Thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đang nặng tính "xin - cho"
Ngày 4/8 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 127/CĐ-TTg yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tập trung hoàn thành việc cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh theo các nhiệm vụ được giao tại Nghị quyết số 66/NQ-CP ngày 26/3/2025 của Chính phủ.
Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành khẩn trương hoàn thiện phương án cắt giảm thủ tục hành chính, bảo đảm đạt mục tiêu giảm tối thiểu 30% thời gian, chi phí và điều kiện kinh doanh, với hạn chót là ngày 15/8/2025. Kết quả cắt giảm phải được công khai trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về thủ tục hành chính.
Trước đó, tại buổi làm việc ngày 24/5 với các bộ, ngành, hiệp hội, doanh nghiệp về tình hình thị trường bất động sản, Thủ tướng cũng đã nhấn mạnh yêu cầu cắt giảm các thủ tục hành chính, cương quyết loại bỏ những quy định rườm rà, không cần thiết; bãi bỏ các tiêu chuẩn, quy chuẩn bất hợp lý; đồng thời chỉ đạo Bộ Xây dựng phối hợp với các địa phương kiểm tra, tháo gỡ khó khăn cho các dự án bất động sản còn vướng mắc; nghiên cứu tích hợp quy định về thủ tục đầu tư thành một nghị định.
Những chỉ đạo mạnh mẽ, liên tiếp trong thời gian gần đây cho thấy, Chính phủ đang nhận diện rất rõ thủ tục hành chính chính là một trong những "điểm nghẽn" lớn nhất cản trở sự phát triển của doanh nghiệp, nhất là trong lĩnh vực bất động sản. Trong bối cảnh đó, nhiều ý kiến đã đề xuất cần mạnh dạn cắt bỏ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư - m ột "nút thắt" đang khiến hàng trăm dự án rơi vào cảnh đình trệ, dòng vốn ứ đọng, chi phí đầu tư gia tăng, xói mòn sức cạnh tranh của doanh nghiệp.
Chia sẻ về vấn đề này, luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW thừa nhận, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đang bị hành chính hóa quá mức, biến thành một "rào cản kỹ thuật" khiến doanh nghiệp phải rơi vào vòng xoáy "xin - cho" ngay từ bước đầu tiên, đặc biệt là những dự án liên quan đến đất đai, tài nguyên hoặc quy hoạch.
Theo ông Hà, quy trình thẩm định hiện nay đang quá phụ thuộc vào sự phối hợp của nhiều sở, ngành. Chỉ cần một đơn vị chậm trả lời hoặc có ý kiến chưa thống nhất, hồ sơ sẽ bị "treo" vô thời hạn. Thậm chí, có những trường hợp, các sở ngành đưa ra ý kiến mâu thuẫn nhau, khiến cơ quan chủ trì không thể tổng hợp để trình cấp có thẩm quyền. "Không ít dự án khu đô thị quy mô lớn đã phải mất cả năm trời chỉ để chờ thẩm định, dù doanh nghiệp đã nộp đầy đủ hồ sơ từ đầu", ông Hà dẫn chứng.
Một thực trạng khác đang khiến nhà đầu tư "lao đao" là sự thay đổi quy hoạch đột ngột từ phía chính quyền địa phương. Có dự án đã được giới thiệu địa điểm, thực hiện đầy đủ các bước nghiên cứu khả thi, thậm chí nhận được chấp thuận sơ bộ. Nhưng khi xin chủ trương đầu tư, địa phương lại điều chỉnh quy hoạch, khiến dự án bị loại khỏi quy hoạch phù hợp, đẩy nhà đầu tư vào thế "trắng tay" sau hàng năm trời chuẩn bị.
Thủ tướng chủ trì cuộc làm việc của Thường trực Chính phủ với các bộ, ngành, hiệp hội, ngân hàng và doanh nghiệp về tình hình thị trường bất động sản. Ảnh: VGP
Tình trạng yêu cầu bổ sung hồ sơ một cách mập mờ, vượt quá quy định cũng rất phổ biến. "Doanh nghiệp liên tục bị yêu cầu bổ sung, giải trình những tài liệu mà pháp luật không quy định rõ ràng, thậm chí mang tính chất 'đánh đố', dẫn đến mỗi lần bổ sung lại mất thêm thời gian chờ đợi, làm kéo dài vô lý quá trình thẩm định", luật sư Hà chia sẻ.
Không chỉ vướng ở khâu quy trình, xung đột giữa quy hoạch ngành và quy hoạch địa phương cũng là một "nút thắt" cứng đầu. Một dự án điện gió, dù đã được phê duyệt vào quy hoạch ngành điện quốc gia, khi về địa phương làm thủ tục đầu tư lại vướng mắc vì chưa được cập nhật vào quy hoạch sử dụng đất hoặc quy hoạch xây dựng cấp tỉnh. Hậu quả là dự án bị chậm tiến độ, doanh nghiệp lâm vào thế "dở khóc dở cười".
