Gửi báo cáo việc thực hiện nghị quyết của Quốc hội về chất vấn đến các vị đại biểu, Bộ Giao thông vận tải khái quát, một số dự án chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư tập trung tại 2 nhóm dự án chính là nhóm dự án đường bộ và nhóm dự án đường sắt đô thị.
Nhiều dự án chậm và rất chậm
Cụ thể, dự án cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận, ngày 22/3/2019, Bộ Giao thông vận tải đã bàn giao nhiệm vụ quyền hạn cơ quan nhà nước có thẩm quyền và thẩm quyền phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi dự án cho Ủy ban nhân dân tỉnh Tiền Giang. Trong giai đoạn tiếp theo, Bộ Giao thông vận tải sẽ tiếp tục hỗ trợ việc chỉ đạo thực hiện dự án nếu được tỉnh đề nghị theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
Cao tốc Bến Lức - Long Thành: sản lượng đạt khoảng 73,19% (chậm 12,72%). Các gói vốn ADB chậm chủ yếu là do vướng giải phóng mặt bằng, nguồn cát khó khăn, năng lực hạn chế của một số nhà thầu cũng như năng lực điều hành của Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) không tốt. Các gói vốn JICA chậm do cần rà soát, điều chỉnh thiết kế của một số hạng mục. Nguy cơ dự án không hoàn thành trước thời hạn kết thúc Hiệp định khung vào 14/12/2020.
Trong thời gian qua, mặc dù Bộ Giao thông vận tải và Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp đã phối hợp tích cực nhưng việc thực hiện không hiệu quả, dẫn đến tiến độ thực hiện dự án rất chậm, Bộ đánh giá.
Đối với 2 Dự án đường sắt đô thị TP.HCM, tuyến số 1 Bến Thành - Suối Tiên và tuyến số 2 Bến Thành - Tham Lương, thông tin từ báo cáo là tuyến số 1 giá trị sản lượng đạt 63,91%, hiện đang thanh toán từ vốn tạm ứng ngân sách thành phố 2.158 tỷ đồng trong khi chờ hoàn tất thủ tục điều chỉnh dự án.
Tuyến số 2 có 9 gói thầu, trong đó gói thầu CP1 (xây dựng tòa nhà văn phòng, khu Depot) đang nghiệm thu, bàn giao đưa vào sử dụng. Các gói thầu còn lại đang triển khai công tác lựa chọn nhà thầu, tuy nhiên chưa thể triển khai do đang vướng mắc về việc điều chỉnh dự án và nguồn vốn cho dự án.
Ngày 9/4/2019, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã trình Chính phủ xin ý kiến về dự thảo hướng dẫn UBND TP.HCM tổ chức thẩm định và phê duyệt theo chỉ đạo của Phó thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng.
Dự án đường sắt đô thị Hà Nội tuyến Cát Linh - Hà Đông (chậm gần 6 năm, 4 lần lùi tiến độ và đội vốn gấp hai lần - PV) theo báo cáo đã hoàn thành 99% khối lượng xây lắp, riêng vật tư, thiết bị đã chuyển về đến công trường đạt khoảng 99% và lắp đặt đạt 90% khối lượng thiết bị; đang vận hành, chạy thử để đưa vào khai thác thương mại trong 2019.
Tuy nhiên, dự án vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc cần giải quyết và có nguy cơ kéo dài do tổng thầu triển khai thực hiện công việc chưa theo đúng cam kết. Các vướng mắc cụ thể tập trung ở: Chưa hoàn thiện hồ sơ nghiệm thu, hồ sơ hoàn công công trình; chưa cung cấp một số tài liệu chứng minh an toàn, chúng nhận an toàn tích hợp để đăng kiểm và chứng nhận an toàn hệ thống; chưa hoàn thiện quy trình vận hành, bảo dưỡng…
Dự án đường sắt đô thị Hà Nội tuyến Cát Linh - Hà Đông vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc.
Dự án đường sắt đô thị Hà Nội tuyến số 3 Nhổn - Ga Hà Nội: Đến thời điểm hiện tại, tổng tiến độ chung dự án mới chỉ đạt trên 49% và dự kiến kéo dài đến cuối năm 2022. Hiện nay, UBND thành phố Hà Nội đã có văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án.
