Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang quyết liệt chỉ đạo các địa phương hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai toàn quốc trong thời gian sớm nhất, trước mắt là trong tháng 6 tới. Việc này không những nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, mà còn mở đường cho hàng loạt cải cách quan trọng liên quan đến minh bạch thị trường bất động sản, định giá đất, hay chính sách thuế bất động sản. Tuy nhiên, nhiều địa phương đang gặp khó khăn trong việc triển khai nhiệm vụ quan trọng này.
Hơn nữa, đâu là những điều kiện cần và đủ để hệ thống dữ liệu đất đai thực sự phát huy vai trò là "hạ tầng số quốc gia", sống động và thường xuyên được cập nhật? Ông Nguyễn Quang Huy, Trưởng khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi đã chia sẻ nhiều góc nhìn chi tiết xung quanh vấn đề này.
PV: Ông đánh giá như thế nào về quyết tâm hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai trong tháng 6 này?
Ông Nguyễn Quang Huy: Rõ ràng chúng ta đang quyết tâm chuyển đổi phương thức quản lý, từ mô hình truyền thống sang mô hình quản trị hiện đại, dựa trên công nghệ số và dữ liệu trong lĩnh vực đất đai. Cơ sở dữ liệu đầy đủ trong lĩnh vực này sẽ là một phần quan trọng của hạ tầng số quốc gia, tạo nền tảng cho việc quản lý hiệu quả đất đai.
Khi mọi thông tin về quyền sở hữu, mục đích sử dụng, giá trị và trạng thái pháp lý của đất đều được thể hiện rõ ràng, thì thị trường bất động sản sẽ minh bạch hơn. Từ đó, sẽ không những ngăn chặn tình trạng đầu cơ, lũng đoạn thị trường, mà còn tạo ra sự công bằng và niềm tin cho người dân, nhà đầu tư.
Ông Nguyễn Quang Huy, Trưởng khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi.
Dữ liệu đất đai chính xác cũng là tiền đề quan trọng để tối ưu hóa nguồn thu ngân sách từ đất. Việc định giá đất đúng và đủ, sẽ giúp các hoạt động đấu giá, giao đất có thu tiền, cũng như thu thuế sử dụng đất minh bạch và hiệu quả hơn.
Đồng thời, khi cơ sở dữ liệu đất đai được chia sẻ và tích hợp trong các ngành và lĩnh vực khác, sẽ tạo ra sức mạnh liên thông, đồng bộ. Khi đó, việc quy hoạch đô thị, phát triển hạ tầng hay các chính sách kinh tế - xã hội, chương trình an sinh sẽ có cơ sở thực tiễn, khả thi và hiệu quả hơn.
Đặc biệt, trong bối cảnh nền kinh tế đang từng bước chuyển sang mô hình phát triển xanh, thông minh, thì cơ sở dữ liệu đất đai là nền móng không thể thiếu cho một Chính phủ số, một nền kinh tế số có kỷ cương. Ngoài yêu cầu cấp thiết trước mắt, việc xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai còn là nền tảng lâu dài cho sự phát triển bền vững.
PV: Cụ thể hơn, việc hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai trên thực tế sẽ hỗ trợ rất đắc lực cho việc định giá đất và xây dựng bảng giá đất mới áp dụng từ tháng 1/2026, thưa ông?
Ông Nguyễn Quang Huy: Luật Đất đai 2024 đặt ra yêu cầu mới về việc xây dựng Bảng giá đất hàng năm, trong đó giá đất phải bám sát giá thị trường và có tham khảo dữ liệu giao dịch thực tế. Đây là một bước tiến lớn trong cải cách chính sách đất đai, nhằm đảm bảo sự công bằng, minh bạch và hợp lý hơn trong quản lý và sử dụng nguồn lực đất đai. Tuy nhiên, để thực hiện hiệu quả yêu cầu này, việc hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai là điều kiện tiên quyết.
Trước hết, cơ sở dữ liệu đất đai cung cấp thông tin lịch sử về các giao dịch bất động sản, mục đích sử dụng đất, loại đất và vị trí thửa đất là những yếu tố then chốt để xác định giá đất một cách chính xác và hợp lý. Không có dữ liệu đầy đủ, việc xác định giá đất sẽ dễ rơi vào tình trạng chủ quan, thiếu căn cứ và dễ bị tác động bởi lợi ích cục bộ.
