Ngày mới về sống và công tác ở TP. Hà Nội, tôi thực lòng không có khái niệm gì về nếp sống đô thị. Để được hòa nhập cùng dân Hà thành ngàn năm văn hiến, tôi tìm sách viết về Thủ đô, đọc và tìm hiểu nếp sống thanh lịch của người Tràng An, tìm hiểu cảnh đẹp, danh lam Thủ đô và rất mê đọc sách của nhà văn Tô Hoài tả cảnh Hà Nội xưa, sao mà thơ mộng, sao mà dễ thương, sao mà sinh động... Thế rồi, cuộc sống cũng cho phép tôi hòa nhập. Tôi thành công dân của Hà Nội hơn bốn chục năm rồi. Nhớ lại thời thập niên tám mươi của thế kỷ trước, Hà Nội thân yêu của chúng ta sống trong một không gian chật hẹp, lam lũ từ các khu phố cổ đến các dãy nhà tập thể cấp bốn dài ngoẵng, đầu dãy nhà thường là bể nước công cộng, cuối dãy là khu vệ sinh, cũng công cộng, và thực ra, chẳng vệ sinh chút nào.
Bây giờ nhớ lại khung cảnh ấy, lứa chúng tôi ai cũng rùng mình. Không một bạn trẻ thế hệ 8x, 9x nào bây giờ hình dung nổi. Đêm đêm, các bậc phụ huynh của mình hồi ấy phải đem xô, đem chậu ra bể nước xếp hàng. Vòi nước chảy ri rỉ, thỉnh thoảng sôi lên từ bên trong lòng đất, bất thần vọt ra một dòng nước linh thiêng, nhưng chỉ được một lúc thôi, nó lại tự nhiên ngưng đọng, tự nhiên rỉ ra như thể may rủi. Người ngồi chờ nước chuyện vãn đủ thứ trên đời, rồi ngáp vặt, nhưng ý chí vẫn bền, lòng kiên nhẫn vẫn không suy giảm, dù mặt mũi hốc hác. Chưa kể nỗi lo điện mất, nỗi lo xếp hàng mua gạo, mua thực phẩm đang chờ...
Xếp hàng được du nhập từ xứ sở nào về mà nó làm cho chúng tôi thấy đó hoàn toàn hợp lý, là dĩ nhiên, bản thân ai cũng tự chấp nhận một cách vui vẻ, khiến cái cộng đồng cư dân nửa quê nửa tỉnh ấy đêm ngày canh cánh thực hành lâu ngày thành quen!
Xếp hàng bây giờ là văn minh. Nhưng thời bao cấp thì nó lọ mọ tội nghiệp và rất chi là… bao cấp, có nghĩa là không còn gọi là xếp lấy trật tự, lấy công bằng, lấy yên ổn mà chỉ là động tác “xí chỗ”, ai đến sau mà người đến trước không có mặt nhưng đã “xí chỗ” bằng một hòn gạch, mẩu đá gì đó thì… chịu khó nhận chỗ xếp sau vậy. Nhưng thời ấy, xếp hàng là phổ biến, từ bến tầu, bến xe đến cửa hàng, từ điểm bán báo đến điểm bán kẹo bánh cho trẻ em, từ việc ăn phở, ăn cơm cửa hàng mậu dịch đến chuyện đi lấy nước ăn, nước uống, nước giặt và kể cả đi nhà… cầu công cộng.
Thế mà đùng một cái, ngọn gió đổi mới cơ chế, đổi mới tư duy ào về, tạo nên một sức sống mới. Sổ gạo, tem phiếu nhanh chóng mất đi. Người người bung ra. Nhà nhà bung ra. Phố cổ, phố mới thi nhau mở mặt tiền. Hàng hóa như có phép màu, xưa kia hiếm hoi, xếp hàng cả buổi mới mua được lạng thịt, cân cá, bây giờ tràn phố, ngợp hè đâu đâu cũng biến thành chợ. Gọi là chợ tạm. Tạm một, hai tháng, ba, bốn tháng rồi thành chợ năm, miên man chợ. Bây giờ chỉ cần gọi điện thoại một cái, lập tức người bán đem hàng “như ý” đến tận nhà.
