Miễn giấy phép xây dựng: Quy hoạch phải tròn vai, hậu kiểm phải chắc tay

Mở rộng thí điểm miễn giấy phép xây dựng là cần thiết

Trong Công điện số 133 mới ban hành, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã yêu cầu Bộ Xây dựng phối hợp cùng TP.HCM và Hà Nội tổng kết, đánh giá việc thí điểm miễn giấy phép xây dựng tại các khu vực đã có quy hoạch chi tiết 1/500; đồng thời nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng, báo cáo Chính phủ trong quý IV.

Thực tế, chủ trương miễn giấy phép xây dựng đã được đặt ra từ Công điện số 78 của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 29/5. Đầu tháng 8, người đứng đầu Chính phủ tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng, đặc biệt là khâu cấp phép.

Ngay sau chỉ đạo, TP.HCM là đã triển khai mạnh mẽ. Tính đến đầu tháng 8, Sở Xây dựng TP.HCM đã công bố 112/356 dự án nhà ở riêng lẻ đủ điều kiện miễn giấy phép xây dựng. Thành phố cũng đề xuất thí điểm miễn cấp phép đối với nhà dưới 7 tầng và mở rộng phạm vi áp dụng tại các khu vực có quy hoạch chi tiết hoặc thiết kế đô thị được duyệt. Ngoài địa bàn cũ, Sở đang nghiên cứu áp dụng tại các khu vực mới sáp nhập là Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu và đặc khu Côn Đảo.

Theo các chuyên gia, việc miễn giấy phép xây dựng tại những khu vực đã có quy hoạch 1/500 sẽ giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, xóa tình trạng xin - cho, từ đó tạo điều kiện cho người dân thuận lợi hơn trong đầu tư xây dựng.

KTS. Phạm Thanh Tùng, Chánh văn phòng Hội Kiến trúc sư Việt Nam phân tích, trước đây, khi còn quản lý theo phương thức truyền thống, chưa có công nghệ số, thiếu thiết kế đô thị và quy hoạch 1/500, việc cấp phép là cần thiết. Nhưng hiện nay, nhiều khu vực đã có quy hoạch 1/500; cùng với đó là năng lực quản trị đô thị còn yếu, công tác thanh tra chưa hiệu quả, dẫn đến nhiều bất cập trong cấp phép.

Ông chỉ ra, dù pháp luật quy định cấp phép trong vòng 15 ngày nhưng hiếm khi người dân được giải quyết đúng hạn. Việc công khai quy hoạch còn hạn chế, hướng dẫn thiếu cụ thể khiến người dân không rõ các tiêu chí như: Cao độ nền, độ rộng vỉa hè, khoảng lùi… dẫn tới cơ chế xin - cho, phát sinh tiêu cực và tình trạng xây dựng bừa bãi như nhà siêu mỏng, siêu méo trên nhiều tuyến phố.

"Thế nên, cắt giảm, đơn giản hóa giấy phép là hoàn toàn đúng đắn. Đây là bước đột phá trong chuyển đổi hệ thống quản trị theo hướng phục vụ nhân dân", ông nhấn mạnh.

Đồng quan điểm về sự cần thiết phải cải cách, luật sư Lê Cao, luật sư Điều hành Công ty Luật FDVN cho biết, trật tự xây dựng ở Việt Nam vẫn rất rối dù thủ tục cấp phép khá chặt chẽ và tạo nhiều áp lực cho cả cơ quan quản lý lẫn người dân. Hiện tượng công trình sai phạm, kiến trúc thiếu đồng bộ, đường sá liên tục bị đào xới vẫn diễn ra phổ biến. Điều này cho thấy hiệu quả của cấp phép xây dựng không đạt được.

"Vấn đề không nằm ở chỗ cấp phép hay không, mà nằm ở sự buông lỏng quản lý và xử lý sai phạm không triệt để, khiến hiệu quả quản lý gần như bằng không", luật sư Cao bày tỏ.

Theo ông, đối với các khu vực đã có quy hoạch đồng bộ với các chỉ số xây dựng rõ ràng, chỉ cần công khai thông tin để người dân nắm bắt và tuân thủ, kết hợp với giải pháp hậu kiểm nghiêm túc thì trật tự xây dựng vẫn được đảm bảo mà không cần giấy phép xây dựng. Cách làm này không chỉ giảm tải thủ tục hành chính, giúp cơ quan nhà nước và người dân không còn tốn nguồn lực vào việc cấp và xin các giấy phép có nội dung tương tự nhau, mà còn ngăn chặn hiệu quả cơ chế xin - cho và các tiêu cực phát sinh. Do đó, việc đơn giản hóa thủ tục cấp phép là cần thiết. Hơn hết, cần nhân rộng cơ chế này để xây dựng một môi trường quản lý đô thị minh bạch, hiệu quả hơn.

