Lời tòa soạn:
Từ những năm 90 của thế kỷ trước, UBND TP. Hà Nội đã ấp ủ ý tưởng về việc quy hoạch chi tiết các khu đô thị ven sông, nhằm đưa sông Hồng trở thành trung tâm của các khu đô thị hiện đại. Thế nhưng sau nhiều năm, ý tưởng trên chưa thể thực hiện mà vẫn chỉ dừng ở mức đề xuất.
Hiện nay, dải đất ngoài bãi sông Hồng kéo dài từ huyện Phúc Thọ đến Thanh Trì có hàng chục nghìn hộ dân sinh sống khá tạm bợ, phát sinh nhiều vấn đề bất cập mà một phần nguyên nhân là do chậm triển khai quy hoạch hai bên bờ sông Hồng. Thực trạng quy hoạch “lơ lửng” cũng khiến người dân ở đây luôn trong tình trạng thấp thỏm “đi không được, ở không xong”.
Đồng thời, việc quy hoạch khi chưa được phê duyệt đã kéo theo nhiều khó khăn, hệ lụy trong quản lý tài nguyên đất như tình trạng lấn chiếm đất đai, xây dựng công trình không phép, một số tổ chức, cá nhân “ôm” hàng chục héc-ta đất rồi cho thuê trái thẩm quyền, sử dụng sai mục đích… Trong khi đó, Hà Nội lại đang loay hoay phát triển trong một chiếc áo quá chật, ngổn ngang về quy hoạch và thiếu nguồn lực đất đai.
Thông tin về chủ trương Hà Nội triển khai xây dựng quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng, tỷ lệ 1/5.000, dự kiến phê duyệt trong tháng 6/2021 thu hút sự quan tâm rất lớn của người dân cả nước. Bí thư Thành ủy Hà Nội Vương Đình Huệ cho biết từ năm 1954 đến nay, đã 7 lần điều chỉnh quy hoạch Thủ đô, tất cả đều nói đến quy hoạch sông Hồng nhưng lần này mới thành hiện thực và nhấn mạnh yếu tố quan trọng về việc thay đổi cách tiếp cận trong quy hoạch.
Thay vì quay lưng lại với sông Hồng như trước đây, Hà Nội sẽ quay mặt ra sông Hồng để kiến tạo các không gian giá trị của trục không gian hành lang xanh, khai thông nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, để khơi dậy nguồn lực này một cách hiệu quả như kỳ vọng, Hà Nội cần giải quyết những bài toán lớn về câu chuyện quy hoạch, khai thác, sử dụng quỹ đất khổng lồ như thế nào để minh bạch và không bị lợi dụng chính sách để trục lợi?
Trên tinh thần khảo sát, nghiên cứu, Reatimes khởi đăng tuyến bài: "Quy hoạch đô thị sông Hồng: Minh bạch để khơi dậy nguồn lực".
Trân trọng giới thiệu tới độc giả!
NẾU LÀM BÀI BẢN, NHÀ NƯỚC SẼ THU ĐƯỢC NGUỒN KINH PHÍ KHỔNG LỒ
Chủ trương về quy hoạch sông Hồng không phải bây giờ mới có. Thực tế, y tưởng đã từng được đề cập gần 25 - 30 năm trước. Nhưng vì nhiều lý do, ý tưởng vẫn chỉ trên giấy. Năm 1994, Hà Nội đã có một dự án của Singapore mang tên “Trấn sông Hồng” nhưng sau thời gian khởi động thì không còn nhắc đến nữa.
Sau đó, bước sang thế kỷ XXI, vào năm 2003, được sự tài trợ của Chính phủ Hàn Quốc, Hà Nội tiến hành lập dự án Quy hoạch thành phố sông Hồng. Khi đó Hà Nội chưa sáp nhập với Hà Tây và cũng chưa có quy hoạch chung đến năm 2030 và tầm nhìn 2050.
Thời gian đó, quy hoạch của Hàn Quốc dựa trên thành phố bên sông Hàn, trên diện tích khoảng 2.500ha, với vốn đầu tư dự kiến khoảng 7 tỷ USD. Đây là một đồ án quy hoạch rất lớn và được sự hỗ trợ của TP. Hà Nội, cơ quan chức năng, Bộ Xây dựng... Sau khi đề án được lập, trên cơ sở đề án này, Hà Nội đã cử rất nhiều đoàn đi nước ngoài tham quan. Cũng có rất nhiều hội thảo khoa học chuyên ngành của Hội Kiến trúc sư Việt Nam, giới thủy lợi được tổ chức... nhưng cuối cùng sau một thời gian rất sôi động thì cũng không thấy đề án này được nhắc đến. Có thể nói, bây giờ là điều kiện chín muồi để chúng ta quyết tâm làm thật tốt quy hoạch có tính lịch sử này.
