Tháo điểm nghẽn khi dự án đã thỏa thuận được trên 75% diện tích đất: Các đại biểu quốc hội đề xuất gì?

Làm rõ tiêu chí, đánh giá tác động và bảo đảm hài hòa lợi ích khi thu hồi đất

Một trong những điểm các đại biểu tập trung thảo luận là quy định bổ sung cho phép HĐND cấp tỉnh thu hồi phần đất còn lại nếu đã có 75% diện tích đất và 75% người sử dụng đất thỏa thuận chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Thảo luận tại Tổ 14 (gồm các đại biểu quốc hội (ĐBQH) tỉnh An Giang, Hà Tĩnh và Quảng Ninh), nhiều đại biểu cho rằng, dự thảo Nghị quyết cần làm rõ cơ sở đề xuất tỷ lệ diện tích và tỷ lệ số người đồng thuận khi áp dụng cơ chế thu hồi đất và có sự đánh giá tác động của việc thu hồi đất để thực hiện dự án nhằm tránh những bất cập, vướng mắc và khiếu kiện của người dân.

Đại biểu Trần Thị Kim Nhung (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ninh) đề nghị làm rõ hơn cơ sở đề xuất tỷ lệ diện tích và tỷ lệ số người đồng thuận; cơ chế xử lý đối với diện tích còn lại của dự án khi nhà đầu tư đã thỏa thuận được trên 75% diện tích và nhận được sự đồng thuận của trên 75% số lượng chủ sử dụng đất trong phạm vi thực hiện dự án.

Đại biểu nhấn mạnh, việc xử lý diện tích đất còn lại và số người có đất còn lại cần phải bảo đảm quyền con người, quyền công dân theo quy định của Hiến pháp; hạn chế phát sinh khiếu nại, khiếu kiện. Do đó, cần có quy định hài hòa lợi ích khi tính tiền bồi thường, tránh khả năng phát sinh khiếu nại, khiếu kiện khi áp dụng bảng giá đất và hệ số điều chỉnh để tính tiền bồi thường đối với những trường hợp còn lại, vì giá đất trong bảng giá thường thấp hơn mức giá trung bình đã thỏa thuận. Ngoài ra, đại biểu cũng đề nghị Chính phủ cần có sự đánh giá tác động của việc thu hồi đất trong trường hợp trên.

Đại biểu Đỗ Thị Lan (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ninh) cũng cho rằng, hiện nay giá đền bù theo Luật Đất đai do UBND cấp xã thực hiện thường thấp hơn mức thỏa thuận giữa nhà đầu tư và người dân. Nếu không xử lý thỏa đáng, sự chênh lệch này có thể gây khiếu kiện kéo dài. Vì vậy, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ phương án bồi thường đối với phần diện tích còn lại và đánh giá toàn diện tác động của cơ chế thu hồi khi đã đạt tỷ lệ đồng thuận 75%.

Do đó, để tránh bất cập, vướng mắc xảy ra và có thể gây ra khiếu kiện kéo dài liên quan đến việc thực hiện thu hồi để thực hiện các dự án, đại biểu Đỗ Thị Lan đề nghị Cơ quan soạn thảo dự thảo Nghị quyết làm rõ, có sự đánh giá tác động đối việc phương án, thỏa thuận đền bù đất giữa chủ đầu tư và người dân cũng như việc thuận giữa UBND cấp xã thực hiện thỏa thuận với người dân.

Nêu quan điểm về việc bổ sung trường hợp Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh làm cơ sở cai nghiện ma túy do lực lượng vũ trang nhân dân quản lý (khoản 1 Điều 3), đại biểu Đỗ Thị Lan cho biết, hiện nay, nước ta đang rất cần có những cơ sở cai nghiện ma túy tư nhân để thực hiện cai nghiện ma túy tự nguyện để giảm gánh nặng cho Nhà nước khi thực hiện các nhiệm vụ cai nghiện ma túy.

Tuy nhiên, những cơ sở cai nghiện ma túy tư nhân lại đang gặp khó khăn trong việc thực hiện vì vướng mắc liên quan đến đất đai. Vì vậy, đại biểu đồng tình với việc bổ sung nội dung thu hồi đất để làm cơ sở cai nghiện ma túy nhưng chưa đồng thuận với việc chỉ quy định là thu hồi đất cho những cơ sở cai nghiện ma túy của lực lượng vũ trang quản lý. Việc thu hồi đất không nên hạn chế về phạm vi do lực lượng vũ trang quản lý nhằm tạo điều kiện cho các cơ sở tư nhân thực hiện việc cai nghiện cho các đối tượng nghiện ma túy.