Thứ hai, dữ liệu số hóa đồng bộ sẽ tạo điều kiện để áp dụng các mô hình định giá đất tự động như nhiều quốc gia phát triển đang sử dụng. Đây là công cụ cho phép định giá nhanh, khách quan, dựa trên thuật toán xử lý dữ liệu lớn, giúp giảm thiểu sự can thiệp mang tính chủ quan hoặc hành chính vào quá trình định giá.
Quan trọng hơn, một cơ sở dữ liệu đất đai được cập nhật đầy đủ và kết nối mở còn là nền tảng để thực hiện công khai hóa thông tin và giám sát xã hội. Khi người dân có thể dễ dàng tra cứu thông tin giá đất, so sánh giữa bảng giá Nhà nước ban hành và giá thực tế trên thị trường, họ sẽ có thêm cơ sở để giám sát tính minh bạch của chính sách. Từ đó, góp phần tạo dựng sự đồng thuận xã hội trong việc sử dụng và phân bổ nguồn lực đất đai.
Ngược lại, nếu thiếu dữ liệu hoặc dữ liệu không chính xác, Bảng giá đất rất khó phản ánh đúng diễn biến của thị trường. Dữ liệu sai thì không những gây thất thoát nguồn thu ngân sách, mà còn làm méo mó các quyết định đầu tư, mất công bằng giữa các nhóm đối tượng sử dụng đất.
Do đó, có thể nói rằng, cơ sở dữ liệu đất đai chính là trụ cột để hiện thực hóa một bảng giá đất minh bạch, sát thực tiễn và phù hợp với tinh thần cải cách mà Luật Đất đai 2024 đặt ra.
Cơ sở dữ liệu đất đai là trụ cột để định giá đất, xây dựng dựng bảng giá đất minh bạch và là “chìa khóa nền tảng” cho cải cách thuế bất động sản. (Ảnh minh hoạ: Trọng Hiếu/Reatimes)
PV: Cơ sở dữ liệu đất đai cũng được kỳ vọng đóng vai trò quan trọng trong các chính sách lớn, chẳng hạn như việc nghiên cứu đánh thuế bất động sản. Ông nhìn nhận vai trò này ra sao?
Ông Nguyễn Quang Huy: Thực tế tại nhiều quốc gia cho thấy, thuế bất động sản, đặc biệt là thuế tài sản, thuế lũy tiến đối với người sở hữu nhiều nhà, đất, hay thuế chống đầu cơ đang dần trở thành một công cụ hữu hiệu để điều tiết thị trường và tăng thu ngân sách theo hướng bền vững.
Ở Việt Nam, việc nghiên cứu áp dụng các loại thuế này cũng đã được đặt ra trong nhiều năm qua, nhưng vẫn còn thiếu điều kiện triển khai. Trong đó, điều kiện tiên quyết chính là một hệ thống dữ liệu đất đai đầy đủ, chính xác và được kết nối liên thông với các cơ sở dữ liệu khác.
Để đánh thuế bất động sản một cách hiệu quả và công bằng, trước hết phải biết chính xác ai đang sở hữu gì, tức là cần thông tin rõ ràng, cập nhật về số lượng, diện tích, giá trị của từng bất động sản mà mỗi cá nhân hoặc tổ chức đang nắm giữ.
Bên cạnh đó, dữ liệu đất đai cần được liên thông với các cơ sở dữ liệu về hộ tịch, cư trú, thuế, tài sản và thu nhập để có thể xác định chính xác nghĩa vụ thuế, đồng thời ngăn ngừa các hành vi trốn tránh hoặc gian lận thuế.
Trong bối cảnh đó, cơ sở dữ liệu đất đai có thể coi là “chìa khóa nền tảng” cho cải cách thuế bất động sản. Không chỉ giúp Nhà nước xác định đúng đối tượng, đúng mức thuế, đó còn là công cụ để kiểm soát các hiện tượng đầu cơ, tích trữ đất đai gây lãng phí nguồn lực xã hội. Nếu dữ liệu thiếu minh bạch hoặc phân mảnh, việc triển khai đánh thuế không những không đạt hiệu quả, mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây phản ứng xã hội, do thiếu công bằng và dễ bị lợi dụng.