Trước đây, một trong những cái vướng khi quy hoạch đô thị sông Hồng là vấn đề thủy văn. Sông Hồng có đặc điểm thủy văn phức tạp và dữ dội. Muốn làm được thì phải xác định được cốt nước cao nhất khi có lũ ra sao, ảnh hưởng như thế nào...
Bên cạnh đó, còn có nhiều vấn đề khác về tư duy, tầm nhìn, cách đặt vấn đề ở từng giai đoạn lãnh đạo thành phố, khiến việc lập quy hoạch không “đến nơi đến chốn”. Đặc biệt, việc lập quy hoạch đó hầu như chỉ giao cho tư vấn nước ngoài hay doanh nghiệp bỏ vốn lập dưới hình thức xã hội hóa. Còn nhớ, cách đây vài năm, cũng đã có một số doanh nghiệp tự nguyện đóng góp kinh phí nghiên cứu quy hoạch hai bờ sông Hồng.
Mới đây nhất, Bí thư Hà Nội khẳng định “Nhà nước làm, không giao cho doanh nghiệp”. Nhà nước lập thì Nhà nước mới làm chủ được mục đích của mình. Tôi rất tâm đắc với quyết định của Hà Nội lần này. Đó là quyết định đúng đắn.
Để doanh nghiệp làm thì phải hiểu rằng đằng sau việc họ tài trợ sẽ là nguy cơ về “lợi ích nhóm”. Doanh nghiệp nào sẽ bỏ tiền ra cho không Nhà nước? Cũng không thể giao cho những người không hiểu Hà Nội, không hiểu văn hóa sông Hồng làm quy hoạch được.
Trong quá trình đô thị hóa và mở rộng Hà Nội, chúng ta đã phải trả giá đắt khi lúc này, lúc khác để doanh nghiệp chi phối lập quy hoạch, thậm chí điều chỉnh cả quy hoạch của Nhà nước vì lợi nhuận. Vì thế mới có chuyện nhiều nơi bị chất tải bởi những cao ốc, tăng dân số, gây ách tắc giao thông, ô nhiễm môi trường. Nhiều khu đô thị thiếu hạ tầng kết nối.
Với quyết định lần này, Nhà nước không cần bỏ vốn xây đô thị, Nhà nước chỉ làm quy hoạch, rồi đấu giá đất thu hồi vốn về cho Nhà nước. Nếu làm tốt, bài bản, Nhà nước sẽ thu được nguồn kinh phí khổng lồ từ quy hoạch sông Hồng.
Bây giờ chỉ là mấy trăm nghìn đồng/m2 đất bãi, nhưng khi có quy hoạch thì giá sẽ vô cùng khác. Bởi, suy cho cùng bản chất của quy hoạch không chỉ là tạo dựng không gian sống mà còn là bài toán kinh tế. Làm sao để cho tài nguyên đất phải có giá trị cao nhất khi có quy hoạch.
TỔ CHỨC CUỘC THI MINH BẠCH, CÔNG KHAI VỀ QUY HOẠCH ĐÔ THỊ SÔNG HỒNG
Một điều đáng lưu ý nữa, trong đồ án này, người đứng đầu TP. Hà Nội đã chỉ đạo rất rõ là: Quy hoạch thực hiện theo nguyên tắc thuận thiên, là đô thị xanh, không chồng chất các cao ốc dọc sông Hồng.
Các đô thị được xây dựng lên phải theo nguyên tắc thuận thiên, tức là hài hòa với thiên nhiên, không đối chọi với thiên nhiên, đó là tư duy hiện đại, thích ứng với biến đổi khí hậu hiện nay. Tôi rất đồng tình phát triển đô thị sông Hồng là đô thị xanh, kiến trúc xanh, có cảnh quan xanh, không gian xanh và bảo tồn được các di sản, di tích lịch sử. Ở đó sẽ làm bãi đỗ xe, công viên văn hóa, khu du lịch, thậm chí có thể làm vùng rau sạch.
Tất nhiên phải nhấn mạnh rằng, điều đó không có nghĩa là không có nhà cao tầng. Chúng ta có xây nhà cao tầng nhưng chỉ là xen kẽ bên trong để tạo một vùng đệm của một đô thị chuyển tiếp vào bên trong thành phố rất sôi động và phát triển. Đặc biệt, những chỗ nào cần có sẽ được tính trong quy hoạch một cách hợp lý, nhưng không phải là dày đặc. Nó càng không được tính đến là đô thị nén để bán bất động sản. Nguyên tắc của chúng ta là lấy đất đai nuôi đô thị. Đấu thầu đất, dùng tiền đó để xây dựng hạ tầng. Cách làm lần này cần phải cố gắng tiết kiệm đất đai, khai thác một cách hiệu quả, quản lý bằng quy hoạch.
