Xã Viên Nội ở gần làng tôi. Viên Nội có hai thứ nổi tiếng mà tôi biết: Cây đa cổ thụ và đôi chó đá. Người ta ước tính cây đa này đã 1000 tuổi và hai đôi chó đá khoảng 500 tuổi. Vì thế họ gọi cụ đa, cụ chó đá. Cụ đa mọc ở chân đê và hai cụ chó đá ngồi hai bên đầu đường từ mặt đê chạy vào làng. Hồi còn nhỏ, mỗi khi đi qua hai cụ chó đá và cụ đa tôi đều sợ. Sợ hai cụ chó đá vì lúc nào hai cụ cũng ngồi uy nghiêm. Còn sợ cụ đa vì sợ những con ma trú ở cây đó. Vì cây đa quá to nên nó tạo ra một vùng “tiểu khí hậu” dưới bóng cây. Dù trời nắng nóng thế nào mà khi bước dưới tán đa đều cảm thấy mát lạnh và hình như có tiếng thì thào vọng xuống. Chính khí lạnh từ cụ đa cộng với những câu chuyện về một vị thần ngụ trên đó làm lũ trẻ con sợ hãi. Mỗi lần đi qua cụ đa, lũ trẻ con nhắm mắt chạy thật nhanh.
Cây đa làng thân thuộc với mọi tuổi thơ.
Thế nhưng có những kẻ không sợ cả cụ đa và hai cụ chó đá. Đã có một thời khi cơn sốt cây cảnh cổ thụ lên cao, đã có những kẻ tìm về Viên Nội và ngang nhiên hỏi mua cây đa khổng lồ này bằng mọi giá. Nghe mà choáng. Những kẻ tìm mua cây đa khẳng định họ sẽ chuyển được cây đa đến nơi cần chuyển và bảo đảm cây đa vẫn khỏe mạnh bình thường. Tôi tin điều đó. Vì tôi đã chứng kiến nhiều cây cổ thụ khổng lồ được mua bán và vận chuyển trên một đoạn đường hàng trăm cây số mà gần đây nhất báo chí đưa tin về phi vụ chuyển cây rất khủng.
Còn hai cụ chó đá thì những kẻ muốn có hai cụ không hỏi mua mà tìm cách ăn trộm. Mấy chục năm trước đã có những kẻ ăn trộm hai cụ mang đi đâu không biết. Thế nhưng một thời gian sau người Viên Nội lại thấy hai cụ trở về. Mấy năm trước, hai cụ cũng lại bị ăn trộm. Nhưng rồi hai cụ lại trở về.
Việc trở về của hai cụ chó đá có là một câu chuyện kỳ bí. Có người nói hai cụ đã bay trở về nơi hai cụ ngồi mấy trăm năm để bảo vệ ngôi làng. Có người nói những kẻ ăn trộm hai cụ giấu trong nhà để tìm mối bán cổ vật nhưng đêm đến hai cụ cất tiếng sủa làm mọi người trong nhà đau đầu tưởng vỡ tung ra và mắt thì cứ mờ dần đi. Sợ quá, những kẻ ăm trộm hai cụ đã thắp hương khấn hai cụ và rước hai cụ trở về chốn cũ.
Con chó thân thuộc hóa thân thành tượng đá.
Nhưng từ làng tôi đi qua Viên Nội chừng cây số thì thấy hai con sư tử đang ngồi chống chân ngay đầu con đường từ mặt đê chạy vào một làng mà tôi không biết tên làng đó. Tôi đã đôi lần dừng xe ngắm nhìn hai con sư tử và bật cười. Cả hai con sư tử với bộ mặt ngơ ngác và lạc lõng. Ngơ ngác và lạc lõng trước hết bởi nghệ thuật làm tượng của nhóm thợ nào đó quá ư là kém. Sư tử vốn là con vật uy nghi. Nhưng hai con sư tử này hình dáng vẹo vọ và đầy vẻ thiếu ăn. Lý do thứ hai mới là điều đáng nói, là ở một làng quê với những cụ đa và cụ chó đá như thế lại xuất hiện hai con sư tử như là người ngoài hành tinh lạc tới. Hỏi ra mới biết đó là hai con sư tử do một người giàu có cung tiến.
Thế mới biết, có tiền mà không hiểu biết văn hóa thì dễ trở thành trò hề và đáng thương. Đôi ba tuần tôi lại về quê và đi qua con đường đó. Có lúc tôi thấy bọn trẻ ngồi vắt vẻo trên đầu hai con sư tử, còn trước hai cụ chó đá thì thấy hương khói. Nếu xét về loài, thì sư tử oai hùng hơn chó rất nhiều. Nhưng xét về mặt khác thì hai cụ chó đá là linh vật của một làng. Còn hai con sư tử thì chỉ như là hai con giống. Nó là con giống đồ chơi mà thôi.
