Tăng trưởng không đạt kế hoạch nhưng vẫn ở mức cao trong khu vực
Tại Diễn đàn Kịch bản Kinh tế Việt Nam thường niên lần thứ 16 với chủ đề: "Thúc đẩy cơ chế chính sách, thực thi mạnh mẽ các động lực tăng trưởng mới", khi đánh giá về toàn cảnh bức tranh nền kinh tế của Việt Nam trong năm 2023, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - tiền tệ Quốc gia cho rằng, trong bối cảnh khó chồng khó, tăng trưởng GDP 2023 của Việt Nam đạt 5,05%, mặc dù thấp hơn so với kế hoạch nhưng là tương đối cao trong khu vực.
Cùng với đó là những tín hiệu phục hồi rất rõ ràng ở mọi lĩnh vực, ngành nghề; kinh tế vĩ mô ổn định (lạm phát tương đối thấp 3,25%, nợ công, nợ tư, nợ nước ngoài, nghĩa vụ trả nợ của Chính phủ... đang ở mức tương đối ổn). Đặc biệt, thời gian qua Việt Nam chứng kiến một năm thành công trên lĩnh vực ngoại giao và hội nhập kinh tế.
"Năm nay đa số các dự báo cho rằng Việt Nam sẽ tốt lên. WB dự báo GDP Việt Nam sẽ tăng 5,5%, các dự báo khác khoảng 6%, chúng tôi lạc quan hơn khi cho rằng Việt Nam có thể đạt GDP cao hơn khoảng 0,5% so với mức trung bình của các báo cáo", TS. Cấn Văn Lực nhìn nhận.
Tuy nhiên, bên cạnh những điểm sáng thì Việt Nam vẫn tồn tại một số điểm cần lưu ý như: Thứ nhất, xuất khẩu giảm xuống còn 4,4%. Đây là mức chưa từng có trong khoảng ít nhất 11 năm vừa qua, chưa bao giờ xuất khẩu âm mà năm 2023 âm (tuy nhiên nhập khẩu giảm 8,9% nên cán cân thương mại vẫn xuất siêu 28 tỷ USD).
"Điều này cho thấy với một quốc gia có độ mở lớn như Việt Nam thì những tác động bên ngoài tới Việt Nam là rất lớn. Kéo theo đó là sản xuất công nghiệp gắn với xuất khẩu cũng suy giảm, chỉ tăng 1,5%, trong khi thông thường sản xuất công nghiệp tăng khoảng 7 - 8%", TS. Cấn Văn Lực thông tin.
Thứ hai là tiêu dùng, mặc dù bán lẻ tăng 9,6% nhưng tiêu dùng cuối cùng tăng rất thấp: chỉ 3,52% - bằng khoảng 1/2 tốc độ tăng trưởng GDP hằng năm. Điều này cho thấy người dân đang tiết kiệm hơn, thận trọng và thông minh hơn trong tiêu dùng.
TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - tiền tệ Quốc gia
Cuối cùng là đầu tư tư nhân (doanh nghiệp tư nhân, kinh tế hộ gia đình) chỉ tăng 2,5%. "Đây là mức thấp chưa từng có 10 năm qua, thậm chí thời Covid-19 con số này vẫn ở mức 3%. Tôi mong muốn đầu tư tư nhân phải tăng gấp đôi hiện nay, khoảng 6 - 7% thì mới ổn", ông Cấn Văn Lực đánh giá.
Kinh tế thế giới đang đối mặt các cuộc khủng hoảng chồng lấn
Mới đây, Liên Hợp Quốc đã đưa ra dự báo có phần ảm đạm về kinh tế toàn cầu năm 2024. Cụ thể, tăng trưởng của kinh tế toàn cầu được sẽ giảm xuống 2,4% trong năm nay, so với mức tăng trưởng ước tính vượt dự báo 2,7% trong năm ngoái; nguyên nhân đến từ những thách thức như xung đột leo thang, thương mại toàn cầu yếu, lãi suất cao và các thảm họa khí hậu gia tăng.
Theo các chuyên gia quốc tế, nền kinh tế toàn cầu sẽ tiếp tục tăng trưởng chậm trong năm nay, bởi chính sách tiền tệ vẫn còn hạn chế ở hầu hết các nơi trên thế giới. Tuy nhiên, lạm phát dần giảm xuống và các nước sẽ tập trung tính toán điều chỉnh lại chính sách tiền tệ vào giữa năm theo hướng nới lỏng hơn. Vì vậy, trong nửa cuối năm 2024, các thị trường lớn bao gồm Mỹ và châu Âu sẽ có sự tăng trưởng nhu cầu. GDP toàn cầu có thể tăng 2,3% trong năm 2024, thấp hơn mức ước chừng 2,6% của năm 2023.
