Trong mấy thập niên, tính từ thời điểm bắt đầu thực hiện Đường lối Đổi mới đến chủ trương tăng cường phát triển kinh tế tư nhân thành động lực quan trọng của công cuộc phát triển hiện nay, đã tạo dựng nên thành quả làm thay đổi và ghi dấu ấn vượt trội trong lịch sử kiến tạo giang sơn đất nước ta. Những thay đổi làm cho chúng ta càng vững tin hơn vào nội lực của mình. Một đội ngũ doanh nhân được hình thành là rường cột cho công cuộc kiến tạo.
Tầng lớp thương nhân Việt bắt đầu được manh nha xuất hiện vào thời nhà Lý, khi Lý Công Uẩn xây nên kinh thành Thăng Long, hình thành các phường hội, làng nghề. Đến thời nhà Nguyễn, hệ thống thương cảng mở ra dọc dài theo lãnh địa biển để buôn bán trao đổi hàng hóa với nhiều quốc gia trong khu vực, châu lục và thế giới, ở Việt Nam đã hình thành một tầng lớp doanh gia. Đầu thế kỷ 20, trong số các doanh gia ấy, có nhiều nhà tư sản dân tộc được ngoài nước biết đến, dám cạnh tranh sòng phẳng với nước ngoài.
Tầng lớp thương nhân Việt bắt đầu manh nha xuất hiện vào thời nhà Lý, khi Lý Công Uẩn xây nên kinh thành Thăng Long, hình thành các phường hội, làng nghề.
Sau khi thống nhất đất nước, trải qua thời kỳ bao cấp khó khăn và khủng hoảng kinh tế, với tư duy “tự cởi trói”, quyết tâm “vượt rào”, bằng những phẩm chất truyền đời cộng với những chủ trương, chính sách ngày càng tiếp cận quy luật phát triển, nhiều nhân tố mới đã xuất hiện, có bản lĩnh đi qua thách thức, vượt thoát trói buộc, mở ra đường hướng mới, chuẩn bị cho công cuộc phát triển đất nước, là tiền đề cho việc hình thành đội ngũ doanh nhân hiện nay.
Doanh nhân Việt Nam thời hiện đại xuất hiện trong xu thế phát triển và hợp tác toàn cầu. Họ mang trong mình những phẩm chất là kết tinh của các cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật, những giá trị văn minh mới, đồng thời tiếp nối những giá trị truyền thống từ mơ ước thịnh vượng, hùng cường của dân tộc từng kinh qua nhiều cuộc chiến tranh vệ quốc, qua những cuộc canh tân khai mở trong quá khứ. Họ đã được bồi đắp để hình thành bản lĩnh, thích ứng những đòi hỏi của thời kỳ phát triển mới.
Suy ngẫm về bản lĩnh doanh nhân, tôi nhớ về vị danh tướng Trần Khánh Dư thời nhà Trần. Giới doanh nhân rất nên tôn vinh vị danh tướng này là tổ nghề. Sau khi góp công lớn đánh tan quân Nguyên lần thứ nhất, Trần Khánh Dư được ban tước hiệu Nhân Huệ Vương, là Phiêu Kỵ Đại Tướng quân. Đến khi thất thế, bị tước hết quyền hành, Trần Khánh Dư chọn nghề thương nhân. Ông chở thuyền buôn bán than vui vẻ kiếm sống. Quân Nguyên xâm lược lần thứ hai, ông lại được phục chức, làm Phó Đô Tướng quân trấn giữ Vân Đồn. Trần Khánh Dư coi trọng việc kinh doanh, biết cách kết hợp quốc phòng với kinh doanh.
Khi về già, năm 83 tuổi, Trần Khánh Dư còn tìm đến Tam Điệp, Trường Yên ở Ninh Bình, chỉ huy việc khai khẩn, lập đất mới, đặt trại An Trung. Dân theo ông lập thêm trại Động Khê, Tịch Nhi, nay thuộc Ý Yên, Nam Định. Trong buổi đầu lập làng, ông bỏ tiền ra giúp, dạy dân trồng cói, làm nghề thủ công, dệt chiếu… Trần Khánh Dư thọ tròn 100 tuổi, dân đã lập đền thờ, ghi tạc: “Nhân Huệ Vương mở mới bến sông, đồng ruộng tốt tươi nay vẫn đó”.