Như vậy, vai trò của cơ sở dữ liệu đất đai không dừng lại ở khía cạnh quản lý hành chính hay hỗ trợ giao dịch trên thị trường, mà còn là nền tảng để xây dựng những cải cách chính sách quy mô lớn trong trung và dài hạn. Đặc biệt, là chính sách thuế gắn với tài sản và bất động sản. Đây sẽ là bước đi quan trọng giúp hệ thống tài chính công của Việt Nam trở nên minh bạch, công bằng và bền vững hơn trong tương lai.
PV: Vâng thưa ông, có thể thấy, cơ sở dữ liệu đất đai là “gốc rễ” của rất nhiều hoạt động kinh tế - xã hội. Nhưng thực tế, việc xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai không hề đơn giản, nhiều địa phương vẫn đang nỗ lực chạy đua với thời gian, nhưng xem ra rất khó khăn, thưa ông?
Ông Nguyễn Quang Huy: Việc xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai toàn quốc là một nhiệm vụ có quy mô lớn, độ phức tạp cao và đòi hỏi sự phối hợp liên ngành, liên cấp.
Thực tế quá trình triển khai, các địa phương đang gặp không ít khó khăn. Trước hết, là do chất lượng hồ sơ địa chính giữa các địa phương không đồng đều. Ở nhiều nơi, hồ sơ vẫn lưu trữ dưới dạng giấy, có sai lệch thông tin hoặc thiếu dữ liệu gốc, gây khó khăn trong quá trình số hóa và cập nhật; cũng như ảnh hưởng lâu dài đến độ chính xác và tính tin cậy của hệ thống dữ liệu chung.
Một khó khăn lớn khác là tình trạng thiếu liên kết, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan quản lý, trong các lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, xây dựng, tài chính, thuế… Điều này dẫn đến tình trạng dữ liệu đất đai bị phân mảnh, thiếu tính đồng bộ và không thể sử dụng làm nền tảng chung, trong việc hoạch định chính sách hay phục vụ người dân.
Bên cạnh đó, trình độ cán bộ phụ trách tại các địa phương chưa đồng đều; kinh phí dành cho công tác số hóa bản đồ địa chính còn hạn chế, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa.
Một khi vẫn còn các địa phương chưa được hỗ trợ đầy đủ về kỹ thuật, nhân lực và nguồn lực tài chính, thì tiến độ số hóa cơ sở dữ liệu đất đai toàn quốc sẽ còn chậm, ảnh hưởng đến kết quả chung. Do đó, cần có một chiến lược tổng thể, với sự vào cuộc mạnh mẽ của các bộ, ngành, địa phương và cả khu vực tư nhân để cùng tháo gỡ khó khăn, đảm bảo tiến độ, chất lượng của hệ thống cơ sở dữ liệu đất đai trong thời gian tới.
Ông Nguyễn Quang Huy - Trưởng khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường ĐH Nguyễn TrãiPV: Từ những khó khăn ông vừa chỉ ra, có thể thấy việc xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai không chỉ cần nỗ lực của địa phương, bởi thực tế, có những địa phương đang "kêu cứu" về vấn đề này. Vậy theo ông, đâu là những giải pháp trọng tâm cần được ưu tiên để tháo gỡ các nút thắt hiện nay và đẩy nhanh tiến độ thực hiện nhiệm vụ quan trọng này?
Ông Nguyễn Quang Huy: Có lẽ việc đầu tiên là các địa phương phải được cán bộ giỏi "cầm tay chỉ việc", trực tiếp hỗ trợ tháo gỡ từng bước trong quá trình chuẩn hóa, số hóa và cập nhật dữ liệu. Qua đó cũng góp phần nâng cao năng lực thực thi cho cán bộ cơ sở, đặc biệt ở những địa phương còn nhiều khó khăn về nhân lực và hạ tầng công nghệ.
Trong đó, trước tiên các địa phương phải được hỗ trợ để chuẩn hóa và số hóa được toàn bộ dữ liệu địa chính, bao gồm ranh giới thửa đất, hiện trạng sử dụng, quyền sở hữu và quy hoạch sử dụng đất. Lưu ý, dữ liệu được quản lý thống nhất ở cấp Trung ương để đảm bảo kiểm soát, nhưng đồng thời cũng phải cho phép các địa phương chủ động cập nhật theo tình hình thực tiễn.