Hà Nội gần bốn năm chục năm nay biến thành công trường, biến thành cái chợ. Người bán kẻ mua tấp nập, hè phố thành chợ “tạm”. Tạm mà họp cả ngày cả đêm cả tháng, cả năm! Còn trong “ruột” các chợ lớn nổi tiếng, có hồi các bà tiểu thương ngồi ngáp cả ngày vì dân mình thấy vào chợ không tiện lợi!
Dây điện dây cáp phát triển thành từng búi. Cho mãi đến tận bây giờ vẫn thế. Đường vừa làm xong lại đào lên là chuyện thường tình. Sông Tô, sông Nhuệ xưa kia thơ mộng bây giờ thành ra cống lộ thiên bốc lên phố xá mùi xú uế, trừ những người ngồi trong xe công, xe con đời mới trị giá năm bảy trăm triệu trở lên mới không biết mùi ấy. Chứ còn nhân dân thì coi đó là chuyện cống rãnh cỏ rác quá bình thường.
Những ngôi nhà đã quá niên hạn sử dụng, rất nguy hiểm, đang tồn tại.
Cả cái công viên Thủ Lệ nhỏ xinh xưa kia bây giờ trở thành quán ăn cho khách thập phương. Những quán cóc bình dân, quán lẩu, nhậu đêm nhậu ngày. Các chú khỉ, chú hổ hiếm hoi, tha hồ thưởng thức cảnh ăn uống linh đình ngay cạnh “nhà” của mình.
Hà Nội ta có bao nhiêu hồ thì có bấy nhiêu hồ bị ô nhiễm. Bụi, ô nhiễm ở Hà Nội bây giờ chỉ có thể sánh ngang Sài Gòn và ngược lại. Hai thành phố lớn nhất nước có “quyền” nhận chức mật độ bụi, mức độ ô nhiễm cao nhất nước, có lẽ nhất cả Đông Dương và tất nhiên, nhất thế giới luôn! Bụi, ô nhiễm ở đâu về mà lắm thế bụi ơi! Tất nhiên bụi trả lời ngay: “Chúng cháu” là bụi thì ở đâu có xây dựng, có công trình thì “chúng cháu” có mặt ngay. Các công trình vươn lên, cái tất nhiên họ nhà bụi chúng cháu cũng “cuốn theo chiều gió” về sống chung với các bác...
Ôi, Hà Nội! Hà Nội thân yêu! Hà Nội có những phố đẹp và sang trọng sánh vai với các phố sang đẹp của thế giới. Nhưng bây giờ trong các phố biệt thự sang ấy cũng có những ngôi biệt thự ngày càng xuống cấp. Xuống cấp đến mức nó trở thành khu ổ chuột.
Ô nhiễm, tắc đường, xe bus, các phương tiện công cộng không đáp ứng được sự di chuyển của dân chúng, nhưng các khu chung cư cao tầng thì nối đuôi nhau mọc lên. Dân số tăng, đường giao thông không kịp mở... Nguồn nước sạch xưa nay ổn đinh, bây giờ, cộng với các công trình cấp thoát nước đâu đâu cũng khi bị vỡ chỗ này, lúc bị bể chỗ kia...
Hà Nội ơi, bao giờ hết bụi, hết ô nhiễm, hết cảnh đào đường, hết cảnh hè phố bị lấn chiếm? Bao giờ công viên được làm công viên, là nơi cho dân mình nghỉ ngơi, thư giãn? Hà Nội ơi, khi nào trở lại bình an thanh lịch như ngàn năm văn hiến đã từng có nhiều lúc nhiều thời sang trọng nhất trong thiên hạ! Hà Nội ơi!
