Trong kỳ trước giới thiệu về thủ tục làm lễ nhập trạch khi vào nhà mới (xem bài “Gia chủ có nên tự làm lễ nhập trạch khi vào nhà mới?”), chúng tôi có viết: “Đến giờ tốt: Nếu là một gia đình có đầy đủ vợ chồng con cái thì đầu tiên là vợ gia chủ cầm 1 cái gương tròn đem vào nhà trước (mặt gương soi vào nhà).
Kế đến là gia chủ tự tay bưng bát nhang thờ Tổ Tiên vào đặt lên ban thờ. Sau đó lần lượt những người trong nhà mới đem vào: Bếp lửa (tốt nhất là bếp còn đang cháy đỏ từ nhà cũ đem tới; nếu ở thành phố phải lắp bếp ga trước thì có thể đem theo bếp ga du lịch cho tiện, nếu không thì sử dụng bếp lắp sẵn trước cũng được; không dùng bếp điện, bếp từ), chiếc chiếu hoặc đệm đang sử dụng, gạo, nước, muối, đồ tư trang quý giá…
Khi nhập trạch cần mang một chiếc bếp vào nhà mới nhưng phải là bếp có ngọn lửa
Nếu nhà vắng đàn ông thì người mẹ bưng bát nhang thờ Tổ Tiên vào trước đặt lên ban thờ, kế đến là con cái lần lượt mang bếp, gạo, nước… vào”.
Chiếc gương tròn quay mặt vào nhà có tính chất khai quang, mang lại ánh sáng cũng đồng thời là sinh khí cho ngôi nhà mới, đồng thời xua đuổi tà ma ám khí. Bát hương để thờ các vị Thần và các Quan cai quản khu vực riêng và thờ Tổ tiên của gia chủ. Bởi vì theo quan niệm dân gian, Đất có Thổ Công, Sông có Hà bá, mỗi nơi ở, khu vực đều có những vị Thần, Quan cai quản riêng. Lễ nhập trạch chính là nghi lễ thông báo cho các vị Thần, Quan sở tại ở khu đất về việc gia chủ chuyển đến đó sinh sống, mong được phù hộ độ trì cho cuộc sống tại nơi ở mới được bình an, thuận lợi. Còn nói theo ngôn ngữ hiện đại, đây chính là việc “đăng ký hộ khẩu” ở cõi tâm linh.
Đó đều là những việc làm quan trọng, tuy nhiên lại thuộc về thế giới Tâm linh.
Chiếc bếp là vật thứ ba mang vào nhà mới, tượng trưng cho của cải vật chất là những thứ nuôi sống con người, cũng là tượng trưng cho sự no đủ. Nó thuộc về thế giới vật chất nhưng lại quan trọng hàng đầu vì nó nuôi sống con người, duy trì cuộc sống và mang lại sức khỏe cho gia chủ.
Nhưng bếp cũng lại là nơi duy nhất trong ngôi nhà có một vị Thần cai quản riêng, đó là Táo quân, tức là Thần Bếp.
Vì vậy, chiếc bếp vừa tượng trưng cho thế giới vật chất, lại vừa mang ý nghĩa thiêng liêng về mặt tâm linh. Nhưng ngay cả Thần Bếp – Táo Quân cũng khác với các vị Thần khác, đó là vị Thần vừa thuộc về thế giới tâm linh, vừa thuộc về cuộc đời trần thế và rất gần gũi với con người. Gần gũi đến mức, chưa có vị Thần nào mà con người lại dám bông đùa như thế: “Ông Công, ông Táo dạo chơi xuân/ Đội mũ, đi hia, chẳng mặc quần”.
Táo quân là Thần Bếp, nhưng thực chất là Thần Lửa. Vì bếp là nơi lưu giữ ngọn lửa làm chín thức ăn, cũng là nơi có ngọn lửa sưởi ấm và kết nối, duy trì một gia đình. Không phải bỗng dưng mà người ta gọi một nếp nhà, một gia đình là mái ấm.
Theo phong thủy, bếp điện, bếp từ chỉ có “tính” mà không có “tướng”, tức chỉ có “nhiệt” mà không có “ngọn lửa”. “Tinh” là tinh thần, là cái hồn cốt, cái bản chất bên trong, còn “tướng” là cái biểu hiện ra bên ngoài, cái để “tinh” thể hiện. Tinh là nhiệt, muốn làm chín thức ăn cần phải có nhiệt. Nhưng như ở trên đã nói, bếp vừa là tượng trưng cho tinh thần với vị thần cai quản riêng, nhưng cũng là biểu hiện cụ thể của vật chất với những thứ nuôi sống con người. Vì vậy mà cái bếp mang vào nhà mới cần phải đáp ứng cả hai giá trị đó, nói một cách nôm na thì nó vừa phải đun chín thức ăn nhưng vẫn phải biểu hiện ra bằng hình hài cụ thể là ngọn lửa.
Nói rộng ra một chút, Trời sinh ra Khí là hồn cốt của mọi vật; nhưng mọi vật lại phải thể hiện trong những hình hài cụ thể thì mới trở thành một thực thể. Mà muốn thế thì cần phải có Đất để cho Khí tượng hình. Cũng chính vì thế mà tiền nhân mới có câu: Cha sinh không tày mẹ dưỡng.
Nói dông dài như thế để chốt lại trả lời câu hỏi ban đầu đặt ra: Khi vào nhà mới trong lễ nhập trạch, sau chiếc gương để khai quang nhà và bát hương để Thần linh ngự thì vật thứ ba là cái bếp, và cái bếp đó phải là cái bếp có ngọn lửa.
Vắng đàn ông quạnh nhà, vắng đàn bà quạnh bếp
Dân gian có câu: “Vắng đàn ông quạnh nhà, vắng đàn bà quạnh bếp”; còn thời mới có câu: “Đàn ông xây nhà, đàn bà xây tổ ấm” hoàn toàn không phải là vô cớ. Điều đó cũng lý giải tại sao trong lễ nhập trạch, người đầu tiên bước vào nhà mới là người vợ chứ không phải người chồng, mặc dù người đàn ông mới là người chủ.
Khi bếp nhà không còn đỏ lửa thì cũng có nghĩa là gia đình đó đang không còn là một mái ấm./.