Tôi nhớ đến người đàn bà mở công ty đầu tiên ở Việt Nam cuối thế kỷ 19. Bà tên là Trần Thị Lan, thường gọi là Cô Tư Hồng. Người đàn bà bé nhỏ này đã cạnh tranh thắng lợi với người Hoa, người Pháp trong công cuộc “động trời” là phá dỡ thành Hà Nội, lập nên khu vực Cửa Đông, Hàng Da, Đường Thành ngày nay. Bà lập đội tàu thủy vận tải sông biển, chỉ lái tàu và thợ xúc than là đàn ông, còn thủy thủ và phục vụ đều là đàn bà. Bà đã đem thóc gạo trên mấy con tàu thu mua từ miền Nam trên đường ra Bắc phát hết cho những người dân miền Trung đói khổ vì cơn bão lớn tàn phá…
Tôi nhớ đến nhà tư sản Bạch Thái Bưởi, hồi đầu thế kỷ 20, đã bền bỉ và khôn khéo, đầy bản lĩnh để cạnh tranh với các hãng tàu thủy của người Hoa, người Pháp mà thành “Vua tàu thủy đất Bắc”. Khi thành người giàu có, Bạch Thái Bưởi là một mạnh thường quân lớn và tâm huyết cho công cuộc chấn hưng văn hóa và dân trí.
Ngay thời đại mới, từ khi bắt đầu hình thành đội ngũ doanh nhân hiện nay, cũng có bao tấm gương bản lĩnh và kiên định trong vượt thoát định kiến và trói buộc, để mở đường làm ăn. Nhiều doanh nhân thậm chí sa cả vào vòng lao lý, sau đó vẫn bền chí kinh doanh. Với họ, vượt qua thử thách ngặt nghèo để bắt đầu, hay bắt đầu lại con đường làm ăn, không bao giờ là muộn cả.
Trong quá trình diễn ra đại dịch năm nay, cả đất nước chung một tinh thần đoàn kết, dấy lên phong trào chia sẻ đi qua đại dịch. Các doanh nhân đã đóng góp lớn và tham gia vào nhiều công đoạn phòng chống dịch. Những hình ảnh biểu tượng như nhà máy dừng sản xuất ô tô để lắp ráp dây chuyền làm máy thở, bệnh viện dã chiến dựng lên, các chuyến bay đưa đồng bào trở về quê hương… đã tạo nên ấn tượng đẹp đẽ và ấm áp về một lớp doanh nhân mới. Đó là biểu tượng của yêu nước, ý thức xã hội, trách nhiệm với cộng đồng.
Đi qua đại dịch cũng là một trải nghiệm bản lĩnh của doanh nhân. Những ngày chững lại vì đại dịch cũng là lúc vươn tầm nhìn xa hơn, vượt lên, để đón đợi những cơ hội sẽ đến.
Trải qua nhiều thăng trầm, nhân vật doanh nhân thời nay đã dần hiện lên như một hình ảnh đáng ngưỡng vọng. Nhiều doanh nhân Việt Nam được xếp hạng tỷ phú thế giới. Đấy là những doanh nhân rất bản lĩnh, có phẩm chất và năng lực nền tảng, có hoài bão và kiên định. Họ là nguồn cảm hứng, là tấm gương dẫn dắt ước vọng dựng xây thịnh vượng.
Đã có một cụm danh từ mới là “Doanh nhân dân tộc” để xưng gọi những doanh nhân tiêu biểu này.
Nhà bác học Lê Quý Đôn, khi bàn luận về liên kết vai trò của bốn thành phần làm thành rường cột phát triển đất nước, đã viết: “Phi nông bất ổn/Phi công bất phú/Phi thương bất hoạt/Phi trí bất hưng”. Doanh nhân ngày nay là “4 trong 1”. Họ là nông dân, công nhân, thương nhân và trí thức gộp lại trong một con người, với những hàm nghĩa rộng mở và hiện đại. Doanh nhân vừa tổ chức sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, vừa tạo nên thương hiệu và phát triển thị trường. Nhiều doanh nhân ngày nay là những trí thức lớn hoặc là những người trẻ có học thức cao, được đào tạo kỹ càng từ các trường học danh tiếng.
Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc khi phát biểu tôn vinh nhân Ngày Doanh nhân (13/10), đã nói: “Các doanh nhân đã có sự hy sinh lớn trong việc xây dựng đất nước và làm giàu chính đáng cho bản thân và gia đình. Hiện chúng ta đã có hàng triệu doanh nhân đang điều hành gần 750.000 doanh nghiệp và 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo ra việc làm cho hàng chục triệu người dân, đóng thuế cho Nhà nước và tham gia giải quyết vấn đề xã hội, làm việc không ngừng nghỉ 24/7, có khi ngay cả trong mơ cũng còn trăn trở về bài toán kinh doanh, về thương trường, về trách nhiệm lớn lao phải gánh vác. Đằng sau mỗi doanh nhân không chỉ là tài sản của cá nhân mình mà còn là cuộc sống của hàng chục, hàng trăm, hàng nghìn hay hàng chục nghìn lao động và gia đình họ. 30 năm qua, chúng ta đã cùng nhau làm nên câu chuyện vượt nghèo vĩ đại, truyền cảm hứng mạnh mẽ tới bạn bè quốc tế và 30 năm tới, chúng ta sẽ cùng nhau viết tiếp câu chuyện một Việt Nam giàu mạnh, ngẩng cao đầu đi khắp năm châu”./.