Cũng nhiều địa phương, địa bàn rộng, vùng sâu vùng xa, muốn số hoá thì phải đo đạc thực địa rất phức tạp, nhưng lại thiếu nhân lực, tài chính, kỹ thuật - công nghệ. Do đó, có thể đẩy mạnh hợp tác công - tư trong quá trình số hóa, nhằm huy động thêm nguồn lực tài chính, công nghệ và kinh nghiệm từ khu vực tư nhân.
Tôi cũng muốn nhấn mạnh, để tạo động lực cho các địa phương, nên cho phép họ hưởng một phần giá trị gia tăng từ việc số hóa và quản lý hiệu quả cơ sở dữ liệu đất đai. Những khoản thu này có thể tái đầu tư cho hạ tầng công nghệ thông tin, đào tạo nhân lực và duy trì hệ thống một cách bền vững.
Việc kết nối và liên thông dữ liệu đất đai với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác như dân cư, thuế, tài sản… cũng cần được đẩy mạnh. Sự liên thông này sẽ tạo nên một hệ sinh thái dữ liệu thống nhất, phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý nhà nước. Đồng thời, mở đường cho các dịch vụ công trực tuyến, minh bạch và thuận tiện hơn cho người dân và doanh nghiệp.
Ông Nguyễn Quang Huy - Trưởng khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường ĐH Nguyễn TrãiPV: Về lâu dài, theo ông cần có những cơ chế, giải pháp nào để đảm bảo cơ sở dữ liệu đất đai được cập nhật thường xuyên, vận hành ổn định, minh bạch và kết nối hiệu quả với các hệ thống dữ liệu quốc gia khác như dữ liệu dân cư, tài sản, thuế?
Ông Nguyễn Quang Huy: Để cơ sở dữ liệu đất đai không chỉ được hoàn thiện mà còn thực sự “sống”, tức là được cập nhật thường xuyên, vận hành ổn định và tích hợp hiệu quả vào hệ thống dữ liệu quốc gia, cần xây dựng một hệ sinh thái quản trị dữ liệu đồng bộ, liên ngành và minh bạch. Có thể khái quát thành một số nhóm giải pháp căn bản như sau:
Trước hết, cần thể chế hóa trách nhiệm cập nhật dữ liệu. Nghĩa là mỗi cấp chính quyền, mỗi cơ quan liên quan từ cấp xã, huyện, đến các đơn vị như ngành thuế, tài nguyên, xây dựng phải được quy định rõ ràng về trách nhiệm cập nhật dữ liệu đất đai định kỳ, đặc biệt là khi có phát sinh biến động.
Thứ hai, Việt Nam cần đầu tư xây dựng hạ tầng dữ liệu số quốc gia hiện đại, không chỉ riêng cho đất đai, mà là một nền tảng có khả năng tích hợp với các cơ sở dữ liệu lớn khác như dữ liệu dân cư (do Bộ Công an quản lý), dữ liệu thuế (của Cục Thuế), dữ liệu tài sản công (Bộ Tài chính), hay thông tin quy hoạch, xây dựng... Khi các hệ thống này có thể “nói chuyện” với nhau một cách thông suốt, Nhà nước sẽ có được bức tranh đầy đủ và liên kết về tài sản, dân cư và giao dịch, phục vụ hiệu quả cho quản trị và hoạch định chính sách.
Thứ ba, cần mạnh dạn ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI và Blockchain trong quản trị dữ liệu đất đai. AI có thể giúp phân tích, phát hiện sai lệch và tự động cập nhật từ các nguồn giao dịch. Blockchain, với đặc tính bảo mật và không thể sửa đổi, có thể tăng độ tin cậy và minh bạch của dữ liệu, giảm nguy cơ can thiệp thủ công hoặc làm sai lệch thông tin.
Bên cạnh đó, cần thiết lập cơ chế kiểm tra chéo và công khai hóa thông tin một cách có chọn lọc. Khi người dân, doanh nghiệp được phép truy cập và đối chiếu thông tin về quyền sở hữu, quy hoạch hay biến động đất đai, họ sẽ được hưởng lợi từ sự minh bạch, đồng thời chính họ trở thành kênh giám sát hiệu quả, góp phần phát hiện sai sót, tránh lợi ích nhóm và trục lợi chính sách.
PV: Xin cảm ơn những chia sẻ của ông!