Dẫn báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) vừa công bố cách đây vài ngày, TS. Cấn Văn Lực cho biết, kinh tế Mỹ và Trung Quốc phát triển chậm lại trong năm 2023 đã kéo theo tăng trưởng kinh tế toàn cầu ước tính chỉ đạt 2,6% và dự kiến sẽ tiếp tục giảm trong năm 2024 với mức tăng trưởng khoảng 2,4%. Mặc dù đỉnh lạm phát đã qua lâu (mức 8,6% hồi quý III/2022), cuối năm 2023 lạm phát thế giới đã trở về khoảng 5,2%; dự kiến cuối năm 2024 sẽ khoảng 4% và tiếp tục giảm xuống 3% sau đó 2% vào những năm 2025, 2026.
TS. Cấn Văn Lực chia sẻ tại Diễn đàn.
Song ông Lực cũng lưu ý rằng, thế giới vẫn tiếp tục gặp nhiều rủi ro bởi tình hình địa chính trị vẫn phức tạp, nợ công, nợ tư còn khá cao, những bất ổn về an ninh lương thực, an ninh năng lượng vẫn luôn là vấn đề lớn.
"Giá cả, lạm phát, lãi suất toàn cầu giảm nhưng còn ở mức cao, rủi ro tài chính - tiền tệ tăng khiến tiến trình phục hồi kinh tế toàn cầu chậm hơn. Điều này tác động tiêu cực đến xuất khẩu, đầu tư, tiêu dùng, du lịch quốc tế và thị trường tài chính của Việt Nam", TS. Cấn Văn Lực lưu ý.
Đồng quan điểm, bà Dorsati Madani, Chuyên gia Kinh tế cấp cao của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam cho rằng, kinh tế thế giới đang đối mặt các cuộc khủng hoảng chồng lấn, đó là khủng hoảng kinh tế, xung đột Nga - Ukraine, lạm phát... Do đó, WB dự báo, nền kinh tế sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn, như tiêu dùng sụt giảm, các chính phủ tăng tiết kiệm sau nhiều năm sử dụng đáng kể nguồn vốn và ngân sách. Ngoài ra, môi trường chính sách cũng sẽ có những thay đổi. Hiện tại, môi trường lãi suất đang cao và chưa có dấu hiệu giảm.
Bà Dorsati Madani, Chuyên gia Kinh tế cấp cao của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam phát biểu tại diễn đàn.
Theo bà Dorsati Madani, hiện tại tăng trưởng kinh tế ở châu Âu vẫn chưa cải thiện đáng kể, còn Trung Quốc đang tăng trưởng chậm do các vấn đề nội bộ như thị trường bất động sản dù nhà chức trách rất nỗ lực vực dậy nền kinh tế. Tất cả những điều này sẽ tác động sâu sắc tới nền kinh tế có độ mở lớn như Việt Nam.
Kích cầu đầu tư tư nhân và tiêu dùng là điều cần thiết
Dựa trên tình hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong năm 2023 và những diễn biến khó lường của kinh tế thế giới hiện tại, TS. Cấn Văn Lực dự báo tăng trưởng kinh tế Việt Nam năm 2024 sẽ diễn ra với 03 kịch bản:
Đầu tiên là kịch bản cơ sở: Tiếp nối đà phục hồi nửa cuối năm 2023, sự gia tăng hiệu quả của các động lực tăng trưởng truyền thống (như xuất khẩu, đầu tư, tiêu dùng) kết hợp với khả năng phát huy các động lực tăng trưởng mới (khoa học công nghệ, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế tư nhân, tăng năng suất, đóng góp của Năng suất các nhân tố tổng hợp – TFP và liên kết vùng), dự báo tăng trưởng GDP Việt Nam năm 2024 có thể đạt 6 - 6,5%.
Theo hướng cầu, tăng trưởng của các động lực tăng trưởng chính khoảng 5-10%, trong đó xuất khẩu tăng 5 - 7%, giải ngân vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng 8-10%; doanh thu bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng tăng 7,5 - 8%. Theo hướng cung, tăng trưởng của các lĩnh vực kinh tế duy trì ít nhất tương đương hoặc cao hơn năm 2023, trong đó nông - lâm - thủy sản tăng 3,2 - 3,5%, công nghiệp - xây dựng tăng 5,2 - 5,5% và khu vực dịch vụ tăng 7 - 7,2%.