Dự án đường sắt đô thị Hà Nội tuyến số 1 (Yên Viên - Ngọc Hồi), hiện tại, tư vấn đang hoàn thiện hồ sơ gói thầu cập nhật thiết kế kỹ thuật, dự toán, hồ sơ mời thầu của gói thầu chuẩn bị mặt bằng và xử lý nền đất yếu khu Tổ hợp Ngọc Hồi (HURC1-101); đang thực hiện thanh quyết toán Hợp đồng Tư vấn giám sát khảo sát (HURC1-006).
Trước tiên trách nhiệm thuộc về chủ đầu tư
Phần nguyên nhân, Bộ nhận định, các dự án trên đa phần đều là các dự án lớn và công nghệ phức tạp lần đầu tiên được xây dựng tại Việt Nam do đó chưa có kinh nghiệm quản lý thực hiện.
Bên cạnh đó, năng lực và kinh nghiệm quản lý thực hiện của chủ đầu tư đối với các dự án lớn về lĩnh vực đường sắt đô thị rất mới và còn hạn chế. Các tư vấn tham gia thực hiện dự án đều là các tư vấn lớn, tuy nhiên thiếu kinh nghiệm về hệ thống quản lý và quy trình thủ tục ở Việt Nam dẫn đến trong quá trình thực hiện gặp nhiều vướng mắc.
Do chưa có kinh nghiệm với loại hình công trình đường sắt đô thị nên cả chủ đầu tư và tư vấn lập dự án tính toán tổng mức đầu tư chưa xác thực với tình hình thực tế, phải điều chỉnh nhiều nội dung thiếu sót và chưa phù hợp trong thiết kế cơ bản ban đầu như: Thay đổi về thông số kỹ thuật, quy mô xây dựng như cục bộ về bình đồ tuyến và một số thông số kỹ thuật của dự án (tải trọng trục, cự ly tim đường, đường kính trong hầm, ray, hệ thống thông tin tín hiệu..); thay đổi về quy mô xây dựng so với thiết kế cơ sở được duyệt trước đây, thay đổi về quy mô xây dựng công trình đường sắt ngầm, thay đổi quy mô về hệ thống điện..
Kế hoạch vốn ODA hàng năm không được bố trí đủ làm chậm trễ thanh toán cho các Nhà thầu dẫn đến tiến độ thi công bị ảnh hưởng cũng nằm trong phần nguyên nhân.
Đánh giá trách nhiệm của các bên liên quan, Bộ Giao thông cho rằng về cơ bản, việc để chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư các dự án trách nhiệm trước tiên thuộc về các chủ đầu tư. Tuy nhiên, các yếu tố chủ quan khác cũng là nguyên nhân chính gây ra việc chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư.
Như việc chậm giải phóng mặt bằng, công tác tái định cư kéo dài, thiếu mặt bằng sạch bàn giao cho nhà thầu thi công là nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ tại nhiều dự án, đặc biệt là các dự án đường sắt đô thị thì trách nhiệm thuộc địa phương, chủ đầu tư thực hiện công tác giải phóng mặt bằng.
Công tác quy hoạch tại một số địa phương chưa thực sự tốt, mất nhiều thời gian tham vấn, xin ý kiến cơ quan chuyên môn, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện dự án.
Như tại dự án đường sắt đô thị Yên Viên - Ngọc Hồi, công tác quy hoạch chi tiết 1/500, các ga Quốc gia Hà Nội, Giáp Bát, Gia Lâm, quy hoạch 1/2000 phân khu ga Hà Nội, phương án tuyến cầu vượt sông Hồng chậm phê duyệt cũng là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ tại dự án. Trách nhiệm liên quan đến công tác quy hoạch thuộc địa phương.
Về vấn đề tăng tổng mức đầu tư dự án thì nguyên nhân chính là do chất lượng công tác lập, thẩm định dự án đầu tư. Đặc biệt đối với các dự án đường sắt đô thị do chưa có kinh nghiệm với loại hình mới này nên tư vấn lập dự án tính toán tổng mức đầu tư chưa xác thực với tình hình thực tế, phải điều chỉnh nhiều nội dung thiếu sót và chưa phù hợp trong thiết kế cơ bản ban đầu, ngoài ra là yêu cầu điều chỉnh quy mô đầu tư dẫn đến tình trạng tăng tổng mức đầu tư. Trách nhiệm thuộc về chủ đầu tư, tư vấn thực hiện dự án.
Cơ chế thực hiện các dự án (đặc biệt là các dự án ODA) còn bất cập được nhìn nhận là một khó khăn chung, có liên quan đến trách nhiệm của rất nhiều cấp, bộ, ngành và cần được nghiên cứu, điều chỉnh cho phù hợp, theo báo cáo của Bộ Giao thông vận tải.