Bài toán về khu đô thị sông Hồng cần phải tính toán rất kỹ vấn đề biến đổi khí hậu, đánh giá tác động môi trường. Không gian và cảnh quan của trục sông Hồng cần đặc biệt chú trọng khi xây dựng đồ án.
Quy hoạch sông Hồng có tính chất phức tạp, liên quan đa ngành, cần tích hợp nhiều quy hoạch cấp cao. Vì vậy, đồ án không chỉ đảm bảo đầy đủ, vững chắc cơ sở pháp lý, khoa học mà còn phải đảm bảo tính khả thi và đánh giá kỹ lưỡng các tác động trong quá trình thực hiện.
Chúng ta đang xây dựng đô thị thông minh thì trước tiên phải có quy hoạch thông minh. Quy hoạch đó phải phù hợp với thiên nhiên, con người và văn hóa Hà Nội.
Song điều tôi băn khoăn trước tiên đó là đầu nguồn sông Hồng, là phía Trung Quốc - chiếm gần một nửa diện tích lưu vực sông ở phần thượng lưu, lượng dòng chảy hàng năm sản sinh trên lãnh thổ Trung Quốc.
Tại phần lưu vực này, Trung Quốc đã cho vận hành mười mấy đập thủy điện lớn nhỏ. Đây là một bất lợi, vì chúng ta không chủ động được sự điều tiết dòng chảy, mực nước lên xuống của con sông.
Việc trị thủy sông Hồng không chỉ là chuyện của riêng Hà Nội mà còn liên quan đến cả vùng và quốc gia. Điều này đòi hỏi sự đóng góp lớn từ các nhà khoa học, các Bộ, ngành vào cuộc, đặc biệt là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
Nếu làm tốt được, chủ động tính toán được thủy văn sông Hồng với tần suất 500 năm, thì chắc chắn chúng ta có cơ sở để hình thành một đồ án quy hoạch thành phố hai bờ sông Hồng một cách bền vững. Lúc đó, Hà Nội sẽ không quay lưng với bờ sông nữa mà nhìn ra sông Hồng. Sông Hồng sẽ là con sông trung tâm của Thủ đô.
Điều thứ hai, trước đây chúng ta có ý tưởng về một đô thị như đô thị sông Hàn - Hàn Quốc. Đó là mong muốn duy ý chí. Cần có cách nhìn, cách tiếp cận phù hợp với mỗi mảnh đất, địa thế mỗi nơi. Văn hóa bản địa cần được tôn vinh, đô thị sông Hồng phải mang bản sắc văn hóa Thăng Long.
Di sản phải được bảo tồn, giữ gìn. Đô thị này phải tiếp nối được quá khứ, hiện tại, tương lai. Dọc sông Hồng có biết bao chùa chiền, di tích lịch sử. Đó là giá trị văn hóa, nhưng cũng là tiềm năng kinh tế không đâu có được. Người Việt làm, hiểu được giá trị văn hóa người Việt.
Theo tôi, Hà Nội có thể tổ chức một cuộc thi về quy hoạch đô thị sông Hồng trên cơ sở những mục tiêu cơ bản mà Hà Nội hướng đến. Đó là nhiệm vụ, là đầu bài mà Hà Nội đưa ra, việc còn lại là tìm những lời giải tối ưu nhất qua cuộc thi minh bạch, công bằng, công khai.
Trong việc lập quy hoạch đô thị sông Hồng, Hà Nội phải làm chủ, đừng để cho doanh nghiệp “cầm trịch”. Để doanh nghiệp nhảy vào có lợi ích nhóm, rồi sẽ đua nhau xen cấy nhà cao tầng vào.
Bên cạnh đó, bài toán giãn dân hiện nay vẫn chưa tìm ra. Việc này cũng không thể cưỡng chế được, bởi nó là thói quen, là văn hóa, là nơi sinh nhai. Vì thế, phải làm sao xây dựng được những nơi chốn để họ muốn về đó sống và kiếm sống.
Tôi tin rằng chúng ta có quyết tâm, chủ trương đúng, người thực thi có tâm, có tài, có trách nhiệm thì Hà Nội sẽ thực hiện được những kỳ vọng lớn lao ở quy hoạch này.