Nm 2024 là năm tăng tốc, bứt phá để đạt kế hoạch của cả giai đoạn 2021 - 2025.
Thứ hai, kịch bản tích cực: Trong điều kiện môi trường quốc tế và trong nước thuận lợi hơn, các yếu tố rủi ro bên ngoài được dự báo và kiểm soát tốt; các động lực tăng trưởng (cả truyền thống và mới) được khai thác, phát huy tốt hơn; kinh tế vĩ mô tiếp tục duy trì ổn định, các cân đối lớn được bảo đảm, niềm tin của doanh nghiệp và người dân được củng cố...; tăng trưởng GDP có thể cao hơn 0,5 - 1 điểm % so với kịch bản cơ sở (đạt 6,5 - 7%).
Thứ ba, kịch bản tiêu cực: Nếu các rủi ro bên ngoài gia tăng và tác động tiêu cực hơn, các nền kinh tế lớn phục hồi chậm , xung đột địa chính trị leo thang, thiên tai, dịch bệnh diễn biến phức tạp, khó lường, tác động tiêu cực đến xuất khẩu, đầu tư, tiêu dùng và du lịch quốc tế của Việt Nam, trong khi các động lực tăng trưởng chưa phát huy hiệu quả như kỳ vọng, dự báo tăng trưởng kinh tế Việt Nam năm 2024 chỉ đạt khoảng 5 - 5,5%".
Nhằm củng cố các động lực tăng trưởng hiện hữu, TS. Cấn Văn Lực đồng tình với quan điểm của Nghị quyết 01 về Kế hoạch Phát triển kinh tế xã hội năm 2024 mà Chính phủ mới ban hành khi coi năm 2024 là năm tăng tốc, bứt phá để đạt kế hoạch của cả giai đoạn 2021-2025.
Để đạt được mục tiêu đó, điểm mấu chốt là phải "kích" vào đầu tư tư nhân và tiêu dùng bằng cách duy trì các cơ chế chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và người dân ít nhất ở mức tương đương giai đoạn đại dịch Covid-19. Quan trọng hơn cả là phải lấy lại niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp thông qua việc cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư kinh doanh.
Ngoài ra, cũng cần quan tâm thúc đẩy phục hồi và tăng trưởng của các đầu tàu nền kinh tế là: Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng. "Ba đầu tàu Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng cần có tăng trưởng cao gấp 1,3 - 1,5 lần tăng trưởng của cả nước thì mới hợp lý", ông Lực đưa ra quan điểm.
Do đó, bên cạnh những động lực tăng trưởng hiện hữu, TS. Cấn Văn Lực đề xuất một số nhóm giải pháp cần thực thi để phát huy và khai thác các động lực tăng trưởng mới, bao gồm:
Thứ nhất, đẩy nhanh tiến trình hoàn thiện thể chế (nhất là hướng dẫn thực hiện các luật đất đai, nhà ở, kinh doanh bất động sản, tổ chức tín dụng, các luật sửa đổi khác, cơ chế hỗ trợ trong bối cảnh áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu...); quan tâm xây dựng thể chế cho phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, đổi mới sáng tạo (bao gồm cả cơ chế thử nghiệm - sandbox).
Thứ hai, sớm xây dựng Đề án nâng cao năng suất lao động quốc gia; tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; tạo môi trường thông thoáng hơn nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo; thành lập Ủy ban Năng suất quốc gia.
Thứ ba, thúc đẩy tăng trưởng xanh; ban hành đầy đủ, kịp thời văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020; có kế hoạch cụ thể ứng phó biến đổi khí hậu; thực hiện Chiến lược tăng trưởng xanh, Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn, cam kết "Zero - carbon" đến năm 2050...; tăng cường truyền thông, giáo dục nâng cao nhận thức, đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực này.
Thứ tư, thực thi hiệu quả liên kết vùng, phát huy hiệu quả các đầu tàu kinh tế/trục tăng trưởng.
Thứ năm, xây dựng chiến lược, giải pháp cụ thể nhằm tăng tính độc lập, tự chủ, tự cường và sức chống chịu của nền kinh tế; trong đó bao gồm các giải pháp nâng cao vị thế và vai trò của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu, chú trọng hơn phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ, tận dụng tốt hơn các FTA.
Cuối cùng, chú trọng xây dựng, quản lý và khai thác cơ sở thông tin, dữ liệu quốc gia trong mỗi lĩnh vực, ngành nghề, địa phương, tổ chức, doanh nghiệp cùng với cơ chế liên thông, chia sẻ và quản lý rủi ro dữ liệu./.
