: “Mự Ngụ chú ý, tất cả sẵn sàng!”. Nhưng vì truyền khẩu tam sao thất bản, một lúc thì thành ra là: “Mự Ngụ mất túm sạu rang”.
Đi tập kích mật phục bắt quân hủ hóa mà cãi nhau ỏm tỏi như mổ bò thì khác chi lạy ông tui ở bụi nầy? "Trận đánh" vì thế thất bại hoàn toàn. Mự Ngụ bị đồng chí Dượng Mẹt Lê phê bình gay gắt. Bao nhiêu công lao ròng rã phấn đấu coi như đổ xuống sông xuống biển nha mự. Mự Ngụ cáu lắm, khoát tay tuyên bố: "Từ ni ai mần xung kích tiên phong thì mần. Tau ẻ!"./.