Ngoài ra, tình trạng "giấy phép con không tên" cũng là nỗi ám ảnh với nhiều nhà đầu tư. Dù pháp luật không yêu cầu, nhưng thực tế, để hoàn tất thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, doanh nghiệp vẫn phải "vượt ải" những văn bản như "đồng thuận", "chấp thuận sơ bộ" từ các cơ quan, ban ngành khác nhau - những thủ tục hành chính không chính thức nhưng lại gây tốn kém thời gian và chi phí lớn.
Đồng quan điểm, luật sư Lê Cao, luật sư Điều hành Công ty Luật FDVN cho rằng, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư thời gian qua đã tạo ra nhiều cản trở cho quá trình đầu tư, triển khai dự án của các doanh nghiệp bất động sản.
"Không ít dự án bị 'treo' chỉ vì vướng mắc những thủ tục nội bộ giữa các cơ quan quản lý. Trong khi đó, doanh nghiệp vẫn phải gồng mình gánh chi phí mặt bằng, nhân sự, tài chính mà không biết thời điểm nào mới có thể khởi công dự án", luật sư Lê Cao nói.
… nhưng không nên bỏ
Dù mang nặng tính "xin - cho" và tạo ra không ít rào cản cho doanh nghiệp, nhưng theo các chuyên gia, việc bỏ hoàn toàn thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư là điều không nên và không phù hợp với bối cảnh quản lý của Việt Nam hiện nay.
Luật sư Lê Cao nhận định, về bản chất, chấp thuận chủ trương đầu tư là một khâu kiểm soát đầu vào quan trọng của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, nhằm xác định rõ các yếu tố then chốt của một dự án, như: Mục tiêu, địa điểm, quy mô, tiến độ, thời hạn thực hiện, hình thức lựa chọn nhà đầu tư, cũng như các cơ chế, chính sách đặc biệt (nếu có). Đây là những yếu tố cần thiết để đảm bảo rằng dự án phù hợp với quy hoạch, định hướng phát triển chung và có khả năng triển khai thực tiễn.
Với những nội dung như vậy, nếu bỏ qua toàn bộ hoạt động chấp thuận chủ trương đầu tư sẽ dẫn tới sự buông lỏng trong quản lý nhà nước, nhất là với các dự án có quy mô lớn, tác động sâu rộng đến kinh tế - xã hội, sử dụng nhiều tài nguyên, đất đai.
Hơn hết, theo quy định hiện hành, những dự án đặc biệt quan trọng sẽ thuộc thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ. Nếu thủ tục này bị xóa bỏ, câu hỏi được đặt ra là "ai là người đủ thẩm quyền để thay thế phê duyệt các yếu tố cốt lõi trên?". Điều này có nguy cơ tạo ra sự "đánh đồng" giữa các dự án lớn, nhỏ, giữa dự án trọng điểm quốc gia và các dự án thông thường, từ đó làm giảm hiệu quả giám sát, quản lý đầu tư ở tầm vĩ mô.
"Bản chất của thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư là một cơ chế "gạn lọc" đầu vào, để Nhà nước kiểm soát hiệu quả các yếu tố nền tảng của dự án, đặc biệt trong bối cảnh quy hoạch tổng thể quốc gia và quy hoạch ngành đã được xác lập. Nếu buông lỏng kiểm soát, để doanh nghiệp đăng ký tràn lan, tự vẽ ra kế hoạch đầu tư mà không có một hệ thống thẩm định chuẩn mực, thì nguy cơ dẫn đến các dự án sai lệch định hướng, làm méo mó thị trường, phá vỡ quy hoạch là điều khó tránh khỏi", luật sư Lê Cao nhấn mạnh.
Vì vậy, việc lựa chọn nhà đầu tư, xác định vị trí, quy mô, thời hạn và các chính sách đặc biệt cho dự án là cần thiết, nhưng cần được thực hiện thông qua quy trình tinh gọn, minh bạch, rõ ràng về trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, thay vì để tồn tại những "giấy phép con không tên" hay tình trạng "đánh đố" nhà đầu tư như hiện nay.
Luật sư Lê Cao, luật sư Điều hành Công ty Luật FDVNLuật sư Nguyễn Thanh Hà cũng cho rằng, việc bỏ hoàn toàn thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư là không nên, vì dù còn nhiều bất cập, nhưng với một số dự án đặc biệt, như dự án liên quan đến an ninh - quốc phòng sử dụng nhiều đất, nằm ngoài quy hoạch, hoặc có yếu tố nhạy cảm về môi trường, xã hội, thì cơ chế xin chấp thuận chủ trương vẫn đóng vai trò kiểm soát quan trọng. Hơn hết, nếu bỏ hoàn toàn thủ tục này mà chưa có hệ thống chính sách thay thế đủ mạnh về hậu kiểm, công khai quy hoạch và dữ liệu quản lý đầu tư, thì nguy cơ bỏ lọt rủi ro hoặc bị lợi dụng là rất lớn.