Thảo luận tại Tổ 9, Đại biểu Lã Thanh Tân (Đoàn ĐBQH TP. Hải Phòng) cũng cảnh báo nguy cơ thiếu minh bạch trong quá trình xác lập con số 75% diện tích và số hộ đồng thuận, bởi giá thỏa thuận giữa nhà đầu tư và người dân có thể không phản ánh đúng giá thị trường, tạo áp lực bất công lên những hộ chưa đồng thuận.

Lo ngại tính minh bạch, xung đột pháp lý và rủi ro khi áp dụng cơ chế thu hồi phần diện tích còn lại

Tại Tổ thảo luận số 9 (gồm đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên và đoàn ĐBQH TP. Hải Phòng), các đại biểu cũng nêu nhiều băn khoăn xoay quanh cơ chế thu hồi diện tích còn lại khi dự án đã đạt 75% diện tích và số người đồng thuận.

Đại biểu Nguyễn Văn Huy (Đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên) cho rằng, cơ chế này sẽ giúp xử lý điểm nghẽn kéo dài, tránh lãng phí nguồn lực, đặc biệt với các dự án hạ tầng, tái thiết đô thị. Tuy nhiên, cơ chế này cần cân nhắc kỹ vì dễ phát sinh khiếu kiện và chưa đảm bảo nguyên tắc tự nguyện, khi có tính chất "cưỡng chế hành chính" trong quan hệ dân sự. Do đó, đại biểu đề nghị phải có cơ chế đảm bảo giá bồi thường phần thu hồi không thấp hơn mức thỏa thuận trung bình hoặc theo khung giá thị trường riêng để đảm bảo công bằng.

Đại biểu Phan Đức Hiếu (Đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên) phản đối việc giao cho HĐND tỉnh quyết định việc thu hồi phần đất còn lại vì có thể gây rủi ro cho doanh nghiệp, cũng như tạo gánh nặng cho cơ quan dân cử, bởi không có tiêu chí rõ ràng để quyết định chấp thuận. Đại biểu kiến nghị giao UBND thực hiện theo tiêu chí của luật, đồng thời chỉ nên thu hồi khi "có đề nghị của nhà đầu tư", tránh trường hợp doanh nghiệp vẫn muốn tiếp tục thỏa thuận mà Nhà nước lại can thiệp hành chính.

Đây cũng là vấn đề đại biểu Lê Thị Nga (Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình) chỉ ra khi thảo luận tại Tổ 10 (gồm Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình và Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị). Theo đại biểu, cơ chế thu hồi khi đạt 75% diện tích là "đầu dân sự, đuôi hành chính", đồng thời đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc phương pháp định giá để bảo đảm quyền lợi người dân trong hai bước có bản chất pháp lý khác nhau.

Các bất cập trong cơ chế bồi thường cũng được đại biểu Bùi Sỹ Hoàn (Đoàn ĐBQH TP. Hải Phòng) chỉ ra, đặc biệt là sự xung đột giữa dự thảo Nghị quyết và Điều 107 Luật Đất đai về các trường hợp không bồi thường đất nhưng bồi thường chi phí đầu tư. 

Đại biểu nhấn mạnh thực tế về đất giao trái thẩm quyền tại nhiều địa phương: Hiện nay, luật chỉ xem xét bồi thường cho trường hợp đã xây nhà, còn trường hợp trên đất chưa xây nhà (dù người dân đã nộp tiền mua đất) thì lại bị bỏ ngỏ. Theo đại biểu, sẽ không công bằng khi người dân nộp tiền mua đất nhưng chưa xây nhà thì không được bồi thường, trong khi người đã xây nhà lại được bồi thường, đồng thời đề nghị bổ sung quy định để bảo đảm công bằng.

Ngoài ra, đại biểu Đào Hồng Vận (Đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên) kiến nghị bổ sung cơ chế "tái định cư cho doanh nghiệp" khi đất sản xuất bị thu hồi. Thực tế khi thu hồi đất sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp để làm dự án công cộng, nếu chỉ đền bù bằng tiền thì doanh nghiệp rất thiệt thòi và khó khôi phục sản xuất. Vì vậy, Nhà nước cần có cơ chế thu hồi đất khác để giao lại cho doanh nghiệp ổn định hoạt động.