Quy hoạch và hậu kiểm là hai yếu tố quan trọng

Đồng tình với chủ trương miễn giấy phép xây dựng và ủng hộ việc nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng, song để chính sách thực sự phát huy hiệu quả, các chuyên gia cho rằng, quy hoạch là yếu tố tiên quyết cần phải hoàn thiện.

Quy hoạch và thiết kế đô thị phải là "kim chỉ nam" đầy đủ, rõ ràng, minh bạch, dễ hiểu và dễ thực hiện, giúp người dân nắm rõ quyền và trách nhiệm của mình. Chỉ khi nhìn vào bản đồ quy hoạch mà có thể biết ngay công trình được phép xây bao nhiêu tầng, chiều cao mỗi tầng, mật độ xây dựng, khoảng lùi… thì người dân mới chủ động tuân thủ, và cơ quan hậu kiểm cũng dễ dàng thực hiện đúng chức năng. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy nhiều địa phương vẫn chưa có quy hoạch tỷ lệ 1/500 hoàn chỉnh, còn thiết kế đô thị lại càng hiếm. Việc công khai thông tin quy hoạch cũng hạn chế, khiến người dân khó tiếp cận. Đây chính là khoảng trống dễ biến chính sách miễn giấy phép thành "thả nổi" xây dựng nếu không xử lý kịp thời.

Luật sư Cao cho biết, Hà Nội và TP.HCM là hai đô thị có hạ tầng quy hoạch tương đối chi tiết, tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng, năng lực thanh tra mạnh, nên có thể thử nghiệm cơ chế giám sát hậu kiểm khi bỏ tiền kiểm - giấy phép xây dựng. Tuy nhiên, không thể áp dụng rập khuôn cho các địa phương khác nếu chưa đảm bảo điều kiện tương tự.

Chưa kể, việc tiếp cận thông tin quy hoạch tại Việt Nam vẫn còn khó khăn và hạn chế. Đa số người dân chưa nắm rõ hoặc chưa biết cách tìm kiếm thông tin về quy hoạch và các chỉ tiêu kỹ thuật xây dựng cần thiết. Vì vậy, trước khi áp dụng mô hình này, điều quan trọng nhất là phải đảm bảo quy hoạch rõ ràng, chi tiết. Cùng với đó, cần minh bạch hóa các dữ liệu quy hoạch và đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến phương thức tiếp cận thông tin. Khi đó, người dân mới có thể dễ dàng tra cứu và sử dụng thông tin một cách thuận tiện, tiết kiệm thời gian và chi phí, nâng cao hiệu quả quản lý và xây dựng theo quy hoạch.

"Quy hoạch phải làm "tròn vai" của mình và được minh bạch hoá. Một hệ thống cơ sở dữ liệu đất đai, quy hoạch, kiến trúc đồng bộ, minh bạch sẽ giúp người dân tự giác tuân thủ. Ngược lại, nếu dữ liệu manh mún, quy trình quản lý thiếu khoa học, người dân sẽ loay hoay không biết cách làm đúng, dẫn tới vi phạm và trật tự xây dựng khó kiểm soát", luật sư Cao nhấn mạnh.

Do đó, mở rộng phạm vi miễn giấy phép xây dựng là chủ trương tốt nhưng có tác động lớn, cần thí điểm phù hợp, đánh giá kỹ lưỡng trước khi áp dụng. Nếu nóng vội trong khi nền tảng dữ liệu và quy hoạch ở nhiều nơi còn thiếu đồng bộ, thiếu minh bạch, chính sách sẽ khó đạt hiệu quả mong muốn.

Ngoài quy hoạch, yếu tố then chốt khác là khâu hậu kiểm. Luật sư Cao cho rằng, quản lý nhà nước cần thể hiện đầy đủ trách nhiệm trong giai đoạn này. Hậu kiểm phải được thực hiện bài bản, minh bạch, đúng quy trình và kịp thời; tránh biến tướng thành thủ tục gây phiền toái, nhũng nhiễu hoặc tạo "đất sống" cho lợi ích nhóm. Và để đảm bảo điều này, cần chuẩn hóa quy trình, ban hành khung pháp lý rõ ràng cùng chế tài đủ mạnh để xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

"Nếu bỏ thủ tục cấp phép nhưng lại không xây dựng được quy trình quản lý đơn giản, hiệu quả và phù hợp hơn, thì kết quả vẫn như cũ", ông cảnh báo./.