Có lẽ, đã là người Hà Nội, không ai không biết Công ty Xổ số kiến thiết Thủ đô. Tên gọi chung chung thế nhưng đây là một cơ quan bề thế, một doanh nghiệp có tiếng của Hà Nội. Mỗi năm những tấm vé số mang lại hàng trăm tỷ nộp ngân sách. Trong mấy chục năm qua, từ xổ số nhiều ngôi trường, nhiều công trình phúc lợi đã được xây dựng. Lợi ích là không nhỏ. Có thể khẳng định xổ số là sự đóng góp hiệu quả cho ngân sách thành phố. Đồng thời nó cũng là ước mơ mỗi ngày của không biết bao nhiêu người có khát vọng đổi đời từ sự may mắn. Cũng chính xổ số mang lại không ít việc làm, tạo sự thu nhập cho nhiều cảnh đời khốn khó.
Tôi không dám chắc có bao nhiêu phần trăm người Hà Nội từng chơi xổ số. Đã đành mua xổ số là để kiến thiết Thủ đô, nhưng quan trọng nhất đó là niềm hy vọng trúng số. Tôi dù không phải là người máu mê đỏ đen nhưng không ít lần cũng nán lại bên quầy xổ số ở vỉa hè để làm hẳn một bộ với một niềm hy vọng không nhỏ. Thường thì kiểu đánh gặp chăng hay chớ như tôi thì mua xổ số là để thử vận may. Thế nên khi cao hứng thì thường đánh theo tuổi của mình hoặc năm sinh tháng đẻ. Việc mua này vì theo hứng nên cũng không đều. Xổ số bộ tôi vừa nhắc là xổ số truyền thống. Nghĩa là nó ra đời cách đây xấp xỉ 50 năm. Vé số được in theo từng xê ry và phát hành theo ấn định thời gian.
Trước đây thì được phát hành theo đợt, hoặc theo tuần và dựa vào những ngày kỷ niệm lớn hay tết nhất. Sau xổ số thịnh hành và lượng người chơi đông nên phát hành theo ngày. Chiều đến, cứ vào tầm giờ quay xổ số thì hội trường dành cho nơi quay xổ số chật ních người. Như một lễ hội. Đoàn người căng thẳng dõi theo từng cảnh quay, từng lồng số và kết quả của từng giải lần lượt được yết trên bảng. Những người tham dự quay trực tiếp đa phần là có liên quan đến ước mơ đổi đời kia. Tiếng xuýt xoa tiếc rẻ thậm chí là bực bội khi tấm vé của mình trượt vỏ chuối. Nhưng không phải ai cũng có điều kiện trực tiếp chứng kiến.
Một dạo còn xuất hiện đội quân rao bán tờ kết quả xổ số được phô tô ở ngoài đường phố vào mỗi chiều tối. Tiếng rao “Kết quả đê! Kết quả đê!” vui tai ở mỗi một ngã tư xe dừng. Người mua cũng lại là những người đã mua vé số hôm đó sốt ruột mua luôn để so thay vì về nhà đợi giờ thông báo kết quả xổ số trên truyền hình.
Xổ số truyền thống có ưu thế dễ mua dễ đánh và so kết quả cũng dễ dàng thuận lợi nhưng với những người máu mê thì dường như tấm vé xổ số này không thỏa mãn được nhu cầu khát vọng của họ. Vậy là Hà Nội sinh ra một thứ cờ bạc biến tướng từ giải thưởng đặc biệt của xổ số. Ấy là chơi đề và sau đó là lô. Lô đề phát triển một dạo thành dịch như cuồng phong cuốn bao số phận khốn khó vào vòng chơi nghiệt ngã của nó. Nhiều người tay trắng vì ham mê đề đóm. Sau này để triệt tiêu lô đề, những người làm xổ số đã cải tiến loại hình chơi để thêm xổ số lô tô, xổ số điện toán.
Hình thức lô tô cũng na ná số đề nhưng đa dạng hơn. Người chơi có thể chọn những con số bất kỳ ở hai số và ba số cuối giải đặc biệt hoặc là ở những số cặp. Việc tung ra xổ số lô tô đúng là phần nào đẩy lùi được tệ nạn lô đề. Sau xổ số lô tô, công ty xổ số còn cho ra nhiều loại hình xổ khác như xổ số thần tài, xổ số điện toán 6x36 và điện toán 1-2-3. Thậm chí còn có loại xổ số bóc để cào biết ngay kết quả.
Hệ thống đại lý xổ số có mặt khắp thành phố. Đại lý cấp 1 nhận trực tiếp xổ số từ công ty rồi phân phối cho các đại lý cấp hai và những người bán lẻ. Đội quân bán lẻ xổ số đa phần rơi vào những người hoàn cảnh có số phận không may mắn. Họ có thể là những người già không còn đủ sức lao động. Là những phụ nữ hoặc trẻ em đi bán rong. Chiết khấu xổ số thuộc dạng khá cao nên để có những đồng lãi tới những người bán rong này là điều có thể nhìn thấy. Đội quân bán rong này ở những tỉnh thành phía nam đông hơn Hà Nội rất nhiều. Với những người bán rong ở quán nhậu, đường phố, hàng cà phê... thì phần nhiều chỉ trông chờ vào sự hảo tâm của khách hàng.
Tôi đã chứng kiến không ít người đang ăn uống thấy một người cao tuổi cầm tập vé số rao bán bèn động lòng trắc ẩn. Có người rút tiền biếu nhưng gặp phải người bán vé số tự trọng họ không nhận tiền mà chỉ bán vé số. Gặp những trường hợp như thế khách mua tờ vé số rồi biếu lại người bán như kiểu tặng một sự may mắn hay là một niềm hy vọng. Cũng hay. Một sự tương thân rất xổ số nhưng chấp nhận được.
Tôi chưa rõ đã có ai làm khảo sát về những người thuộc thành phần nào hay mua xổ số chưa? Chắc chắn những người có thu nhập ổn định không phải là đối tác tiềm năng của xổ số. Có lẽ chỉ những người lao động thu nhập thấp và không ổn định mới có nhu cầu tìm kiếm sự may mắn ở tấm vé số. Nói ra điều này bởi nó đã được trải nghiệm ở chính tôi. Những khi thu nhập thất bát tôi cũng đã không ít lần nuôi hy vọng đổi đời. Đó là quãng thời gian khó khăn về kinh tế thi thoảng cũng cần có cái gì đó để bám víu và những tấm vé số với giá trị không lớn đủ để có một ngày trông chờ và hy vọng. Nhờ những lần mua xổ số này tôi và không ít nhà văn khác đã có những tác phẩm đề cập đến những bi hài và tất nhiên cả niềm vui của những người trúng số.
Một ngày đi trên đường phố bất chợt gặp một quầy bán xổ số có rất nhiều người đã dừng lại để mua. Vòng quay của những tấm vé số vẫn tiếp diễn. Mua hy vọng nhưng cái chính là mua một niềm phấp phỏng vui sướng ở cõi đời trong một khoảng thời gian trông chờ. Xổ số có thể trúng hay trượt, niềm vui có thể đến với người này không đến với người khác. Nhưng những tấm vé số vẫn đang thực sự là cần thiết với không ít người và cả với thành phố đang rất cần những sự thay đổi.
