Thông tin trên Tạp chí Du lịch TP. HCM, tối 10/7/2025, tại quần thể di tích Tháp Bà Ponagar (phường Bắc Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa), đã long trọng diễn ra lễ công bố và đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. Sự kiện không chỉ ghi nhận giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc của công trình mà còn mở ra cơ hội quảng bá rộng rãi hình ảnh Tháp Bà tới bạn bè trong và ngoài nước.
Nằm trên đồi Cù Lao, bên dòng sông Cái thơ mộng, Tháp Bà Ponagar là quần thể kiến trúc đặc sắc của người Chăm, được xây dựng từ thế kỷ VIII đến XIII. Toàn bộ công trình sử dụng gạch nung và đá, với những hoa văn, phù điêu tinh xảo khắc họa đời sống, tín ngưỡng của người Chăm xưa.
Tháp Bà Ponagar. Ảnh: Internet
Quần thể hiện còn lại 5 công trình, chia thành hai khu vực chính: Khu Mandapa và khu đền tháp.
Khu Mandapa gồm 4 hàng cột lớn hình bát giác, tổng cộng 10 cột lớn và 12 cột nhỏ, tạo không gian đón tiếp trang nghiêm.
Khu đền tháp gồm 4 ngọn tháp chính, trong đó:
Tháp chính Đông Bắc cao 23m, được xây dựng từ thế kỷ VIII và trùng tu thế kỷ XI, thờ nữ thần Pô Nagar – vị thần Mẹ tối cao của người Chăm.
Tháp Nam cao 18m, xây dựng thế kỷ XIII, thờ thần Shiva – theo truyền thuyết Việt là nơi thờ chồng của Thiên Y A Na, còn gọi là Tháp Ông.
Tháp Đông Nam cao 7,1m, niên đại thế kỷ XI–XII, thờ thần Skandha – con trai thần Shiva, người Việt gọi là nơi thờ ông bà Tiều, cha mẹ nuôi của Thiên Y A Na.
Tháp Tây Bắc cao 9m, thờ thần Ganesha, người Việt coi là nơi thờ Cô, Cậu – con của Thiên Y A Na.
PGS.TS. Ngô Văn Doanh, nguyên Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, đánh giá Tháp Bà Ponagar là một trong những di tích “hiếm có”, tiếp nối giá trị của nền văn minh Chăm Pa sau quần thể di sản thế giới Mỹ Sơn (Quảng Nam cũ, nay là TP. Đà Nẵng). Đặc biệt, đây là di tích đền, tháp Chăm Pa duy nhất ở Việt Nam vẫn được người dân tôn thờ và sử dụng đến tận ngày nay.
Tháp Bà Ponagar. Ảnh: Internet
Năm 1979, Tháp Bà Ponagar được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử – văn hóa quốc gia. Đến năm 2012, lễ hội Tháp Bà Ponagar – diễn ra hàng năm từ ngày 20 đến 23 tháng 3 âm lịch – được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Việc công nhận Tháp Bà Ponagar là Di tích quốc gia đặc biệt lần này khẳng định tầm vóc lịch sử, văn hóa, nghệ thuật của di tích, đồng thời là dịp để Khánh Hòa đẩy mạnh quảng bá giá trị di sản, thu hút du khách, nâng cao vị thế di tích trong hệ thống di sản văn hóa Việt Nam.
Đợt xếp hạng lần thứ 17 năm 2025, ngoài Tháp Bà Ponagar, còn có 4 di tích khác trên cả nước được công nhận Di tích quốc gia đặc biệt, gồm: Chùa Bối Khê, Đền Xám, cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh, và cụm di tích Từ Lương Xâm – căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938.
Những công trình này tiếp tục góp phần làm giàu kho tàng di sản văn hóa Việt Nam, tôn vinh những giá trị lịch sử và tinh thần dân tộc được gìn giữ qua nhiều thế kỷ.
