Để thắp sáng lòng biết ơn và ý thức về nguồn cội trước hết cần hiểu thấu đáo về những gửi gắm và lời nhắc nhở của cha ông mình qua mỗi một tục lệ, mỗi một nghi lễ.
Gần đến ngày 23, dù có muốn quên cũng không thể quên được khi nhưng bộ xiêm y áo mũ mã xanh đỏ bày khắp hàng quán và trên đường phố. Những gánh hàng rong bán đồ mã dường như cũng làm phố phường trở nên sống động hơn và nét cổ xưa cũng như chuẩn bị được gọi mời để có mặt và biểu hiện cho một cái tết dân tộc tròn đầy.
Giữa lòng Hà Nội, đâu đâu cũng bắt gặp những xôn xao náo nức của mai đào trổ hoa sớm. Các chậu Lan được bày bán và từ rằm tháng chạp trở ra, người ta sẽ chộn rộn nhắc nhau về việc mua sắm và hoàn tất mọi công việc để khép lại một năm cũ, đón năm mới sang.
Tục cúng Ông Công Ông Táo là một nét đẹp trong văn hóa dân tộc. Bắt nguồn từ tích ông Toại Nhân tìm ra lửa. Toại - Tựu, chữ Toại Nhân không chỉ còn là tên mà ám chỉ một con người đã đạt được những thành tựu quan trong trong buổi ban đầu sau khi rời hang, hốc để sinh sống. Tìm ra lửa để từ đó không còn “ăn tươi, nuốt sống”, mỗi đồ ăn bắt đầu được làm chín.
Nền văn minh loài người chính thức được khai mở khi con người tìm ra lửa. Có Định canh rồi tới Định cư... Tìm ra lửa rồi mới có văn minh đồ đồng xuất hiện để chúng ta có trống đồng hôm nay mà tự hào nhìn về nguồn cội.
Từ tên gọi: Đông Trù Tư Mệnh Cửu Linh Nguyên Vương Táo Phủ Thần Quân, tên đầy đủ của Ông Táo, chúng ta có thể tạm hiểu: Đông Trù Tư Mệnh là Vị Thần lửa bảo hộ sinh mệnh từ phương Đông (Phương của sự sinh, của mặt trời mọc - đối lập với Phương Tây, phương của sự chết, mặt trời lặn); Cửu Linh Nguyên Vương: Vị vua anh linh ban đầu và mãi mãi.
Trong Táo Quân Vương Chân Kinh có dạy: Táo Quân chính là hiện thân của Vua Toại nhân, cũng chính là Thần Lửa - Vị Thần bảo hộ sinh mệnh. Ngài là vị thần trợ thần hồn và quản sự hóa cùng sự sinh nơi nhân gian. Mỗi một Ông Táo trong mỗi gia đình chính là một hóa thân của Ngài. Ngài là người ban bình an, định lành dữ và phúc họa.
Táo Quân Vương Chân Kinh có dạy chúng ta ăn ở hiền hòa, làm lành lánh dữ; lại dạy mỗi người giữ gìn sự nói năng, tâm tư thanh tịnh, thành kính. Sống ở đời đặng giúp người nghèo khó, có như vậy thì sẽ được ngài ban phúc, phú quý lâu dài. Trong việc biện lễ cúng ngài, không dùng đồ thịt tanh hôi hay dơ uế nơi nhà bếp.
Bếp không chỉ là nơi nhen lên ngọn lửa để làm chín thức ăn mỗi ngày cho mọi người trong gia đình. Gian bếp còn là nơi bày tỏ tình yêu thương, chăm chút, bày tỏ tấm lòng thành của những người cùng một nhà biết thương lo cho nhau. Tình yêu thương trong ngôi nhà có mặt hay không, người ta có thể nhìn thấy từ gian bếp - từ những món ăn người này nấu cho người kia... Sự trân trọng thành quả lao động có hay không biểu hiện từ việc biết trọng từ hạt lúa hạt gạo, từ khoai sắn cũng không phí phạm coi rẻ... Ấy chính là điều làm cho căn bếp trở nên đặc biệt thiêng liêng và quan trọng và nơi đó có ông Táo - Vị Thần lửa định phúc thọ an khang cho mỗi gia đình ngự ở.
Theo kinh dạy, việc cúng tiễn Ông Táo về trời có thể làm từ rằm tháng chạp cho đến giờ Tý (Tức 12 giờ đêm) ngày 23. Lễ cúng vì tính hướng thượng nên làm chay tịnh cho thanh khiết và theo dân gian, ngoài hương - hoa - đăng - trà - quả, thường là đồ ngọt (xôi, chè, bánh, kẹo, v.v..) và một mâm cỗ chay cúng gia tiên và chư vị tôn thần.
Sau lễ tiễn là lễ Nghinh Ông Táo về lại dương gian để đón năm mới. Lễ nghinh đón được tổ chức vào ngày 30, nếu tháng thiếu thì là ngày 29 tháng Chạp.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ xin chia sẻ đôi điều về ngày 23 tháng Chạp sắp tới và giới thiệu bản văn khấn Ông Công Ông Táo mà chúng tôi đã biên soạn lại cho đầy đủ thuận tiện nhất từ bản văn cổ để quý vị tùy nghi sử dụng trong dịp sắp tới. Lễ tiễn ngài, có thể bắt đầu làm từ ngày 15 đến 12 giờ đêm ngày 23.
Văn khấn Ông Công Ông Táo:
Ngưỡng nguyện Việt Nam
Vạn cổ anh linh
Hồn thiêng sông núi
…
Hôm nay ngày lành
23 tháng Chạp
Thượng hạ đồng gia
Trước án hương dâng
Thành tâm cẩn cáo
…
Phỏng theo lệ cũ,
Ngài là vị chủ,
Ngũ Tự Linh Thần,
Soi xét lòng trần,
Cảm lời kính thỉnh:
Bản gia Thổ Công
Ngũ phương long mạch
Ngũ thổ tôn thần
Đông Trù Tư Mệnh
Cửu linh Nguyên Vương
Táo phủ thần quân.
Gia đường hương hỏa
Lịch đại tiên linh
Giáng lâm trước án
Thụ hưởng lễ vật
Chúng con hôm nay
Trong tiết cuối năm
Thành tâm soạn sửa
Hương hoa phẩm vật
Xiêm hài áo mão
Kính dâng chư vị
Tôn thần Tiên linh
Nén tâm nhang này
Thành tâm kính bái
Đông Trù Tư Mệnh
Táo Phủ thần quân
Gia ân châm chước
Ban lộc ban phước
Phù hộ toàn gia
Trai gái trẻ già
An ninh khang thái.
Âm phù gia nội
Các bảo bình an
Phú quý thọ khang
Vận khí hanh thông
Vạn điều như ý.
Xin nguyện ban ơn
Gia đình dòng họ
Thế hệ tương lại
No ấm thanh bình
Mọi điều thành tựu.
Chúng con xin nguyện
Nỗ lực tâm thành
Thực hành điều thiện
Học hiểu, học thương
Chung tay góp sức
Nguyện giúp cho người
Bớt khổ thêm vui.
Trước án hương dâng
Dãi tấm lòng thành
Nguyện xin chứng giám
Cẩn cáo.
Nam mô a di đà Phật! (3 lần)