Đưa ra quan điểm về vấn đề này, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư là bước khởi đầu trong quá trình xem xét một dự án, nhằm lựa chọn nhà đầu tư và làm cơ sở để triển khai các thủ tục kế tiếp. Việc thẩm định đề nghị chấp thuận chủ trương đầu tư chủ yếu tập trung vào việc xem xét dự án có phù hợp với các loại quy hoạch, chương trình phát triển kinh tế - xã hội, kế hoạch phát triển nhà ở, quy hoạch sử dụng đất hay không; có nằm trong quỹ đất dành cho nhà ở xã hội (nếu có); đồng thời xem xét các yếu tố như bảo tồn di sản văn hóa hoặc công nghệ (nếu thuộc diện bắt buộc thẩm định).
Tuy nhiên, việc được chấp thuận chủ trương đầu tư không đồng nghĩa với việc dự án đã được "bật đèn xanh" để triển khai. Ông nhấn mạnh, đây chỉ là bước đánh giá sơ bộ, không thay thế cho các thủ tục chuyên ngành khác như đánh giá tác động môi trường, thẩm định công nghệ hay thẩm tra liên quan đến di sản văn hóa. Những yêu cầu đó vẫn phải thực hiện riêng rẽ, đầy đủ và độc lập sau khi dự án được chấp thuận về mặt chủ trương. Nói cách khác, thủ tục này không thay thế và cũng không phải là căn cứ để miễn trừ các bước thẩm định khác.
Cần "đại phẫu" để đơn giản hóa thủ tục đầu tư
Theo các chuyên gia, vấn đề cốt lõi không phải bỏ hay giữ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, mà là làm thế nào để khâu thủ tục này thực sự đơn giản, minh bạch, vận hành theo nguyên tắc quản lý rủi ro, tránh tình trạng "xin - cho", vòng vèo, gây ách tắc cho doanh nghiệp.
"Thay vì bỏ hay giữ, sửa là phương án hợp lý và khả thi nhất, vừa phù hợp với mục tiêu cải cách thủ tục hành chính, vừa đảm bảo hiệu quả quản lý nhà nước", luật sư Nguyễn Thanh Hà chia sẻ.
Theo đó, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư cần sửa theo hướng rút gọn phạm vi áp dụng, chỉ áp dụng thủ tục chủ trương với các dự án có tính chất đặc biệt như: Sử dụng đất lúa, đất rừng, đất quốc phòng - an ninh; xin ưu đãi vượt khung quy định; tác động lớn đến môi trường hoặc điều chỉnh quy hoạch lớn.
Cùng với đó là tích hợp với các thủ tục khác, giảm số vòng xét duyệt, đẩy mạnh liên thông điện tử giữa các cơ quan. Công khai, minh bạch tiêu chí và quy trình xét duyệt, tránh tình trạng "xin – cho" cũng là một yêu cầu quan trọng.
Ngoài ra, phải tăng cường hậu kiểm thay vì tiền kiểm, đồng thời có chế tài rõ ràng đối với những trường hợp vi phạm.
"Chúng ta không nên cực đoan giữ nguyên một thủ tục đã lạc hậu, nhưng cũng không nên bỏ ngay khi hạ tầng pháp lý và giám sát chưa đủ mạnh. Cải cách có trọng tâm, trọng điểm, đó là con đường phù hợp nhất với thực tiễn của Việt Nam hiện nay", Chủ tịch Công ty Luật SBLAW nhấn mạnh.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW Luật sư Lê Cao cũng cho rằng, chỉ những dự án thực sự tầm vóc và quan trọng mới cần qua thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, và thủ tục này chỉ nên quy định thẩm quyền của Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ.
Đối với các dự án thuộc thẩm quyền UBND cấp tỉnh, cần hệ thống hóa điều kiện, quy trình cấp phép đầu tư, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư nhằm kiểm soát hiệu quả, giảm thiểu thủ tục chồng chéo.
Bên cạnh đó, phải xây dựng hệ thống dữ liệu minh bạch, đồng bộ về quỹ đất, quy hoạch, điều kiện đầu tư, cung cấp thông tin công khai về chính sách, yêu cầu đặc thù của từng địa phương để doanh nghiệp không phải mò mẫm đi tìm.
Một vấn đề khác được nhấn mạnh là khoảng cách quá lớn giữa quy định trên giấy và thực tiễn thi hành, khi nhiều thủ tục theo luật chỉ mất một đến hai tháng nhưng thực tế doanh nghiệp phải chờ đợi từ một đến hai năm. Do đó, cải cách thủ tục hành chính không chỉ dừng ở việc cắt giảm trên văn bản mà phải đi kèm giải pháp để quy định thực sự đi vào thực tế. Cơ quan quản lý cần thay đổi tư duy, đóng vai trò hỗ trợ, khuyến khích và đồng hành cùng doanh nghiệp, xem việc kêu gọi, thu hút đầu tư là trách nhiệm của chính quyền địa phương, chứ không thể tiếp tục tình trạng "ban phát thủ tục".
"Nói là kiến tạo phát triển nhưng doanh nghiệp vẫn khổ sở vì mê hồn trận "xin - cho" thì không thể kỳ vọng vào sự bứt phá", luật sư Cao nói./.
